SeçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ

 
larıgildə aşiq olmuş ilanlar haqqında əfsanələr danışırdılar, and içirdi-lər ki, 
ilanın  bir  qıza  bənd  olub  onu  təqib  etməsini  öz  gözlərilə  görən  olub... 
Qonşuda  onun  tay-tuşları  balaca  uşaqlar  çox  idi...  cürbəcür  o  y  -  unlar 
oynardılar,  bir-birinə  qorxulu  əhvalatlar  danışardılar,  gecəyarısı  balaea 
Təhminə evlərinə qayıdanda bu qorxulu nağılların vahiməsin-dən xoflanardı, 
aylı  gecədə  qarışıq  kölgələrdən  eymənərdi,  əti  ürpə-şərdi...  Eyvanlarma 
ayaqlarmın  ueunda  qalxardı  ki,  atasmı  və  nənəsi-ni  oyatmasm,  ehmallıea 
miçətkənin  altına  girərdi,  amma  yuxulamazdı,  iri  ulduzlarla  bəzənmiş  açıq 
yay  somasma  baxar  və  uzaqdan  -  neftçi-lərin  istirahət  evindən  eşidilən 
musiqi  səslərinə  qulaq  verərdi.  Orada  rəqs  edordilər.  Cürbəcür  musiqi 
havaları çaldırardılar, amma hər gecə ən axırda eyni tanqoyla bitirərdilər bu 
konserti,  həmin  tanqo  indiyəc-ən  Təhminənin  qulaqlarındadır,  sözlərini  də 
xatırlayır...  Bu  tanqoda  deyilirdi  ki,  batan  günəş  həzin-hozin  donizlə 
vidalaşır.  İndinin  özündə  də  təsadüfən  bu  tanqonu  eşidəndə  gözləri  dolur, 
uşaqlığı,  bağları,  ata-sı  yadına  düşür.  Neftçilərin  istirahət  evində 
Təhminədən  on-on iki  yaş  böyük  oğlanlar  və  qızlar rəqs  edərdilər,  onların 
aləmi  özgə  bir  aləm  idi,  musiqi,  tanqolar,  aylı  gecələrdə  sahil  gəzintiləri, 
görüşlər  və  ayrı-lıqlar,  sevgi  və  şirin  ağrılar  vardı  bu  aləmdə.  Təhminə 
sevinirdi ki, bu alom onunçün həlo irəlidədir... 
 
