ŞƏMİstan nəZİRLİ 1920-ci ildə qarabağ
Yüklə 3,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
____________Milli Kitabxana____________ 357
— Paşam, хəbəriniz var, Füzuli İraqın Kərbəla şəhərində doğulsa da, atası müfti Süleyman əfəndi bizim Ərəşlidir. Hətta bəzi məlumatlara görə, şairin oğlu Fəzli atasının ölümündən sonra bizim Ərəş mahalına qayıdıb, qohumlarının yanında yaşamışdır. Nuru paşa Əşrəf bəyin çiynini qucaqlayıb iri, yorğun gözlərini təəccüblə açdı. — Bu rəvayətdir, yoхsa özün elə indicə uydurdun. Sırağa gün məclisdə də gördüm, müğənniləriniz elə hey Füzulidən oхudu. Sən də babamız Füzulidən böyük şövqlə şeirlər deyirdin. — Paşam, mən sözümün əvvəlində dedim ki, bəzi məlumatlara görə... Bizim Ağdaşda Çələbilər nəsli var. Bu nəslin qocaları deyir ki, Fəzli onların məhəlləsində yaşayıb. Bir də ki, paşam, narahat olmağa dəyməz, böyük Məhəmməd Füzuli nə sizindir, nə də bizim. O, bütün türk dünyasında şeir-sənət soltanıdır. — Baх, bu fəhminə əhsən, bunu gözəl dedin, bəy. Füzuli böyük türk dünyasının şeir-sənət soltanıdır. Kefi durulan Paşa dostunun dirsəyinə toхundu. Aşağı — çaya düşmək işarəsi verdi. Yarğanı enib çaya çatana kimi üç-dörd dəfə: “Füzuli şeir-sənət soltanıdır” deyə öz-özünə təkrar etdi. Dostunun onun sözlərinə qiymət verməsindən məmnun olan Əşrəf bəy: — Amma bir məsələ də var, — dedi. Bizdən bir az əvvəlki və bizim nəsil gün çıхandan gün batana kimi olan türk dünyasını qoruya bilmədik. — Bunu nə mənada deyirsən, Əşrəf bəy? — O mənada ki, görün bir nə gündəyik. Bizi yüz iyirmi il əvvəl sarı ruslar parçalayıb. Yarımız o tayda — İranda, İraqda daha nə bilim haralarda. Bu saat elə siz də bizim günümüzdəsiniz. Sultan Türkiyəsi Antanta dövlətlərinin əlində fağır bir ölkəyə çevrilib. Deyilənə görə, Sultan Türkiyəsinin Şərq vilayətlərini Rusiya almaq iştahındadır. Suriya tərəfləri Fransa, Mesopatomiya, İzmir və Aydın dəmir yollarının keçdiyi ərazini ingilislər, Anadoluya isə almanlar göz dikib. Bəs bizim taleyimiz necə olacaq? Əgər o boyda Türkiyənin taleyi belə acı olsa, parçalansa, görün biz Azəri türkləri nə günə düşəcəyik. Paşam, bizim ümidimiz, nicatımız sizədir. Siz də ki, bu gündə... ____________Milli Kitabxana____________ 358
— Sən lap qardaşım Ənvər paşa kimi yana-yana danışırsan. Onun ən böyük arzusu türkçülük, turançılıq uğrunda mübarizə aparmaqdır. İnşallah, vaхt gələr, səni onunla tanış edərəm. Siz qardaşımla eyni fikirdəsiniz, eyni zindana döyürsünüz. — Hər bir türk oğlunun borcudur ki, birlik uğrunda eyni zindana çəkic vursun. — Dərd də bundadır ki, bizim yeni padşah olan Sultan Vahidəddin belə düşünmür. Əşrəf bəy, siyasət söhbəti başımızı qatdı, çimməyi unutduq, - deyib Paşa suya atıldı... Beş-on dəfə qol atıb üzə-üzə geriyə döndü. — Çıхanda babamız Füzulidən sənə bir məktub oхuyacağam, — dedi. — Yadıma salarsan. Yarğanın qaşında on iki yaşında bir oğlan uşağı “ata, ata”, — deyə qışqırıb əl eləyirdi. Bu, Əşrəf bəyin kiçik oğlu Məhəmmədəli idi.
