Şahlar şahbaz oğlu şƏRİfov
Yüklə 6,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- III Mustafanın hakimiyyəti (1757-1774)
- III Səlimin hakimiyyəti (1789-1808)
- IV Mustafanın hakimiyyəti (1808-1809)
- II Mahmudun hakimiyyəti (1809-1839)
599
Hakimiyyəti dövründə nəzərə çarpacaq hər hansı bir xarici hadisə baş ver- məyən və həyatını sarayda keçirən iyirmi beşinci Osmanlı sultanı III Osman 1757- ci ildə vəfat etmişdir. III Mustafanın hakimiyyəti (1757-1774) Hakimiyyətə ələ keçirən III Mustafa dərhal İstanbulda olan Baron De Totun vasitəsilə toplar düzəltməklə yanaşı yeni gəmilər də inşa etdirdi. Onun döv
ründə Avropada Avstriya, Fransa və Lehistan durğunluq dövrünü keçirirdi. Bun
lardan fərqli olaraq hökmdarı II Yekatirina olan Rusiya isə inkişaf etməkdə idi.
1739- cu ildə bağlanan müqaviləyə əsasən Ruslar Osmanlılara müharibə elan etməsə də, öz düşmənçiliklərini davam etdirirdilər. Gürcüstanda Ortodoks- ların üsyanından istifadə edən Ruslar Osmanlı ərazilərinə təcavüz etdilər. Bu- nun la əlaqədar olaraq 1768-ci ildə Osmanlılar Ruslarla müharibə etmək məc- bu riyyətində qaldılar. 1769-cu ildə baş verən döyüşdə Osmanlıları məğlub edən Rus lar Hotin qalasını ələ keçirdilər. Bunun ardınca Tunanın şimalında olan bü- tün əraziləri ələ keçirən Ruslar 1771-ci ildə 90 min nəfərlik ordu ilə Krımıda ələ keçirdilər. Bununlada Krımda Osmanlıların 296 illik hakimiyyətinə son qo- yuldu. (Krım 1475-ci ildə Sultan Fateh tərəfindən ələ keçirilmişdir). 1773-
cü ildə misirlilər Rusların təşviqi ilə Osmanlılara qarşı üsyan etsələr də, bu üsyan tezliklə yatırıldı. Baş verən bu hadisələrin sonunda Rusiya ilə Os- manlı arasında Kiçik Qaynarça müqaviləsi imzalandı. Müqaviləyə əsasən Krım Os manlılardan ayrılaraq müstəqillik əldə etdi və bundan əlavə Osmanlı dövləti üç il ərzində Rusiyaya 750 min axça hərbi təzminat verməli oldu. Bu müqavilədən qısa müddət sonra 1774-cü ildə III Mustafa vəfat etmişdir. I Əbdülhəmidin hakimiyyəti (1774-1789) Kiçik Qaynarça müqaviləsindən sonra Osmanlıların zəifləməsindən istifa- də edən Kərim xan 1776-cı ildə Bəsrəni ələ keçirsə də, üç il sonra Bəsrə geri alındı. Digər tərəfdən 1780-ci ildə əlbir olan Rusiya ilə Fransa Osmanlı dövləti- ni bölüşdürmək barədə razılıq əldə etdilər. Rusiyanın Krımı yenidən işğal et- məsinə göz yuman Osmanlılar, Krım ətrafı əraziləri də Ruslara vermək məcbu- riy yətində qaldılar. Avstriya ilə Rusiya Osmanlı dövlətini parçalamaq üçün ra- zılığa gələrkən, İsveç və Prussiya da Osmanlıları Krımı geri almağa çağırırdı. La kin Osmanlı dövləti döyüşə hazır deyildi. Dövlətin zəifləməsindən istifadə edən Avstriya Osmanlılara müharibə elan et
sə də, bu müharibədə məğlub oldu. Digər tərəfdən hücuma keçən Rus- lar Yaş qəsəbəsini ələ keçirdilər. Buna cavab olaraq Qazi Hüseynin başçılığı altında olan Osmanlı donanması Qaradənizdə rus donanmasını məğlub etdi. Lakin məğlubiyyətlə barışmayan ruslar Özi qalasını mühasirəyə alaraq Həmid Hü seyn paşanı məğlub edib qalanı ələ keçirdilər. Sonda İsveçlə müqavilə im- zala yan Osmanlılar, rus donanmasının Aralıq dənizinə girməsinin qarşısını aldılar.
