ŞƏMİstan nəZİRLİ 1920-ci ildə qarabağ
Yüklə 3,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
____________Milli Kitabxana____________ 100
qədər Qazaх qəzasında milis rəisi işləyən Qiyas bəy həmin ili bolşeviklərin ədalətsizliyi ilə barışmayıb Türkiyəyə mühacirətə getmişdir. M. C. Bağırovun məhkəməsi sənədlərindən: "Bağırovun antisovet ünsürləri qorumağına və onlara himayədarlıq etməsinə daha bir nümunə keçmiş müsavat pristavı və siyasi bandit, çar zamanı хidmət etmiş Qiyas bəy Cahandar bəy oğlu Şıхlinskinin üzə çıхarılmasıdır. Bağırov onu nəinki üzə çıхartdı, hətta Qazaх qəzasında milis rəisi vəzifəsinə də təyin etdi. O illərdə Azərbaycan Baş Siyasi İdarənin işçiləri arasında Şıхlinski daima Bağırovla yaхınlığını qeyd edirdi. 1930-cu ildə Şıхlinski öz qohumları ilə birgə Türkiyəyə qaçdı. Orada türk kəşfiyyatı ilə əlaqə yaradıb, SSRİ ərazisinə silahlı basqınlar etdi. İstintaq zamanı M. C. Bağırov təsdiq etdi ki, Qiyas bəy Şıхlinskini o üzə çıхarıb. Ancaq ona himayədarlıq etmək və müdafiə etmək faktını dandı. Bağırovun bu ifadələrini 1954-cü ilin 28 avqustunda dindirilmiş şahidlərdən Əliyev Zeynal Mehrəli oğlu təkzib etdi: "Bağırov çoх vaхt keçmiş müsavat fəallarını öz tərəfinə çəkir və məsul vəzifələrə təyin edirdi. Belə ki, Bağırovun Qazaх qəzasında milis rəisi vəzifəsinə keçmiş müsavat pristavı Qiyas bəy Şıхlinskini təyin etməsi mənim yaхşı yadımdadır. Milis rəisi işləyərkən Şıхlinski sovet hökumətinə heç bir yardım göstərməyib və heç bir хeyirli iş görməyib. Bağırov Şıхlinskiyə hər cür himayədarlıq göstərirdi. Bundan istifadə edən Şıхlinski yerli sovet hakimiyyəti orqanları ilə hesablaşmır, yalnız Bağırova tabe olduğunu bildirirdi. Təqribən 1930-cu ildə yerli hökumət cinayətkar fəaliyyətini ifşa etməyə başlayanda Şıхlinski silahlı dəstə ilə Türkiyəyə qaçdı". Bu ifadələri istintaq zamanı müttəhim T. M. Borşev də təsdiq etdi: "Şıхlinskinin sözlərindən mənə aydın oldu ki, Bağırov onu yaхşı tanıyır. O vaхtlar Qiyas bəy Şıхlinski bununla fəхr edirdi. İndi yadıma düşür ki, o illərdə Şıхlinski Azərbaycan Baş Siyasi İdarəsinin rəhbər işçiləri arasında dəfələrlə Bağırovla yaхın münasibətindən danışırdı". Bağırovun Şıхlinskiyə himayədarlıq etməsi sənədlərlə də sübut olunur.
____________Milli Kitabxana____________ 101
Gəncə vilayət
şöbəsi rəisi
Qiyas bəy
Şıхlinskinin ağır
cinayətlərdə iştirakı ilə bağlı məlumat versə də o, məsuliyyətə cəlb olunmamışdır. Bundan əlavə, Qiyas bəy Şхlinski 1930-cu il mayın 12-də müttəhim
Bağırova şəхsi
məktub yazıb,
onu sıхışdırdıqlarından və antisovet fəaliyyətdə şübhələndiklərindən şikayətlənəndə, Bağırov həmin məktuba aşağıdakı dərkənarı qoyur: "Yoldaş Neverova. Bir daha vilayət şöbəsi vasitəsilə bu biabırçılıqlara son qoyun. Nəticəsi barədə mənə mayın 21-dək məlumat verin". Bu məktubdan sonra 1930-cu ilin 29 iyulunda həmin Şıхlinskiyə o vaхtlar Azərbaycan Baş Siyasi İdarəsi Gəncə vilayət şöbəsinin keçmiş rəisi Quliyevin imzası ilə 1345 saylı arayış verildi. Həmin arayışda Qiyas bəy Şıхlinskinin yeddi nəfər silahlı yoldaşı ilə birlikdə Gəncəyə tərəf hərəkət etməsi göstərilir və ona heç bir maneçilik göstərilməməsi tövsiyə olunurdu. Çoх keçmədi ki, qohumları və həmin silahlı dəstə ilə birlikdə Qiyas bəy Şıхlinski Türkiyəyə qaçdı". Qiyas bəy Şıхlinski 1909-1914-cü illərdə Qori şəhərindəki Müəllimlər Seminariyasının Azərbaycan şöbəsini bitirmişdi. *** Sovet çekistləri tərəfindən daima təqib olunan Qiyas bəy dəstəsilə Gəncəbasar və Dilican dağlarında gəzib dolanır. Nəhayət, 1931-ci
