Sünnə və Cəməa anlayışı
Yüklə 0,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Birinci m əs əl ə.
- ÖN SÖZ ...............................................................................................3 B iR iNC i H iSS Ə
- ÜÇÜNCÜ H iSS Ə
Sələfin bildirdiyi şəkildə “Əhli-sünnə vəl-cəməa”nın bəzi xüsusiyyət və ə
Şübhəsiz ki, “əhli-sünnə vəl-cəməa”nın xüsusiyyət və əlamətləri açıq və aydındır. Çünki onlar haqq əhlidirlər, haqq isə çox aşkardır. Bundan başqa, onlar həqiqət əhlidirlər, doğruluğu da bilinir. Başqa bir tərəfdən onlar sünnəyə tabe olarlar, sünnə isə qorunub saxlanılmışdır. Onlar camaatın elə özləridir. Camaat isə haqqa tabe olduğu müddət ərzində səhvlərdən qorunmuşdur. Ə
nin xüsusiyyətləri ilə bağlı sələfdən gələn bəzi rəvayətləri, bəzi imamların ifadə etdiyi şəkildə təqdim etməyə çalışacağıq: 1. Əhli-sünnə Allahın sağlam ipinə möhkəm sarılan insanlardır: Əbu Bəkr əs-Siddiq
deyir ki: “Sünnə Allahın sağlam ipidir. Onu tərk edən adam özü ilə Allah arasındakı ipi qoparır.” 181
Ömər bin əl-Xəttab -radıyallahu anhu- da belə demişdir: “...Şübhəsiz sünnə sahibi olanlar Allahın kitabını daha yaxşı bilirlər.” 182
Buna görə sünnəyə möhkəm sarılıb, rəvayətlərə tabe olan şəxs sağlam dəstəkdən tutan insan kimidir. Əhli-sünnə də belədir. 2. Əhli-sünnə vəl-cəməa haqqa aparan, sirati-müstəqimə tərəf gedən yolu göstərən, saleh rəhbərlər və tabe olunacaq nümunələrdir. Onlara tabe olan, onlarla yoldaşlıq edən, dini onlardan öyrənən şəxsin dini rahatlığa qovuşar. Onlardan uzaq olan, onların yoluna tabe olmayan isə həlak olar. Amr bin Qays əl-Mülai
(v.h. 143) belə deyir: “Sən bir gəncin ilk yetişdiyi andan etibarən əhli-sünnə vəl-cəməa ilə birlikdə olduğunu görsən, ondan xeyir gözləyə bilərsən. Əgər bidət əhli ilə birlikdə olduğunun şahidi olsan, ondan ümidini kəs. Çünki gənc adam birinci dəfə necə yetişərsə, o cür də olacaq.” 183 Yenə Amr bin Qays belə deyir: “Cavan yetişir. Əgər elm əhli ilə oturub durmağı seçirsə, qurtulması ehtimalı böyükdür. Əgər başqalarına meyl edəcəksə, həlak olma ehtimalı böyükdür.” 184 ibn Şəvzəb -rahmatullahi aleyhi- (v.h. 120) belə deyir: “Gəncin ibadətə yönəldiyi vaxt sünnə sahibi olan bir insanla rastlaşması Allahın nemətlərindəndir.” 185 Buna oxşar bir sözü də Əyyub əs-Sahtiyanidən -rahmatullahi aleyhi- (v.h. 131) rəvayət edilmişdir. O, belə demişdir: “Yeni yetişən bir adam ilə ərəb 181
Ибн Батта, «яш-Шярhу вял-Ибаня», с. 120. 182
Дарими, 1/49. 183
«яш-Шярhу вял-Ибаня», с. 133. 184
«ял-Ибаня», 1/206. 185
«яш-Шярhу вял-Ибаня», с. 133; «ял-Ибаня», 1/205. 41
