Firuz Mustafa
250
ya
ğış da yağmırdı. Neçə gün idi ki, hava xoş, göyün üzü isə bu-
ludsuz idi. B
əs o sel birdən-birə haradan gəldi görəsən?.. Eşit-
mis
ən, deyirlər Buzlaq tərəfdə, mağarada xəzinə tapıblar?.. Gu-
ya orada Mövludu ilan ça
lıb. Eşitməmisən? Bunu bütün kənd
da
nışır ki. Deyirlər, Həmzə Çaparlı yaman qorxuya düşüb. Bi-
lirs
ən nədən? Sən onun yanında işləyən o örpəkli qızı tanıyırdı-
n? Mövludun g
əlinini deyirəm. Tanımırdın? Nə olub sənə, Əf-
ra
yıl? Niyə dillənmirsən?
Əfrayıl sakitcə kişinin üzünə baxıb susurdu.
Seçilmiş əsərləri, I CİLD
251
Isalilar
Isa babanin neveleri
(shecere)
Bu dunyada her kes oz kokune beled olmalidir.
Haradan geldiyini bilmeyen insan haraya getdiyini de bilmez.
Belelikle...
Azerbaycan dunyanin en qedim yashayish ve medeniyyet
merkezlerinden biridir. Dunyanin on bir iqlim qurshaqindan
doqquzu Azerbaycandadir.Azerbaycanin en sefali gusheleren-
den biri de Gedebeydir. Gedebey yeralti ve yerustu servetleri
ile zengindir.
XIX esrin ortalarinda Gedebey rayonu erazisinde mis filizi
yataqlari keshf edilmish ve 1855-1856-ci illerde yerli sahibkar-
lar terefinden miseritme zavodu tikilmishdir. Daha sonra hemin
zavod Almaniyanin "Simens" shirketi terefinden alinaraq,
1865-ci ilde yeniden qurulmushdur. "Simens" shirketi terefin-
den 1883-cu ilde Qalakend miseritme zavodu tikilmish, 1879-
cu ilde Zaqafqaziyada ilk defe uzunluqu 28 km olan Gedebey-
Qalakend arasinda demir yolu chekilmishdir. Bu demir yolunda
4 lokomotiv, 33 vaqon hereket etmishdir. Bu gun de hemin yol
ile baqli salinmish korpuler tarixi abide kimi qalmaqdadir.
1883-cu ilde Qalakend kendinde char Rusiyasi erazisinde ilk su
elektrik stansiyasi tikilmish, Qalakend miseritme zavodunda
elektroliz usulu ile mis eridilmishdir. Bu zaman Avtopanin
merkezi sheheri -London, Paris, Sankt Peterburq sheherlerinde
kerosin lampalarindan istifade olunduqu halda, Gedebeyde
elektrik ishiqindan istifade edilirdi. Hemin dovrde alman alim-
leri terefinden Gedebyy rayonu erazisinde arxeoloji qazinti ish-
leri aparilmishdir. Arxeoloji qazintinin neticeleri Almaniyanin
"Folker Shpis" neshriyyati terefinden "Qalakend" adli elmi eser
sheklinde Berlinde chap edilmishdir.
Gedebey sozu “gede” ve “bey” sozlerinin birleshmesinden
yaranib.Gedebey erazisinde qedim turk tayfalari yashayib.
Firuz Mustafa
252
«Ket» ve «bek» sozlerinden yaranan coqrafi adlar Orta Asiya
turk dovletlerinde de movcuddur. Qedim turkcede “ket” so-
zunnn eks tapdiqi hemin yerlerde, ehalini dushmenlerin qefil
basqinlarindan xeberdar etmek meqsedile bir chox qarovulxa-
na, keshikchi – gozetchi menteqeleri movcud olub. Gedebey
adi ile baqli onlarla revayet movcuddur. Alban tarixchisi Mux-
tar Qosh “Albaniya xronikasi” adli eserinde (1206-ci il) Gede-
bey eyaletinin adini “Getabey” kimi ishledib. Ehtimal edirler
ki, “Getabey” sozu sonradan deformasiyaya uqrayaraq «Gede-
bey»
е chevrilib. Bu soz qedim turklerde boyuk, qudretli adam
menasinda ishledilib.