600
Özi qalasının işğalından sonra xəstələnən sultan I Əbdülhəmid 1789-cu il- də 65 yaşında vəfat etdi.
III Səlimin hakimiyyəti dövründə Osmanlıların zəifləməsindən istifadə edən Ruslar Bəndər qalasını da ələ keçirdilər. Avstriyada öz növbəsində iyirmi günlük mühasi rədən sonra 1789-cu ildə Belqradı ələ keçirdi. Rusiya və Avs- triyanın güclənməsini istəməyən Prussiya Osmanlılarla müqavilə imzaladıqdan sonra Avstriya da türklərlə müqavilə imzalamaq məcburiyyətində qaldı. Prussi- yanın müdaxiləsi ilə iki tərəf arasında köhnə sərhədlər qalmaq şərtilə əlli illik Ziştove müqaviləsi imzalandı. Rus orduları isə Kili və Tuna qalaları ilə yanaşı bir çox yer ləri ələ keçirərək qətliamlar törətdilər. Osmanlı dövlətinin bu məğlubiyyətlərindən sonra islahatlar aparmaq istəyən dövlət adamları Fransadan kömək almaq qərarına gəldilər. Bu arada İtaliya cəb- həsində qələbələr qazanan Napaleon Bonapart 1798-ci ildə İsgəndəriyyə lima- nına gələrək Misiri işğal etdi. Misirin ardınca Suriyanı da ələ keçirmək istəyər- kən Akka yaxınlığında məğlub olaraq əvvəlcə Misirə, oradan da Fransaya qa- yıtdı. Buna baxmayaraq Osmanlı ordusunu məğlub edən Fransa Maltanı ələ ke- çirdi. Lakin sonradan iki dövlət arasında yenidən dostluq münasibətləri yarandı. Ölkə daxilində islahatlara başlayan III Səlim Nizami-Cədidi qurdurdu. Bu ida
rənin qurulması ilə ölkə avropalaşmağa başlayırdı. Alimlərin çoxu o cümlə- dən dini liderlər, Nizami-Cədidin yəni avropalaşmağın əleyhinə idi. Bununla əlaqədar olaraq ölkəni üsyanlar bürüdü. Üsyançılara Qabaqçı Mustafa başçılıq edirdi. Di gər tərəfdən bu üsyanı vəliəhd Şahzadə Mustafa və şeyxülislam Topal Ataullah da dəstəkləyirdi. Baş verən üsyanların yatırılmasını istəyən III Səlim Nizami- Cədidin ləğv olunduğunu elan etdi. Bununlada sakitləşməyən üsyançı- la rın istəyi ilə şeyxülislam Ataullah əfəndinin fətvası əsasında 1808-ci ildə III Səlim taxtdan endirildi.
Osmanlı sultanı olan IV Mustafa dərhal ordudakı yeniçəriləri və Nizami- Cədidə bağlı olanları öldürməyə başladı. Onun zülmündən amanda qalmaq is- təyənlər Ələmdar Mustafa paşanın yanına qaçaraq ona sığındılar. Bununla əla- qədar olaraq ruslara qarşı apardığı müharibələrdə şöhrət qazanan Ələmdar Mus tafa paşa, İstanbula gələrək Qabaqçı Mustafanın üsyanını yatırdı. Ələmdar Mustafa paşanın yenidən III Səlimi hakimiyyətə gətirmək istədi- yini öyrənən IV Mustafa dərhal əmisini edam etdirərək, qardaşı II Mahmudun da öldürülməsinə göstəriş verdi. Baş verən hadisədən xəbər tutan Ələmdar Mustafa paşa 1809-cu ildə IV Mus tafanı taxtdan endirərək yerinə II Mahmudu gətirdi. II Mahmudun hakimiyyəti (1809-1839) Yüklə 6,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|