Anası  yadına  gəlmirdi,  yaş  yarımında  itirmişdi  anasım,  onu  yalnız 
köhnə, saralmış fotolarına görə xəyalında canlandırırdı, lap uşaq yaş-Iarında 
möcüzəyə  inandınnışdı  özünü  ki,  anası  ölüb  eləməyib,  harda-sa  uzaq  bir 
yerdodir, bir giin golib çıxacaq. Təhminəyə iri, yaraşıqlı kukla, çoxlu konfet 
vo nədənsə bunu həmişə düşünürdü - sarı, güllü iri çətir gotirəcok... Anasını 
uzun  ağappaq  paltarda  tosəvvür  eləyirdi  homişə,  özü  də  homişə  onu 
lalolərlo dolu olan uesuz-bucaqsız bir düzənlikdə görürdü. Anasının sosini, 
danışıq  torzini  heç  cür  xəyalmda  canlandıra  bilmirdi,  odur  ki,  anası 
haqqında  düşünondə  onun  səsini  ta-nış  qonşu  qadınlarından  birinin  səsi, 
danışıq  torzi  kimi  qavrayırdı.  İllər  keçdikeo  yaşı  artdıqea  Tohmino  bu 
xəyalların puçluğunu başa düşürdü. Nonəsi bir dəfo ona anasının qobrini do 
göstormişdi.  Artıq  dərk  edirdi  ki,  anası  doğrudan-doğruya  ölüb  vo  heç 
zaman gəlməyəcək. Amma buna baxmayaraq, ulduzlu yay gecolərində yenə 
də  anası  haqqında  düşünürdü,  indi  daha  gəlocək  zamanda  yox,  keçmiş 
zamanda...  Anası-nm  bir  gün  diriləcəyini, qayıdıb  goləcəyini  fıkirləşmirdi, 
anasının  bir  vaxt  necə,  nə  sayaq  diri  olduğunu,  yaşadığını  təsəvvüründə 
yaşatmaq  istəyirdi...  Xəyalında  canlandırırdı  anasının  vo  atasının 
eavanlıqlarım - 
lap gənc vaxtlarım. O çağı ki, o vaxt heç Təhminə də yer üzündə yox imiş, 
hələ  atasıyla  anası  təzə-təzə  gəzməyə  başlayıblarmış.  Təhminə  gözlərini 
yuman kimi aylı gecə, dəniz sahilini görürdü və cavan ata-sıyla cavan anası 
məhz bu sahildə görüşürdülər, ay da məhz bax elə indiki kimi işıqlandırırdı 
qumları, suları, uzaqdan da məhz elə bu mu-siqi - bu kədərli tanqo eşidilirdi 
və  atasıyla  anası  -  ikisi-boş  sahildə  onlardan  başqa  heç  kəs  yox  idi  - 
uzaqdan  gələn musiqi  sədaları  altın-da tanqo rəqsini  oynayırdı  və  ikisi də 
bilirdi  ki,  bu  son  rəqsləridir,  in-di,  bu  an  -  xoşbəxtdirlər,  amma  bu 
xoşbəxtlik bitməyə, qurtarmağa, bir daha qayıtmamağa məhkum olmuş bir 
bəxtiyarlıqdır.  Sonra  Təh-minə  dedi  ki,  lap  bu  yaxınlarda,  bir  ay  bundan 
qabaq yenə yuxuda ata-anasını görmüşdü, anası uzun ağ paltarda, atası isə 
yaxası açıq apaş köynəkdə idi, aylı gecodə, həmin o sahildə rəqs edirdilər. 
Yuxuda ho-min tanqonu da eşidirdim: “Utomlennoe solnse nejno s morem 
proşa-los” . “Yuxuda elo ağlayırdım, hıçqırıq boğurdu məni, bütün yastığım 
göz yaşlarından islanmışdı, - bir an susub, əlavə etdi. - Manaf oyatdı məni 
ki, nə olub səno belə”... 
 
İlk dəfə Manafın adını çokdi, amma heç bir şey danışmaq istomir-di əri 
haqqmda.  Qonşusu  Mədinə  haqqında  damşırdı,  deyirdi  ki,  Mo-dino  əsl 
dostdur,  qadınlar  arasında  bu  cür  etibarlı  dost  tapmaq  çotin  məsolədir. 
Mədino heç bir vaxt məni satmaz, deyirdi, Dadaş haqqında danışırdı, deyirdi 
ki,  Dadaşdan  qurbağadan,  siçandan  çimçişon  kimi  çimçişir,  o  idarodo 
stollarının yaxın olmasına belə güclo tab gotirirdi, çünki belo mosafodo do 
Dadaşdan həmişə tər iyi golirdi, lap üroyiıu bulanırdı... Ncmotdon danışırdı, 
deyirdi ki, bir dofo Ncmot geco saat dörddə mono zong elomişdi, yox, ay 
axmaq, əlbotto, cşq clan cloıuok üçün yox, kim gcconin bıı vaxtı cşq elan 
cləınək üçün zong vurar, yox, ürəyinin dordlorini damşırdı. Ncmot, deyirdi 
ki, hoyat onu sıxır, boğur, mon no bilim nə, insandır da... Spartak? Əşi, no 
yapışınısan  bu  Spar-takdan?  Axmağın,  yelbeyinin  biıidir  Spartak...  Amma 
dcyim sono, o qodor do axmaq deyil ha, hor halda yaxşıca pul qazanmağın 
fondin bi-lir... Bilirson hcç nceo dövlotlidir Spartak? Atasının pulu! Ay-hay, 
ata-sı pcnsiyaya dolanan adamdır, atasının o qodor pulu hardandır, oksino, 
Spartak  dolandırır  atasını  da,  anasına  da,  elo  bacısını  da  gcyindirib-
gecindiron Spartakdır, ho, tamam yadımdan çıxmışdı, axı, onun bacısı sonin 
goləcok  adaxlındır,  baxtın  kəsib,  Zaurik,  Spartak  bacısıyçün  bir  cehiz 
verocok, gol göroson, bütün ömrün boyu Spartakın hcsabına kcf-nən yaşaya 
bilərsən, yaxşı, yaxşı, qaşqabağım sallama, zarafat cloyi- 