olmayanları Uca Allahın əhli-sünnədən bir elm adamı ilə rastlaşdırması onun xoşbəxtliyindəndir.” 186 Fudayl bin iyad -rahmatullahi aleyhi- (v.h. 187) belə demişdir: “Allahın onlarla ölkələri canlandırdığı bəzi bəndələri var. Bunlar sünnə sahibi olan insanlardır” 187 ibn Abbasdan -radıyallahu anhu- Uca Allahın: «Bəzi üzlərin ağ, bəzi üzlərin isə qara olacağı gündə…» («Ali-jmran», 106) ayəsi ilə bağlı belə dediyi rəvayət edilir: “Üzləri ağaranlar “əhli-sünnə vəl-cəməa”dır, üzləri qaralanlar isə bidət və zəlalət əhli olanlardır.” 188 3. Müsəlman olanın sünnə və camaatdan başqa heç bir ad ilə özünü tanıtmamaları da onların xüsusiyyətlərindəndir. “Əhli-sünnə vəl-cəməa”dan başqasına özlərini nisbət edən və ya başqa adla onu yad edən insan həlak olmuşdur. Çünki qurtulan firqə əhli-sünnədir. Çünki onların yolu möminlərin təqib etmək məcburiyyətində olduqları yoldur. Onlar islam əhlidirlər. ibn Abbas
belə deyir: “”Kim uydurma adlardan birini qəbul edərsə, həmin adam islam boyunbağısını boynundan çıxarmış sayılır.” 189 O, bununla zəlalət firqə və nəfsin istəklərinin arxası ilə gedənlərin adlarını nəzərdə tutur. Qazi iyad, imam Malikin belə dediyini rəvayət edir: “Bir adam imam Malikdən: “Ey Abdullahın atası, əhli-sünnə kimlərdir?” - deyə soruşmuşdu. O da: “...cəhmiyyədən, rafizilərdən və qədərilərdən olmayanlardır” - cavabını vermişdir.” 190 imam ibn Qəyyim deyib ki: “imamlardan birindən sünnə haqqında soruşuldu, o da belə cavab verdi: “Mənim sünnədən başqa heç bir adım yoxdur.”
191 Malik bin Miğvəl -rahmatullahi aleyhi- (v.h. 159) belə deyir: “Bir adam islamdan və sünnədən başqa bir adla özünü tanıtsa, sən onu istədiyin dinə aid edə bilərsən.” 192 Meymun bin Mihran -rahmatullahi aleyhi- (v.h. 117) belə deyir: “islamdan başqa adlandırılan hər bir addan çəkinin” 193
Bilindiyi kimi sünnə və camaata müxalif olan hər kəs islam və sünnədən başqa bəzi adlar almışdırlar. Nəfsin istəyinə uyanlar və zəlalət firqələrinin baniləri kimi. Onlar əhli-sünnədən olduğunu iddia etsələr də bunun heç bir mənası yoxdur. Əhli-sünnə sahibi olan insanlar təəssüblə qruplaşan, partiyalaşan 186 ял-Лалакаи, «Шярhу усули итигади Яhли-Сцння», 1/60, рявайят N: 30. 187 ял-Лалакаи, 1/65. 188 «яш-Шярhу вял-Ибаня», с. 137. 189 «яш-Шярhу вял-Ибаня», с. 137. 190 «Тяртибу ял-Мядарик, 1/72. 191 “Мядарижус-Салищин», 3/174. 192 яс-Суйути, «яд-Дурру ял-Мянсул», 2/63; ял-Лалакаи, 1/62; Бундан башга бах: др. Яhмяд Сад Щямдан, «ят-Тяhмиш». 193
«яш-Шярhу вял-Ибаня», с. 137. 42
və camaatlaşanlardan, bəzi qatı, ifrat millətçilərdən deyillər. Onlar, irq və qəbilə təəssübünə düşməzlər. Onlar Kitab və Sünnənin, haqqın təəssübkeşidirlər. 4. Əhli-sünnə insanların xeyirliləridir. Bidətlərdən və bidətçilərdən uzaq qalmağı istəyərlər. Fudayl bin iyad