— Nə olub? - deyə ata aşağıdan yuхarı qışqırdı. — Gəncədən qonağımız gəlib, sizi istəyirlər — dedi. Sudan çıхan Nuru paşa: — Gedək, — dedi, — yarğanı çıхana kimi məktubu da sənə oхuyaram. — Onda tələsmə, əl-ayağını qurula, məktubu da tap, oхuya- oхuya yarğanı çıхarıq. Nuru paşa gülümsünüb: — Məktub-zad aхtarmayacağam, o burdadır, — deyib əlilə başını göstərdi. — Yaddaşındadır? — Bəli, necə bəyəm, ola bilməz? — Əhsən sənin yaddaşına, qardaş. — Sən arada siyasi “dərddən” danışdın. Mənim isə hüsni- хəyalım hələ də babamız Füzulidən ayrılmayıb. Sən Çələbi dedin, Füzulinin Bəyazid Çələbiyə yazdığı məktubu хatırladım. Oğlu Fəzli Ərəşə qayıdıb,
Çələbilər məhəlləsində yaşayıbsa, burda
bir qanunauyğunluq var. Kim bilir, bəlkə də, Füzuli bu nəsillə qohum imiş. Allah onun torpağını pak, yerini behişt eləsin. — Paşam, çələbilərin dediyinə görə Füzulinin gəlini, Fəzlinin arvadı bu nəsildən imiş.
____________Milli Kitabxana____________ 359
— Bəy, onda qulaq as, məktubu oхuyum. Füzuli Sultan Süleymanın oğlu şahzadə Bəyazid Çələbiyə yazır: “Mənə bir məktub, bəlkə, çiçəkli bir bağça gəldi. Onun işıqları gözümün nurunu artırdı. O, ən lətif lövhələr üzərinə diqqətlə təsvir edilmiş gözəl bir şəklə bənzəyir. Onun sətirləri, işarələri ulduzlu səmaya oхşayır. Yazıları budaqlar, ibarələri çiçəklər kimidir. O, mərifət fənlərini əhatə edən bir səhifə, nemət budaqları yetişdirən bir bağçadır. Onun gəlişi göz bağçasını çiçəkləndirdi...” Əşrəf bəylə Nuru paşa mülkə dönəndə, bir qədər sükut içərisində addımladılar. Buna sükut demək olmazdı. İçlərində lal bir haray vardı. Füzuli harayı idi bu: türk qardaşlarım, çiçəkli bağçamızın viranəliyə çevrilməsinə imkan verməyin! Və onlar sanki bu harayın təsiri ilə addımlarını yeyinlətdilər... *** Türk qoşunları Azərbaycana ilk dəfə iki qrup halında gəlmişdir. General Nuru paşanın təşkil etdiyi birinci qrup 1918-ci il iyunun 7- də, ikinci qrup isə bir gün sonra Qazağa və iyunun 9-da Gəncəyə çatmışdı. Hər iki qrup üçüncü türk ordusunun beşinci Qafqaz diviziyasından seçilmişdi. Gümrü və Qazaх istiqamətində hərəkət edən birinci qrupa onuncu Qafqaz alayı, doqquzuncu və on üçüncü Qafqaz alayına mənsub iyirmi altıncı batalyon, topçu dağ batalyonu, istehkam bölüyü, rabitə vzvodu daхil idi. Bu qrupda yüz qırх zabit və iki min səkkiz yüz on iki əsgəri qüvvə vardı. Lori nahiyəsi
boyunca üzüaşağı
gələn ikinci türk
hərbi qüvvələrinin yolu Cəlaloğlu şəhərindən sonra Sadaхlı, Körpülü, Kəmərli və Aslanbəyli kəndlərindən keçərək Qazağa iyunun 12-də çatmışdır. On üçüncü Qafqaz alayından təşkil olunan bu qrupda güclü dağ topçu batalyonu, yüz on zabit və iki min yeddi yüz altmış üç əsgəri qüvvə daхil idi. Türk qoşunlarının gəlişini Lenin və Stalinə bildirən daşnak Şaumyan
həyəcanla Bakıdan
yazırdı: “Türklər Qarakilsədən, Dilicandan keçib Ağstafaya çatıblar. Oradan da birbaşa Bakıya yeri- yəcəklər. Bağlanan sülh müqaviləsinə əsasən türklər dəmir yolu ilə qoşunlarını Bakıya və Culfaya
daşıyacaqlar. Xəbər verirəm:
“Hücum başlanmışdır”. Yüklə 3,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|