çoxluğu mənasındadır. Çünki bu vəziyyətdə müsəlmanlardan ayrılmaq və onlara
müxalifət etmək həlak olmaqdır, ayrılıqdır, camaatdan kənarlaşmaqdır və din də
bundan insanları çəkindirmişdir.
əl-Buxarinin «Səhih»ində Huzeyfə bin əl-Yəməndən
-radıyallahu anhu-
qeyd
etdiyi bu hədis bunlardan biridir: “j
nsanlar Rə
sulullahdan
–cə
llalahu aleyhi
və
ssə
llə
m-
xeyirlə
bağ
lı suallar soruş
ardılar. Mə
n isə
mə
nə
toxunmasından
ehtiyatlanaraq şə
rlə
bağ
lı suallar verə
rdim...” Huzeyfə
-radıyallahu anhu-
bə
zi şə
r
və
fitnə
lə
ri qeyd edə
ndə
n sonra bunları bildirir: “Ə
gə
r bu mə
nə
yetiş
sə
, mə
nə
nə
yi ə
mr edirsə
n?” Peyğə
mbə
r
–cə
llalahu
aleyhi
və
ssə
llə
m-
buyurdu:
“Müsə
lmanların camaatına və
imamlarına (rə
hbə
rlə
rinə
) bağ
lı qalın”. “Ə
gə
r
camaatları da, imamları da olmasa” - deyə
verdiyim sualıma belə
cavab verdi:
“ Ə
gə
r bu hal ölüm gə
lib sə
nə
çatana qə
də
r davam etsə
də
, bir ağ
acın gövdə
sini
diş
lə
rinlə
tutaraq bütün bu firqə
lə
rdə
n uzaqlaş
.
”
135
Üsamə bin Şərik də
-radıyallahu anhu-
Peyğəmbərdən
–cə
llalahu aleyhi və
ssə
llə
m
belə buyurduğunu zikr edir: “Allahın əli camaatın üzərindədir.”
136
ibn Abbasın
-radıyallahu anhu-
belə dediyi rəvayət edilmişdir: “Peyğəmbər
buyurdu ki, “Allahın ə
li camaatla birlikdə
dir.
”
137
ibn Abbas
-radıyallahu anhu-
Peyğəmbərin
–cə
llalahu aleyhi və
ssə
llə
m-
belə
buyurduğunu bildirmişdir: “
Kim ə
mirində
n xoş
una gə
lmə
yə
n bir ş
ey görə
rsə
,
ona sə
br etsin. Çünki ş
übhə
yoxdur ki, camaatdan bircə
qarış
ayrılandan sonra
ölə
n adam mütlə
q cahiliyyə
ölümü ilə
ölür
.”
138
Abdullah bin Məsud
-radıyallahu anhu-
belə deyib: Allah elçisi
–cə
llalahu aleyhi
və
ssə
llə
m-
buyurdu: “Allahdan başqa heç bir tanrı olmadığına və mənim Allahın
elçisi olduğ
uma şə
hadə
t gə
tirə
n müsə
lmanın qanı ancaq bu üç mə
sə
lə
də
n biri
ilə
halal ola bilə
r: Canın ə
və
zində
can, zinakar evli və
dinində
n ayrılıb camaatı
tə
rk edə
n adam.
”
139
Bəzi elm adamları da belə demişdir: “Bundan məqsəd dinini tərk etməsi ilə
müsəlmanların camaatını tərk etməsidir.”
140
Zeyd bin Sabitin
-radıyallahu anhu-
rəvayət etdiyi hədisdə Peyğəmbərin bu
sözləri də məsələ ilə birbaşa əlaqəlidir: “Üç xislət var ki, heç bir müsəlmanın
135
Щядис ял-Бухари вя Мцслим тяряфиндян рявайят едилмишдир. Бах: ял-Бухари, “Фитян”,
“Кейфял-Ямру изя лям тякун Жямяа” фясли, hядис 7084; «Фятh ял-Бари», 13/35; Мцслим,
1847.
136
Щядиси Ибн Яби Асим, «яс-Сцння», 1/40-да рявайят етмиш, ял-Ялбани сяhиh олдуьуну
билдирмишдир.
137
ят-Тирмизи, «Сцнян», Фитян, 7/2166, ят-Тирмизи hядисин hясян-гяриб олдуьуну
билдирмишдир, 4/466.