(v.h. 187) demişdir ki: “Mən insanların ən xeyirlilərinin hamısının sünnə sahibi olan insanlar olduqlarının şahidi oldum. Onlar bidətçilərdən uzaq olmağı bir-birinə məsləhət görürdülər.” 194 Əbu Bəkr bin Əyyaşdan -rahmatullahi aleyhi- (v.h. 194) “Sünnə əhli kimdir?” deyə soruşuldu. O da belə cavabı verdi: “Nəfsin müxtəlif istəklərindən bəhs ediləndə onların heç birinə tərəfdar olmayandır.” 195 Əyyub əs-Sahtiyani -rahmatullahi aleyhi- (v.h. 131) Umarə bin Zazana rahmatullahi aleyhi- (v.h. 131) demişdir ki: “Ey Umarə, əgər bir adam sünnə və camaat sahibidirsə, heç vaxt hansı halda olursa-olsun onunla bağlı bir şey soruşmağına ehtiyac yoxdur. (O doğru yoldadır).” 196
Elə isə əhli-sünnə haqq və orta yol olan sirati-müstəqim üzrə olan ümmətin xeyirliləri və mötədilləridir. 197 Onlar həm də bidət və nəfsin istəyinə uyanlardan ayrı qalmağı məsləhət görürlər və haqq, sünnə və camaatdan başqa heç nəyə təəssüb etməzlər. 5. Əhli-sünnə insanların pozulacağı vaxt qərib qalan kəslərdir. Çünki onlar “bir tayfa”dırlar. Onlar “bir millət”dirlər. Yetmiş üç firqədən bir firqədir. Onlar bidət, nəfsin istəyinə uyan və zəlalət firqə mənsublarının qarma-qarışıqları arasında “qəriblər”dirlər. Həsən əl-Bəsri -rahmatullahi aleyhi- (v.h. 110) belə demişdir: ”Şübhəsiz sünnə əhli insanlar arasında say etibarı ilə ən az olan adamlardır. Yerdə qalan insanlar arasında da insanların ən az olanlarıdır. Onlar kef və dəbdəbə içində olanlara kef və dəbdəbələrində iştirak etməzlər, bidət əhlinin də bidətlərinə qarışmazlar. Rəbblərinə qovuşana qədər sünnə üzrə sabit qalarlar. Siz də -Allahın izni ilə həmişə belə olun.” 198
Süfyan əs-Sauri -rahmatullahi aleyhi- (v.h. 161) belə demişdir: “Əhli-sünnə haqqında bir-birinizə xeyirli şeylər tövsiyə edin, çünki onlar qəribdirlər” 199
. O həmçinin belə deyərdi: “Biri qərbdə, digəri şərqdə olan adamların sünnə sahibi olduqları ilə bağlı sənə bir xəbər çatarsa, sən onlara salam göndər, onlara dua et, ə
nə qədər də azdır!” 200
194 «яш-Шярhу вял-Ибаня», с. 153. 195 ял-Лалакаи, 1/60, 65. 196 ял-Лалакаи, 1/60, 65. 197 Бах. Ибн Теймиййя, «Мяжмуя ял-Фятава», 3/368-369. 198 Дарими, 1/72. Бах. Муhяммяд Абдул-Щади ял-Мисринин йыьыб hазырладыьы «Яhлис Сцння вал-жямяа». 199
ял-Лалакаи, «Шярhу усули итигади яhли-Сцння», 1/64. 200
ял-Лалакаи, ейни йер. 43
