Strateji Planlaşdırma və Təşkilati Stuktur Standartı
Azərbaycan Mərkəzi Bankı
13
Bütün normativ hüquqi tələblərə riayət etməli və daxili nəzarət prinsiplərinə uyğun
olmalıdır.
8.3. Nümunəvi təşkilati sxemlər
Biznes strategiyasını həyata keçirərkən və optimal səmərəliliyə nail olmaq baxımından,
təşkilati struktura aşağıda göstərilən bir sıra amillər təsir göstərə bilər:
Bankın idarəetmə prinsipləri və fəlsəfəsi;
Bankın fəaliyyət göstərdiyi müddət, aktivlərin həcmi, əməliyyatların həcmi, işçilərin
sayı, coğrafi sahə və digər əhəmiyyətli ölçülər;
Bankın müştərilərə təklif etdiyi bank məhsulları və xidmətlərinin xüsusiyyəti;
Bankın fəaliyyət göstərdiyi bazarda rəqabət mühitinin xüsusiyyəti;
Bankın əsas təsərrüfat proseslərinin avtomatlaşdırılma dərəcəsi.
Banklarda təşkilati strukturun əsas üç növü müşahidə edilir. Həmçinin, təcrübə göstərir
ki, bir çox banklarda hər üç növün elementlərini özündə birləşdirən təşkilati struktur
yaradıla bilər.
Strateji Planlaşdırma və Təşkilati Stuktur Standartı
Azərbaycan Mərkəzi Bankı
14
1-ci Növ: Funksional struktur
Funksional təskilatı strukturda hər bir struktur vahidin həyata keçirdiyi fəaliyyət
(“xidmətin”) aydın təsvir edilir.
Bu növ strukturun üstünlükləri işçilərin müəyyən fəaliyyət növləri üzrə ixtisaslaşması
əsasında bank fəaliyyətinin iqtisadi effektivliyinin artırılmasından və işlərin
təkrarlanmasının qarşısının alınmasından ibarətdir.
Bu cür strukturun mənfi tərəfləri müxtəlif əməliyyat prosesləri, xidmətlərin müştəriyə
çatdırılma yolları və müştəri qrupları arasında əsas fərqlərin nəzərə alına
bilinməməsindən ibarətdir. Bu sistemdə nəzərdə tutulan mərkəzləşdirmə ölkədə
sahibkarlıq fəaliyyətinin inkişafı məqsədlərinə tam cavab vermir (məsələn bu növ
təşkilatı strukturda filial şəbəkəsinin kiçik olması).
Funksional Struktur
İdarə Heyəti
Maliyyə və
risklərin ida-
rə edilməsi
Marketinq
və satış
Müştəri
xidmətləri
Əməliyyatla-
rın aparılması
İnfrastruktur
və
administrasiya
Strateji Planlaşdırma və Təşkilati Stuktur Standartı
Azərbaycan Mərkəzi Bankı
15
2-ci Növ: Xidmət əsaslı struktur
* «Xidmət» bankın təklif etdiyi ayrı-ayrı xidmət növləri
Xidmət əsaslı təşkilatı strukturda struktur vahidləri müştərilərə təqdim etdiyi xidmət
növləri üzrə müəyyən edilir.
Məsələn, bank müxtəlif növ xidmətlərin hər birini ayrı-ayrı xidmət mərkəzlərində təklif
edir. Bəzi hallarda, hər bir xidmət bölməsi müvafiq xidmətlə bağlı bütün əməliyyat
proseslərinin (o cümlədən, arxa ofis, inzibati və dəstəkləyici xidmətlər) tam həcmini
həyata keçirir. Digər hallarda isə arxa ofis işləri, yuxarıdakı sxemdə göstərildiyi kimi
dəstəkləyici xidmətlərlə yanaşı mərkəzləşdirilir.
Xidmət əsaslı təşkilatı struktur növü ən çox iri banklar üçün münasibdir, çünki bu növ
struktur təşkilatın daha rahat idarə edilməsinə xidmət edir və hər bir biznes bölməsinə
özünün təklif etdiyi məhsullar və xidmətlər üzərində diqqətini cəmləşdirməyə imkan
verir. Bu növ struktur banklardan xidmətlərin müştərilərə çatdırmaq üçün müvafiq
ixtisaslaşmış mütəxəssislərin cəlb olunmasını tələb edir, çünki çox zaman belə
strukturlarda daha mərkəzsizləşdirilmiş qərar qəbul etmə prosesi mövcuddur.
Digər tərəfdən, xidmət əsaslı təşkilatı strukturda bəzi xidmətlərin birgə göstərilməsinin
mövcudluğuna baxmayaraq, bəzi əməliyyat prosesləri hər bir biznes bölməsində
təkrarlanır, nəticədə isə yüksək səviyyəli məsrəflərin yaranmasına gətirib çıxarır.
Əlavə olaraq, müştərilər üçün biznes bölmələri arasında rəqabət yarana bilər, bu da öz
növbəsində bölmələr arasında çarpaz-satış üzrə əməkdaşlığı azaldar və mürəkkəb
elementləri öz tərkibinə daxil edən əməliyyatları yaradar.
Xidmət əsaslı Struktur
•
Hüquq xidməti
•
Əmək haqqı
•
Tədarük
•
IT
İdarə Heyəti
Xidmət
3
*
Dəstəkləyici
xidmətlər
Xidmət
1
*
Xidmət
2
*
Strateji Planlaşdırma və Təşkilati Stuktur Standartı
Azərbaycan Mərkəzi Bankı
16
3-cü Növ: Bazar əsaslı struktur
Bazar əsaslı təskilatı strukturda struktur vahidləri xidmət göstərdiyi müxtəlif “müştəri
qrupları” və ya seqmentlər əsasında müəyyən edilir.
Məsələn, müştəri seqmentləri iri şirkətlər, kiçik və orta ölçülü müəssisələr, yüksək
dərəcəli xalis kapitala malik şəxsi müştərilər və sair tərəfindən təmsil edilə bilər. Fərqli
“bazarlar” bankın fəaliyyət göstərdiyi müxtəlif coğrafi regionlar ola bilərlər.
Bazar əsaslı təşkilatı strukturun hər bir biznes bölməsi daxilində bütün zəruri xidmətlər
cəmləşə bilər, bu da öz növbəsində xidmətlərin təkrarlanması ilə nəticələnır.
Bazar əsaslı təskilatı strukturun üstün cəhətləri çox fərqli tələblərə malik olan və ya
coğrafi olaraq bölüşdürülmüş müştəri qrupları ilə əlaqələrin saxlamasının asanlaşması,
hər bir müştəri qrupunun ehtiyaclarının ödəməsi üçün lazım olan xidmətlərin bir biznes
bölməsində göstərilməsidir.
Bazar əsaslı təşkilatı strukturun fəaliyyət göstərməsi və idarə edilməsi çətin ola bilər.
Məsələn, müştərilər eyni xidmətləri tələb etdikdə, bu müxtəlif biznes bölmələrdə
xidmətlərin təkrarlanmasını tələb edə bilər.
Bazar əsaslı struktur
•
Hüquq xidməti
•
Əmək haqqı
•
Tədarük
•
IT
İdarə Heyəti
Bazar
3
*
Dəstəkləyici
xidmətlər
Bazar
1
*
Bazar
2
*
* “Bazar” müxtəlif müştəri seqmentlərinə və ya
coğrafi bazarlara aid ola bilər