138
ял-Бухари, “Фитян”, 2/7054, «Фятh ял-Бари», 13/5; Мцслим, 1849.
139
ял-Бухари, “Дийат”, 6/2878, «Фятh ял-Бари», 12/201; Мцслим, 1676.
140
Ибн Щяжярин hядисля баьлы ачыгламасы цчцн бах: «Фятh ял-Бари», 12/201-202.
30
qə
lbi bunları yerinə
yetirə
rkə
n qüsur göstə
rmə
z: Ə
mə
li sə
mimi olaraq Allah
üçün etmə
k, idarə
çilə
rə
nə
sihə
t etmə
k və
camaata bağ
lı qalmaq…
”
141
ibn Həcərin «Fəth əl-Bari»də nəql etdiyinə görə də Təbəri belə demişdir:
“Həqiqət budur ki, bu xəbərdən
142
məqsəd onlara rəhbər olaraq gətirməkdə bir
yerə yığışdıqları adama itaət etməkdə olan camaata bağlı qalmaqdır. Kim ona
edilən beyəti pozarsa, camaatdan kənarlaşmış olur.”
143
Elə isə sünnədə gələn “camaat”la bağlı bəzi kəlmələrin əksəriyyəti bu
mənalarla bağlı olduğu qəbul edilir. Yəni bir rəhbər din və ya dünya işlərindən
hər hansı bir iş ətrafında əksəriyyəti ya da (çoxluğu təşkil etməsələr də) elm
adamları fəzilət, doğruluq və istiqamət sahibi adamlarla hal və əhd əhli olanların
şəxsində təmsil edilmələri halında, din ya da dünya işlərindən hər hansı bir iş,
yaxud bir rəhbər ətrafında toplanmaqları halındakı müsəlman camaat
mənasındadır. Ancaq bütün bunlar(da itatət), sünnəyə və mərufa tabe olmaq
şərtinə bağlıdır
144
.
e) “Ə
hli Hal və
l-Aqd” (Elm ə
hli və
ziyalılar) mə
nasında “camaat”
Eyni şəkildə elm adamları, rəhbərlər, sərkərdələr, valilər, hakimlər və
qabaqcılların yaxud, bunların bir hissəsinin müsəlmanlara aid hər hansı bir iş
ətrafında ittifaq etməkləri haqqında da “camaat” kəlməsi işlədilir. Bir imamı
(dövlət başçısını) başa keçirmək, ona beyət etmək, yaxud onu vəzifəsindən
uzaqlaşdırmaq və buna oxşar məsələlər kimi. Müsəlmanların arasında “hal və
ə
hd əhli
” olmağa ən layiq adamlar dini məsələlərdə onlara tabe olunan şəriət
elminin alimləridir. Bundan sonra fəzilət, dinə bağlılıq və qabağa getmək
xüsusiyyətlərinə sahib olan qabaqcıllar, sonra da bunların arxasından
gələnlərdir. Bunların da söz və davranışlarının ümmətin məsləhətlərini təyin
edib işlərini istiqamətləndirməyə təsiri olan insanlar arasından olmasına diqqət
edilməlidir.
ibn Həcər ibn Battalın belə dediyini nəql edir: “Camaatdan məqsəd hər
dövrün “hal və əhd əhli”dir”
145
. “
Hal və ə
hd ə
hli” isə əvvəl də bildirdiyim kimi
ilk növbədə elm adamlarını əhatə edir. Bu camaat ifadəsinin geniş mənasının bir
hissəsini təşkil edir. “Hal və əhd əhli” isə bir idarəçiyə beyət, yaxud bir cihadın
elan edilməsi kimi hər hansı bir məsələ ilə bağlı ittifaq edərlərsə, şübhəsiz ki,
onda camaatı təmsil edirlər.
141
Щядиси Ибн Яби Асим, «яс-Сцння», 1/45, щядис 94. ял-Ялбани сянядинин сяhиh олдуьуну
билдирмишдир.
142
Бунунла Пейьямбярин –cяллалащу алейщи вяссяллям- Щузейфяйя -радыйаллащу анщу-:
“Мцсялманларын жамаатына вя имамларына баьлы галырсан” – буйурдуьуну нязярдя тутур.
143
«Фятh ял-Бари», 13/37.
144
Бурада “мяруф”дан мягсяд, мцнкярин зидди олан мяруфу нязярдя тутурам. Йяни
“йахшылыглар”ы.
145
«Фятh ял-Бари», 13/216.
31