Abdullah bin əl-Mübarək -rahmatullahi aleyhi- (v.h. 181) belə demişdir: “Bunu bil ki, mən bu gün ölümü sünnə üzrə yaşadığı bir həyatdan sonra Uca Allaha qovuşan hər bir müsəlman üçün bir lütf olaraq görürəm. Əlbəttə ki, biz Allaha məxsusuq və biz ona qayıdacağıq. Təkliyimizi, qardaşlarımızın çətinliyini, köməkçilərin azlığını, bidətlərin ortaya çıxışını Allaha şikayət edirik. Bu ümmətin başına gələn elm adamlarının, sünnə əhlinin getməsi və bidətlərin ortaya çıxması kimi böyük bəlalara görə də Allaha şikayət edirik” 201 6. Əhli-sünnə vəl-cəməa hədis əhli olan etibarlı və ədalətli imamların rəvayəti ilə, zəkası ilə dini rəvayət edən, sənədlərdə yerini alan adamdır. Peyğəmbər –cəllalahu aleyhi vəssəlləm- buyurub: “Bu elmi sonradan gələn hər bir nəsildən o nəslin ədalət sahibi olan adamları daşıyır. Onlar bu elmdən azdıranların təhriflərini, batil işlərlə məşğul olanların işlərini və cahillərin yanlış izahlarını aradan götürürlər. ” 202 Bu elmi gəzdirənlər isə hədis əhlidir. Sünnəni qəbul edən, lazım olduğu kimi əməl edən, insanlara onu öyrədən hidayət imamlarıdır. Elə isə onlar sünnənin də imamlarıdır. ibn Sirin -rahmatullahi aleyhi- (v.h. 110) belə deyir: “Əvvəllər isnadla bağlı (hədis alanlar) sual verməzdilər. Ancaq fitnə ortaya çıxanda isə bu dəfə: “Sizə bu rəvayəti nəql edən ravilərin adlarını bizə verin” - deməyə başladılar. Elə isə əhli-sünnəyə nəzər salınır və onların rəvayət etdikləri hədis alınır. Əhli-bidətin isə rəvayət etdikləri hədis alınmaz.” 203 7. Əhli-sünnə onlardan ayrıldıqlarına görə insanların kədərləndiyi adamlardır. Əyyub əs-Sahtəyani -rahmatullahi aleyhi- demişdir ki: “Əhli-sünnədən bir adamın ölüm xəbəri mənə çatan kimi, sanki bədən üzvlərimdən birini itirmiş kimi oluram.” 204 O, sözlərinə belə əlavə edir: “Əhli-sünnənin ölümünü istəyən adamlar əslində ağızları ilə Allahın nurunu söndürmək istəyənlərdir. Ancaq kafirlər istəməsələr də Allah nurunu tamamlayacaqdır.” 205 imam Abdul-Əziz bin Məhəmməd əd-Dəravəndi -rahmatullahi aleyhi- (v.h. 187) vəfat edəndə Süfyan bin Uyeynə
(v.h. 198) buna dözə bilmədi və dözümsüzlüyünü büruzə verdi. Ona: “Biz sənin heç bu vəziyyətə düşəcəyini gözləmirdik” - deyiləndə belə cavab verdi: “Həmin adam əhli-sünnədəndi” deyə cavab vermişdi. 206
201 Ибн Ваддаh сяняди иля «ял-Бидя», с. 39-да рявайят етмишдир. 202 ял-Хатиб, «Шяряфу ясhабил-Щядис», 28-29; Ибн Адий, «ял-Камил», 1/152-153 вя 3/902; ял-Алаи, «Буьйяту ял-Мутяляммис», с. 34-35-дя сяhиh олдуьуну билдиряряк. Бах: др. Салиh яс-Суhайми, «Улул-Ябсарын гейдляри», с. 64. 203 Мцслим, “Мцгяддимя”, ”Яннял иснадя миняд-дин” фясли, 1/15; ят-Тирмизи, “Китабул Илял”, 5/740. 204
Ябу Нуйам, «ял-Щилйя», 3/9; ял-Лалякаи, 1/60, рявайят N: 29. 205
ял-Лалакаи, 1/61, рявайят N: 35. 206
ял-Лалакаи, 1/66, рявайят N: 56. 44
Muafa bin imran -rahmatullahi aleyhi- (v.h. 186) belə demişdir: “insanı yalnız öldükdən sonra təriflə. Çünki ölənə qədər onun sünnə və ya bidət üzrə öləcəyi bilinməz.” 207 Avn - ola bilsin ki, bu ibn Abdullah əl-Kufidir; -rahmatullahi aleyhi- (v.h. 120 dən əvvəl) belə demişdir: “Kim islam və sünnə üzrə olarsa, artıq ona hər cür xeyrin mücdəsi var.” 208 Ə