---

rəm  də,  zarafatdan  inciməzlər  ki,  sənə  qurban  olum.  Spartak  kimdir? 
Spartak  sənin  dımağına  da  dəyməz,  o  niyə  səni  saxlasın  ki...  Amma  za  - 
rafat bir yana qalsın, Spartak pula pul demir... Moskvaya gələndə ü ç - dörd 
oteldə nömrə saxlayır. Niyə? Nə bilim niyə, harınlıqdan, varlığa nə darlıq. 
“Rossiya"da  da  həmişə  beşotaqlı  lüksdə  qalır,  bir  dəfə  bərk  pərt  idi  ki, 
həmin  o  beşotaqlı  lüksə  düşə  bilməyib.  Çünki  o  vaxt  həmin  lüksda 
arxiyepiskop Makstios qalırmış. Spartak zəncir çeynəyirmiş lap. 
 
  Yaxşı, soruşmaq ayıb olmasın, sən bütün bunları hardan bilirsən? 
 
  Özü danışıb... Rəfıqəmə damşırmış, o da mənə söhbət eləyib... 
 
Əlbəttə,  Spartak  gopçudur,  birinin  üstünə  beşin  qoyub  danışır,  amma  hər 
halda dili varsa, dilçəyi də var... Pul olandan sonra... 
 
  Yaxşı, hardandır axı, bu qədər pulu? 
 
  Demişəm sənə, alverçidir də.. 
 
  Bəs qazamata düşməkdən qorxmur? 
 
 Əlbəttə,  gec-tez  ilişəcək...  Amma  dindirsən  gör  sənə  nə  cavab  verir. 
Onsuz  da  hamı  ölüb  gedəcək,  deyir.  Dünya  beş  gündür,  nə  qə-dər  imkan 
var, kef çəkəcəm, harda qırıldı-qırıldı... 
 
 Görürəm, sən Spartakın həyat fəlsəfəsinə əməlli-başlı bələdsən. 
 
 Zaurik,  yəni  doğrudan  sən  belə  səfehsən  ki,  məni  Spartak  kimi  bir 
əyyaşa qısqana bilərsən? 
 
 İnanmıram  ki,  fıkri  pul  və  qadın  olan  bu  əyyaş  sənin  kimi  gözə-lə 
biganə qalsm... Yəni heç sənə girişməyə cəhd eləməyib? 
 
 Necə  yəni  əlbəttə,  eləyib...  Lap  sino  gedirdi  mənimçün...  Nə  vədlər 
vennirdi,  ilahi,  şuba,  daş-qaş,  nə  bilim  daha  nələr...  Amma  çox  tez  başa 
düşdü  ki,  mən  o  deyən  yuvanm  quşu  deyiləm,  belə-belə  şey-lərlə  mənim 
başımı tovlamaq  olmaz.  Onda... ilahi,  sən  özün  saxla.  -  Təhminə  qəhqəhə 
çəkib  güldü  -  Spartak  ayrı  üsula  əl  atdı.  Mənə  şeir  oxumağa  başladı... 
Allahu-əkbər... ha, ha, ha... 
 
 Nə oldu bəs? 
 
 Necə  nə  oldu?  Şeirlərinin  təsiri  də  elə  şuba,  daş-qaş  vədləri  ki-mi... 
Spartak  da,  baxma,  o  qədər  də  axmaq  deyil,  başa  düşdü  ki,  bir  şey 
çıxmayacaq,  amma  onda  da...  başladı  ağzın  boş  qoyub  orda-burda  da-
mşmağa, guya ki, mənimlə arasında nə isə var... Bax, sən bayaq danı-şanda 
ki,  anası  belə  deyir,  mən  o  saat  barmağımı  dişlədim,  lap  yəqin  anasının 
beyninə  bu  fıkri  Spartak  salıb.  Anası  axı  onun  məhəbbət  ma-cəralarıyla 
bərk  fəxr  eləyir...  EIə  ki,  Manaf  Bakıdan  bir  yerə  getdi.  Spartak  o  saat 
gətirib  maşınmı  bizim  evimizin  qabağında  saxlayır,  bo-zən  gecənin 
yarısınacan,  səhərə  qədər  maşın  orda  durur.  Özü,  Allah  bilir,  hara  gedir, 
bəlkəm də elə evlərində yıxılıb yatır... Bir anekdot var 
 
e,  eşitmisən,  hərəmxana  haqqında...  Hərəmxana  sahibi  arvadlarının  hər 
birinə deyir ki, o biri arvadımın yanına gedəcəyəm bu gecə, özü də gedib 
tək yıxılıb yatır. 
 