Gedebey tarixen uzun iller Gence quberniyasinin Qazax
qezasina daxil olmushdur. Oten esrin 30-cu ilinden rayon statu-
su dashiyir. Yuz mine yaxin ehalisi var. Shinix mahali Gedebe-
yin en gozel gushelerinden biridir. Bu mahal Kichik Qafqazin
Shahdaq silsilesinin eteklerinde, Axinci chayi vadisinde yerles-
hir.
Dediyimiz kimi, Gedebey, o cumleden Shinix, uzun muddet
Qazax qezasinin tabeliyinde olmushdur. Qazax ehalisi chox za-
man bu sefali yerlere yayalaqa gelmish, teserrufatla meshqul
olmushdur.
Shinixin sefali yashayish yerlerinden biri de Isali kendi-
dir.
Indi “Isali” adlanan kend Turkmenchay muqavilesinden sonra
(1830-cu illerden) tam yashayish statusu qazanmishdir. Bashqa
sozle, Qazaxdan yaylaqa gelen ehali bu yerlerde yashamaqi qe-
rara almishdir. Yeri gelmishken, ele hemin dovrde Rusiyadan
kochurulen ehalinin biq qismi qonshuluqda yerleshdirilmish,
belelikle Saratovka, Slavyanka, Novo-Ivanovka kimi rus kend-
leri yaranmishdir.
Isali kendinde yerleshen ehalinin koku Qazaxin Pirili kendi
ile baqlidir.
Ulu babamiz Isa, onun oqlu Zaman, Zamanin oqlu Duman
Qazaxin Pirili kendinde yashayiblar. Indi bu kend Aqstafa ra-
yonu erazisindedir. Duman kishinin yeddi oqlu 1825-30 cu il-
Seçilmiş əsərləri, I CİLD
253
lerde evvelce Saratovkada meskunlashmish, bir muddet sonra
ise Shinixa kochmushler. Duman kishini boyuk oqlunun adi Isa
olmushdur. Gelecek Isali kendinin esasini hemin Isa kishi qoy-
mushdur. Kend onun 9 oqlunun toremelerinden ibaretdir. Be-
zen bu kendin adamlarina indi de "Isa kishinin ushaqlari” de-
yirler.
Belelikle de Isali kendi yaranib, inkishaf edib, qol-qanad ac-
hib.
30-40-ci illerde bu kichik kendin 11 adami repressiyaya meruz
qalib. Menim babam Mehreli Mustafa oqlu 1934-cu ilde gulle-
lenib.
Kendin 31 nefer adami Boyuk Veten Muharibesinde helak
olub.Qarabaq hadiseleri zamani onlarla insan heyatini qeyb
edib.
(Yeri gelmishken qeyd edim ki, menim “...QAPI...” adli ro-
manimda kichik bir eyalet merkezinde ve onun kendlerinde ge-
den repressiyadan, qirmizi terrorun facielerinden sohbet achilir.
Hemin eserin “qehremanlarindan” biri de mehz Isali kendidir.
Bax.:
http://www.proza.ru/2015/02/02/2220
) (Rus dilinde. pro-
za.ru sayti) http://www.stihi.ru/2015/05/08/11706 stixi.ru sayti
Yaxud : http://www.azadliq.org/content/article/24780921.html)
(Ve ya http://www.azadliq.org/content/artic-
le/24780968.html#page=1 (Azerbaycan dilinde. Azadliq radio-
sunun sayti).
Bu kichik kendin butun olkede, hetta, ondan kenarda tani-
nan onlarla alimi olmushdur. Meshhur elm xadimleri, akade-
mik qardashlar Firudin Kocherli ve Tofiq Kocherli bu kendde
boyuyub boya-basha chatmishlar. Onlarin atasi Qasim Kocheri
oqlu kendde ilk dunyevi mekteb achmishdir.
Isalilar arasinda maddi cehetden zengin heyat terzi kechi-
renler demek olar ki, yoxdur. Amma bu nesilde ziyalilar, ay-
dinlar, menevi zenginliye malik olan insanlar choxdur. Indiki
zamanda, pulun dunyaya meydan oxudu;u bir dovrde, bilmirem
menevi deyerlerle fexr etmeye deyermi? Dushunurem ki, de-
yer.
Dostları ilə paylaş: |