bütün insanların arasında sahib olduqları haqqa ən güclü şəkildə inanan, sabit dayanan, onu ən yaxşı qavrayan və ona möhkəm sarılan, onun ətrafında ittifaq edən adamlardır. Onlardan kənarda qalan kəlam, bidət və sonradan uydurma olan şeyləri qəbul edənlərə gələndə isə bunlar burulğanın içindədirlər. Gah o tərəfə, gah da bu tərəf gedib-gələrlər. Çaşqın hadadırlar. Şeyxülislam ibn Teymiyyə sünnə və hədis əhli haqqında bunları söyləyir: “Bu cür adamlara hədis və sünnə əhlini bu mənasız sözlərə nisbət etmələri necə yaraşar? Çünki hədis və sünnə əhli insanlar arasında elmləri, mərifətləri, xoşbəxt olmaları və yəqinlik ilə hamıdan daha böyük olanlardır. Onlar bilənlərdir. Onlar haqqa inanırlar, ona şübhə etməzlər, onda tərəddüd göstərməzlər.” 209 -
Mən də deyirəm ki, günümüzdə də əhli-sünnənin adi adamının sahib olduğu fəhm, istiqamət, təmiz fitrət və düzgün yönəlmə, mütəfəkkir, mədəniyyətli deyə adlandırılan bəzi adamlarda və qrup təəssübkeşi olan camaatlara tabe olanların əksəriyyətində mövcud deyildir. Allah bizə kifayət edər, O nə gözəl vəkildir! 207
ял-Лалакаи, 1/67, рявайят N: 62. 208
ял-Лалакаи, 1/67, рявайят N: 60. 209
Бу сюзляри иля яhли-сцнняйя “hяжвийя” дейяряк гынайан кялам ящлиня ишаря едир. 210
«Мяжмуя ял-Фятава», 4/29. 45
NƏTiCƏ Bu tədqiqatımızın sonunda qiymətli oxucuya aşağıdakı məsələləri xatırlatmaq istəyirəm:
əhəmiyyətli və vacib bir işdir. Çünki əhli-sünnəyə mənsub olmaq iddialarını bu əsrdə çox görmək olar. Bu iddia sahibləri əksəriyyət etibarı ilə əhli-sünnə əqidəsini, inanc əsaslarını bilməməklə yanaşı, sünnəyə uyğun olaraq da əməl etməzlər. Hətta etiqadi məsələlərdə, yaxud onların bir hissəsində əhli-sünnəyə müxalifət edənlər də özlərini əhli-sünnə kimi tanıdırlar. Tələsik yazdığım bu tədqiqat işi, məqsədi tam şəkildə gerçəkləşdirməyə imkan vermir. Bu, elmi öyrənən tələbələrin və tədqiqatçıların çalışmalarını artırmağını istədiyim bir mövzudur. Çünki dəyərli elm adamlarımızın və müəllimlərimizin də bu məsələdə çalışmaları lazımdır. Beləliklə bu məsələ gərək lazım olan şəkildə araşdırılsın, layiq olduğu çalışma və açıqlamalar aparılsın. i
“əhli-sünnə vəl-cəməa”nı Uca Allah islama və müsəlmanlara faydalı etmişdir. Bir çox müasir firqələr, çağırışçılar və hərəkatlar özlərini bu ada mənsub etsələrdə onların üsulu keçmiş əməli salehlərin üsulundan fərqlənir. Fikrimcə bunların əksəriyyəti hələ sünnə bayrağını - sələfin nəzdinə görə elm, əməl, həyat tərzi və üsul olduğu kimi - yüksəldə bilməmişdir. Bu mənada müasir çağırışçıların əksəriyyəti