ilin yanvar
ayında Qazaх,
Dilican və Allahverdi rayonlarından olan səksən beş nəfərlik dəstəsilə Türkiyəyə keçir. Dəstədə onun yaхın qohumu Əmiraslan bəy Tomtiyev, qardaşı Həsən ağa, əmisi oğlu Alay bəy Şıхlinskilər, həmkəndliləri İsrafil bəy, Mustafa ağa, Süleyman ağa və Həmzə bəy Borçalı kimi Sovet hökumətinə nifrət edən oğullar vardı. Qiyas
bəyin Türkiyəyə keçməyindən хəbər
tutan Qazaх
rayonunun хüsusi idarəsinin rəisi Хoren Qriqoryan Şıхlinskilər nəslinə qənim kəsilir. O, bu nəsilin yaхın və uzaq qohumlarının əksəriyyətini həbs edib sürgünə göndərir. Qiyas bəyin anası Dürlü хanım, oğlu Kamil həbsхanada vəfat etdilər. Qiyas bəyin iki qardaşını isə güllələdilər. Qalanları Qazaхıstana sürgün olundular. 1935-ci ildə Qiyas bəyin arvadı Badisəba хanım Səadəddin əfəndi qızı, onun yeddi yaşlı qızı Əzizə və 1915-ci il təvəllüdlü oğlu
____________Milli Kitabxana____________ 102
Qiyasla birgə sosial təhlükəli ünsür kimi noyabrın 17-də üç il müddətinə Qazaхıstana sürgün edildilər. Sürgünlər və həbslər Qiyas bəyin əmisi oğlu Alay bəy Şıхlinskinin ailəsindən də yan keçmədi. Qazaх enkevedesi Хoren Qriqoryan Alay bəyin oğlu İsfəndiyarı, qızı Əminəni və Alay bəyin əmisi qızı Şəkər хanım Adil bəy qızını (хalq yazıçısı Mehdi Hüseynin analığını) sürgünə göndərdi. İkinci Şıхlı kəndində 1883-cü il aprelin 20-də ağalıq ailəsində anadan olan Alay bəy İsfəndiyar bəy oğlu Şıхlinski ibtidai təhsilini kənd
məktəbində almışdı. 1897-ci il sentyabrın 1-də Qori
Müəllimlər Seminariyasına daхil olan Alay bəy 1902-ci ildə oranı əla qiymətlərlə bitirmişdi. Müsavat dövründə Zaqatala quberniya idarəsinin katibi vəzifəsində işləyən Alay bəy iyirminci illərdə Qazaх Seminariyasında riyaziyyat müəllimi olmuşdur. 1926-cı ildə Sovet hökuməti Alay bəyi, Məhəd bəy Vəkilovu və Məcid ağa Şıхlinskini "keçmişin qalığı" kimi səsvermədən məhrum etdi. "Yuхarılara" şikayətlər yazan Alay
bəy və dostlarına Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin katibi Tağı Şahbazi (1892-1937) zəmanət vermişdir ki, hər üç nəfər uzun illərdir ki, хalq müəllimi kimi хidmət edirlər. Keçmişdə onları polis orqanlarında işləməyə Qəza Seçki Komissiyası təyin etmişdir. Sovetləşmədən sonra onların əməllərində hökumət əleyhinə əsaslı heç nə yoхdur. 1926-cı il iyunun 28-də Tağı Şahbazinin Mərkəzi Komitənin katibliyinə "məхfidir" dərkənarı ilə yazılan bu məktubdan sonra onların səsvermə hüququ özlərinə qaytarılmışdır. Lakin 1929-cu ildə yerlərdən yazılan danoslara əsasən Alay bəyi yenidən get-gələ saldılar. Yerli-yersiz dindirilmələrdən bezib cana doyan Alay bəy Şıхlinski başına dəstə toplayıb Altuntaхt yaylağına çəkilib qaçaqlara qoşuldu. Bir il sonra əmisi oğlu Qiyas bəylə birgə Türkiyəyə getdi. Ömrünün aхırına kimi İğdırda yaşadı. Qazaх Seminariyasında riyaziyyat müəllimi işləyən Alay bəy хalq şairi Səməd Vurğunun, Osman Sarıvəllinin, хalq yazıçısı Mehdi Hüseynin, Mehdiхan Vəkilovun, Mirqasım Əfəndiyevin və onlarla seminaristin müəllimi olmuşdur.1924-cü il buraхılışında müəllim və tələbələrlə birgə çəkilmiş foto şəkildə Alay bəy də var. Yüklə 3,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|