mənası isə yaşayış (sirət) və gedilən yol deməkdir”
56
. Bu sözləri ilə sünnənin
lüğət mənasını nəzərdə tutur. Şəriət sahibi isə sünnənin şəri mənasına
Peyğəmbər
–cə
llalahu aleyhi və
ssə
llə
m-
ilə raşidi xəlifələrin şəriət olaraq ortaya
qoyduqları xüsusi bir məna qazandırmış və ondan sonra ortaya çıxarılanlara
“bidət” adını qoymuşdur.
Peyğəmbər
–cəllalahu aleyhi vəssəlləm-
tərəfindən sünnənin bidətin ziddi kimi
işlədilməsinə dair rəvayətlərə də rast gəlirik. imam Əhmədin Qudayf bin əl
Harisdən
-radıyallahu anhu-
nəql etdiyi Peyğəmbərin
–cə
llalahu aleyhi və
ssə
llə
m-
bu
sözləri də həmin mənadadır: “Bir qövm bir bidət ortaya çıxarsa, mütləq
sünnədən o qədəri yox olar...”
57
Həmçinin sünnə kəlməsi hədisdə birinin digərinin oxşarı olması, bir yola
yaxud, əvvəlki bir hökmə qiyas edilməsi mənasında da işlədilmişdir. imam
Malikin
-rahmatullahi aleyhi-
nəql etdiyi rəvayət də bu mənadadır: “Ömər bin əl
Xə
ttab
-radıyallahu anhu-
mə
cusilə
ri nə
zə
rdə
tutaraq demiş
dir ki: “Onlara nə
edə
cə
yimi bilmirə
m”. Bunu eş
idə
n Abdürrə
hman bin Auf
-radıyallahu anhu-
belə
demiş
dir: “Mə
n Allah elçisində
n
–cə
llalahu aleyhi və
ssə
llə
m-
bunları eş
itdim:
“Onlara kitab ə
hlinin sünnə
sini tə
tbiq edin
”
58
. Yəni məcusilər tabe olacaqları
hökmlərlə əlaqəli olaraq kitab əhli ilə qiyas (müqayisə) edilirlər.
Əshabələr, tabiin və bu ümmətin keçmiş əməlisalehlərinin ilk nəsli “sünnə”
kəlməsini Rəsulullahın
–cə
llalahu aleyhi və
ssə
llə
m-
dinlə bağlı verdiyi hökm
mənasında,
səhabələrin və tabiinin Allah Rəsulundan nəql etdiyi şeylər
haqqında işlətmişlər. Bu isə bidət və din haqqında müccərrəd fikrə əsaslanaraq
söz söyləməyin ziddidir. Nəfsə tabe olmağın etiqad və qədər məsələsində qiyasa
müraciət etməyin də əksidir.
Ömər bin əl-Xəttab
-radıyallahu anhu-
belə demişdir: “Rəy əhli (Kitab və
sünnəyə əsaslanmayaraq öz rəyləri ilə hökm edənlər) sünnəyə müxalif
olanlardır. Hədisləri yadda saxlamaq onlara çətin gəlmişdir. Onlar hədisləri tərk
etdiklərinə görə, onları yadda saxlaya bilməmişlər. Bunun nəticəsində öz
fikirlərinə əsaslanaraq, öz ağıllarına uyğun söz söyləmişlər. Bununla da həm
özləri azmışlar, həm də başqalarını azdırmışlar.”
59
56
Ибн ял-Ясир, «ян-Ниhайя», 2/409.
57
Яhмяд, «ял-Мцсняд», 4/105; Суйути, «ял-Жамиус-Саьир»дя бу hядисин “hясян” олдуьуна
ишаря етмишдир. Бах: «ял-Жамиу яс-Саьир», 2/480, N:7790; Ибн Щяжяр, «Фятh ял-Бари»,
13/253-дя “hясян” олдуьуну билдирмишдир. ял-Ялбани ися зяиф олдуьуну сюйлямишдир,
«Даифу ял-Жамиу яс-Саьир», 5/78, N:4985. Анжаг бу hядис Щяссан бин Атиййядян
ращматуллащи алейщи-
сяhиh бир сянядля рявайят едилмишдир. «Мишкатул-Мясабиh», 1/66,
ялагяли гейд; бундан башга бах: Дарими, 1/45; «Шярhу ял-Лалакаи», 1/93; Ибн Ваддаh, «ял
Бидя», 37.
58
Малик, «Муватта», 1/278.
59
ял-Лалакаи, «Шярhу усули итигади яhли Сцнняти вял-Жямая», 1/123, Тяhгиг: др.Яhмяд Сад
Щямдан; Ибн Батта, «яш-Шярhу вял-Ибаня», сяh. 121; Ибн Щяжяр, «Фятh ял-Бари», 13/289
да Бейhягийя нисбят (изафя) етмишдир.