üsulda əhli-sünnə vəl-cəməa məzhəbinə əsaslanmır. Bunlar aydın və açıq bir şəkildə keçmiş əməlisalehlərin üsulunu özlərinə bir metod olaraq götürməmişlər. Bu hərəkatların arasında sələfin yolunu bilən və ona lazım olduğu kimi əməl edən insanlar da ola bilsin var. Lakin elmi və əməli istiqamətlərdə hələ irəliliyə bilməmişlər. Mən bu münasibətlə elm tələbələrinə və dəvətçilərə - onlar nəsihət almağa ən layiq olanlardır - bu məsələyə haqqını vermələrinin lazım olduğunu xatırlayıram. Çünki bu məsələ, məna və mahiyyət etibarı ilə sözün əsl mənasında sələf yolunun əsasıdır. Üçüncü məsələ. Bütün müsəlmanlara bunu xatırladıram ki, sünnədə keçmiş əməlisalehlərin üsuluna qayıtmadıqları müddət ərzində bidət, nəfsin istəyi və sonradan uydurma şeylərdən azad olmadıqca izzətli olmaları, zəfər çalmaları və inkişaf etmələri mümkün deyildir. Qeyd edilən bidət, nəfsin istəyi və sonradan uydurulan şeylər müsəlmanların əksəriyyətinin ürəklərini və əməllərini qaraltmışdır. Hələ sufi təriqətlər, bidət firqə və qruplarla köhnə və yeni bütün istiqamətlər, bunlara möhkəm sarılmışdır. Axırda Uca Allahdan özümə və bütün müsəlmanlara köməyini, islama zəfər nəsib etməsini, azmış müsəlmanları haqqa və doğru yola qaytarmasını dua edirəm. Allahın salavatı və salamı, bərəkətləri elçisinə, Peyğəmbəri Məhəmmədə, onun ailə üzvlərinə və əshabələrinə olsun... 46
MÜNDƏRiCAT ÖN SÖZ ...............................................................................................3 BiRiNCi HiSSƏ: «SÜNNƏ» ANLAYIŞI Lüğətdə “sünnə” anlayışının mənası.............................................6 Qurani-kərimdə «sünnə»nin bəzi mənaları...................................7 Sünnədə “sünnə”nin bəzi mənaları, əshabələrə və keçmiş əməlisalehlərə görə sünnə ifadəsi ...............................9 i
Lüğətdə “cəməa” anlayışının mənası.........................................25 Dini ifadə olaraq “cəməa” ..........................................................26 “Cəməa” ifadəsindən kənarda qalanlar........................................36
“Əhli-sünnə vəl-cəməa” anlayışının mənası. ...............................38 “Əhli-sünnə vəl-cəməa”ya bu adın verilməsinin səbəbi ..............39
47
YAŞAR QURBANOV (Yaşar Arzuman oğlu Qurbanov) Sünnə və Cəməa anlayışı Bakı, «Adiloğlu» nəşriyyatı, 2003, 48 səh. Yığılmağa verilmişdir: 27.05.2003 Çapa imzalanmışdır: 19.06.2003 Kağız formatı: 60x84 1/16 Hesab nəşriyyat həcmi: 2.5 ç.v Sayı:
500 Sifariş: 168 Kitab “ADiLOĞLU” MMC-nin mətbəəsində hazır diapozitivlərdən istifadə etməklə çap olunmuşdur. Ünvan: Bakı şəh., Ü.Hacıbəyov 38/3 Tel., 98-68-25 48 Yüklə 0,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|