  Niyə? 
 
  Nə niyə? Hərəmxana sahibi niyə tək yatır? 
 
  Yox, Spartak niyə maşını sizin evin qabağında qoyur? 
 
  Məlumdur  niyə...  Şəhərdə  hamı  onu  tanıyır  axı,  maşınını  da  ta-
nıyırlar. Hamı da bilir ki, o evdə mən yaşayıram və ərim də bu vaxt Bakıda 
yoxdur...  İndi  gecə  bizim  evin  qabağında  Spartakın  maşınmı  görəndə  nə 
düşünəcəklər... Bir yandan da özünün dili bir belə... 
  Yaxşı, sən niyə buna son qoymursan, demirsən ona? 
 
  Nə deyəcəm? Zaurik, neçə dəfə demişəm ki, sənə: mənim ba-rəmdə 
nə  danışırlar  qoy  danışsınlar,  vecimə  deyil.  Mən  elə  hesab  cdi-rəm  ki, 
insanın  öz  daxili  əxlaqı  olmalıdır  və  əgər  bu  əxlaq  varsa, insan  öz  daxili 
əxlaqına sadiqdirsə, bütün zahiri şeylərin heç bir əhəmiyyəti yoxdur  - kim 
nə bilim nə dedi, nə fikirləşdi. 
 
  Yaxşı,  bir  şcyi  başa  düşmürəm:  bütün  bunları  bilə-bilə  Spartak-la 
haqq-salamı niyə kəsmirsən? 
 
  Nə  haqq-salam,  oşi?  İldə-ayda  bir  dəfə  rast  gəlirəm  ona...  Hər-dən 
görürsən  Spartakdan  da  adama  xeyir  dəyir,  bir  şey-zad  lazım  olanda 
deyirəm,  o  saat  tapıb  gətirir.  Bax,  məsələn,  elə  sonin  bu  “Ron-son"unu  o 
tapıb gətirdi məno. 
Zaur  ad  günündo  Spartakın  alışqana  mənah-mənalı  baxınasım  ya-da 
saldı, bu baxışın səbobini ancaq indi başa düşdü və portloşdi. 
 
Əgər mon bilsoydim... 
 
Yaxşı,  yaxşı  özündon  çıxma.  Öz  puluma  almışam  bu  hodiyyəni, 
intohası tapmağına Spartak tapdı. Pulun almaq istomirdi, giicnon vcr-dim... 
Adamın Allahı var: Spartak no cür həllöyiiş olsa da, hor halda xosis adaın 
dcyil. 
 
“Xəsis olmaz da dcyə Zaur fıkirləşdi. Bu qodor ınüfto qazancın olanda, 
soxavotli olınağa no var ki. İllah da gözol qadının yanında...” 
 
Spartakın  oliaçıqlığı,  ciblorinin  dolu  olması,  Tohıninonin  bu  baro-do 
ağızdolusu  danışması  Zauru  incidirdi,  olbotto...  Zaur  dcyondo  ki,  Spartak 
atasının pullarını xorcloyir, Təhmino gülmüşdü do, oksinə, dcmişdi, bütün 
ailo Spartakın hesabına dolanır, Spartakın puluna, Spartakın soxavotinə. Bu 
da  doyirdi  Zaura.  Tohmino  qcyri-ixtiyari  onun  zoif  damarına  toxunurdu, 
axı, Zaur özü, 24 yaşında ali tohsilli gonc olsa da, holo do atasının lıesabına 
geyinib-gccinirdi,  gozib-dola-nırdı.  Amma  hər  halda  bütün  bunlara 
baxmayaraq, Təhmino Zauru sc- 

---