16
Əli bin Əbu Talib
-radıyallahu anhu-
da belə buyurmuşdur: “Nəfsin istəyi
sünnəyə müxalif olanın qənaətinə görə haqdır. ”
60
Abdullah bin Ömərə bir nəfər: “Nə deyirsən... Nə deyirsən?” - deyəndə, ona
belə cavab vermişdir: ”Sən “nə deyirsəni” qoy Yəməndə qalsın. Burada bəhs
edilən ancaq sünnədir”. Yəni Allah elçisindən
–cəllalahu aleyhi vəssəlləm-
din olaraq
gələn rəvayətlərdir.
61
Qazı Şüreyh
-rahmatullahi aleyhi-
(v.h. 80) belə demişdir: “Sünnə sizin
qiyasınızdan da əvvəldir. Elə isə sünnəyə tabe ol, bidətçi olma.”
62
Ömər bin Abdül-Əziz də
-radıyallahu anhu-
belə buyurmuşdur: “Sünnəni ortaya
çıxaran kimsə ona müxalifət etməkdəki yanılmaları bilərək qoymuşdur. And
olsun, onlar mübahisə etməyə sizdən daha çox qadir idilər.”
63
Sələf sünnəni Peyğəmbərin
–cə
llalahu aleyhi və
ssə
llə
m-
hökm verdiyi şeylər
haqqında və onun hökm vermədiyi şeylərin əvəzində işlətmişlər ki, bunlar da
bidət və “muhdəsat” (sonralar din adına ortaya çıxarılan şeylər) deyə bilinir.
Şübhəsiz ki, sonradan ortaya çıxarılan hər bir iş bidətdir, hər bidət də zəlalətdir
və sünnəyə ziddir. Bu dinin əsaslarına və qəti nəsslərinə əsaslanan islamın əsas
qaydasıdır. Məsələn, Hz.Peyğəmbərin
–cəllalahu aleyhi vəssəlləm-
: “Mənim sünnəmə
möhkə
m sarılın
”
64
, “jş
lə
rin ə
n pislə
ri sonradan ortaya çıxarılanlardır və
hə
r
bidə
t zə
lalə
tdir
”
65
, “
Sonradan ortaya çıxarılan iş
lə
rdə
n bacardığ
ınız qə
də
r
çə
kinin. Çünki hə
r bidə
t zə
lalə
tdir
”
66
, “
Hə
r kim bizim etmə
diyimizi edə
rsə
,
(bizim iş
imizə
uyğ
un olmayan bir iş
görə
rsə
) o rə
dd olunur
”
67
- sözləri kimi.
Sələfin “sünnə” kəlməsini “bidət”in ziddi olaraq istifadə etmələrinə çox
yerdə rast gəlmək mümkündür. Onlardan bəzilərini göstərək:
ibn Məsud, Ubey bin Kəb və başqaları
-radıyallahu anhum-
belə demişlər:
“Sünnədə iqtisad, bidətlərdə ictihad etməkdən xeyirlidir (yəni az da olsa sünnə
ilə əməl etmək, çox bidətlə əməl etməkdən xeyirlidir)”
68
.
60
«яш-Шярhу вял-Ибаня», сяh. 122.
61
«яш-Шярhу вял-Ибаня», сяh. 126.
62
Дарими, 1/66; ял-Бяьяви, «Шярhу яс-Суння», 1/216.
63
«яш-Шярhу вял-Ибаня», сяh. 123.
64
Ибн Яби Асым, «Яс-Суння», 1/29. Щядис N: 54. ял-Ялбани hядис hаггында беля дейир:
Сяняди сяhиhдир, равиляри етибарлыдыр. Щядиси бундан башга, Ибн Мажя, Ябу Давуд вя
ят-Тирмизи рявайят етмишдир. Ят-Тирмизи hясян-сяhиhдир демишдир)
65
Мцслим, N: 867.
66
Ибн Яби Асым, «Яс-Суння», 1/19. Щядис N: 31. ял-Ялбани hядис hаггында беля дейир:
Сяняди сяhиhдир, равиляринин hамысы етибарлыдыр. Бундан башга, Ябу Давуд, ят-Тирмизи,
Ибн Мажя, Яhмяд вя Щаким дя бу hядиси рявайят етмишдир.
67
ял-Бухари, Мцслим вя башгалары Аишядян
-радыйаллащу анщя
- рявайят етмишляр. Бах:
«Фятh ял-Бари», 5/54; Мцслим, Щядис N: 1718, 3/1344.
68
Дарими, 1/72; Бяьяви, «Шярhу яс-Сцння», 1/208; Бундан башга, Щаким «ял-Мцстядряк»дя
рявайят етмиш, ял-Бухари вя Мцслимин шяртиня эюря сяhиh олдуьуну билдирмишдир. яз
Зяhяби дя онунла разылашмышдыр. «ял-Мцстядряк», 1/103.
17