müddə
t ə
sla yolunuzdan azmayacaqsınız: Allahın Kitabı və
Allah elçisinin
Sünnə
si.
”
21
Hakimin «əl-Mustədrək» əsərində ibn Abbasdan
-radıyallahu anhumə
-
nəql
etdiyi bu rəvayət də yuxarıdakına oxşardır: “
Aranızda elə ş
eylə
r tə
rk edirə
m ki,
onlara bağ
landığ
ınız müddə
t ə
bə
di olaraq azmayacaqsınız. Allahın Kitabı və
Peyğə
mbə
rin Sünnə
si...
”
22
Bunu da Hakim əvvəlkilərə bənzər bir rəvayətlə Əbu Hüreyrədən
-radıyallahu
anhu-
rəvayət edərək əlavə etmişdir: “Hər ikisi də Hovuzda mənimlə
görüşə
cə
klə
ri vaxta qə
də
r ə
sla ayrılmayacaqlar.
”
23
Beləliklə də Peyğəmbər
–cə
llalahu aleyhi və
ssə
llə
m-
müshəflərdə yazılı, oxunan
Allahın Kəlamı olan Qurani-Kərim ilə öz sünnəsinin fərqli şeylər olduğunu
göstərmişdir.
Muaz bin Cəbəlin
-radıyallahu anhu-
rəvayət etdiyi bir hədisdə bildirildiyinə
görə, Peyğəmbər
–cəllalahu aleyhi vəssəlləm-
onu Yəmənə göndərərkən belə
soruşmuşdur: “Sənə bir məsələ haqqında hökm verməyini istəyənlərə necə hökm
verəcəksən?” Muaz: “Allahın Kitabı ilə hökm verəcəyəm”- deyəndə, Peyğəmbər
–cəllalahu aleyhi vəssəlləm-
: “Əgər Allahın Kitabında olmasa?”- deyə soruşanda,
Muaz: “Onda Allah elçisinin sünnəsi ilə (hökm verərəm)…”, - demişdir.
24
Muaz burada sünnəni Qurani-Kərimdən fərqli bir mənbə kimi bildirmiş,
Allah elçisi
–cə
llalahu aleyhi və
ssə
llə
m-
də onun bu fikrini təsdiq etmişdir.
Huzeyfənin
-radıyallahu anhu-
rəvayət etdiyi hədis də buna çox oxşardır: Allah
elçisi bizə
iki hə
dis danış
dı. Bunlardan birini gördüm, digə
rini də
gözlə
yirə
m. O
bizə
dedi ki: “Ş
übhə
yoxdur ki, ə
manə
t ə
sl kiş
ilə
rin ürə
klə
rinin kökünə
qə
də
r
enmiş
dir. Sonra onlar Qurani-Kə
rimdə
n öyrə
ndilə
r, sonra da sünnə
də
n
öyrə
ndilə
r...
”
25
Burdakı “
sünnə” Allah elçisinin
–cə
llalahu aleyhi və
ssə
llə
m-
Qurani-Kərimdən
başqa gətirdikləridir.
Həmçinin keçmiş əməlisalehlərin də
–Allah onlardan razı olsun-
“sünnə” kəlməsini
Qurandan başqa Allah elçisindən
–cəllalahu aleyhi vəssəlləm-
gələn rəvayətlər
haqqında işlətdiklərini görürük. Onlar: “Allahın Kitabı və Allah elçisinin
sünnəsi
” deməklə yanaşı, “Quran və sünnə” də deyirdilər.
Bu şəkildəki ifadə əshabələrin və sələfin sözlərində, həmçinin onlardan
gələn rəvayətlərdə çox işlədilmişdir. Uca Allahın: «…onlara kitabı və hikməti
öyrə
də
r»
(«ə
l-Cumuə
», 2)
buyruğunu əshabələr və bəzi tabiinlər “kitab”ı Qurani
21
«Муватта», 899, Гядяр, I, Щядис: 3. 2/А; ял-Щаким, «ял-Мустядряк», 1/93, ял-Ялбани,
«Сяhиhу ял-Жамиу яс-Саьир», 3/39-да сяhиh олдуьуну билдирмишдир.
22
ял-Щаким, «ял-Мустядряк», 1/93; ял-Ялбани, «Сяhиhу ял-Жамиу яс-Саьир», 3/39-да сяhиh
олдуьуну билдирмишдир.
23
щяр икиси- йяни Аллаhын Китабы вя Пейьямбярин Сцнняси; ял-Щаким, «ял-Мустядряк»,
1/93; ял-Ялбани, «Сяhиhу ял-Жамиу яс-Саьир», 3/39-да сяhиh олдуьуну билдирмишдир.
24
Дарими, «Сцнян», сяh. 57.
25
ял-Бухари, “Фитян”, 13, «Фятh ял-Бари», 13/38, "Итисам”, 2; «Фятh ял-Бари», 13/249;
Мцслим, “Иман”, 64, Щядис: 143, 1/136.
10
Kərim, “
hikmə
t”i də Peyğəmbərin
–cə
llalahu aleyhi və
ssə
llə
m-
sünnəsi deyə təfsir
etmişlər.
26
Bunlardan bəzilərini qeyd edək:
ibn Abbas
-radıyallahu anhu-
demişdir: “Kim Allahın Kitabında və Allah
elçisinin
–cəllalahu aleyhi vəssəlləm-
sünnəsində olmayan, sonradan uydurulan hər
hansı bir işi ortaya atarsa...”
27
Abdullah bin Məsud
-radıyallahu anhu-
demişdir: “Bizə Uca Allahın Kitabından
yaxud, Allahın elçisinin sünnəsi ilə bağlı bildiyimiz hər hansı bir məsələ
haqqında soruşsanız, biz onu sizə çatdırarıq. Ancaq sizin sonradan
uydurduğunuz şeylərə biz cavab vermirik.”
28
Əbu Sələmə bin Abdur-Rəhman (vəfatı hicri. 94-cü il) Həsən əl-Bəsriyə
(v.h.110)
29
demişdir: “Mənə sənin özündən fətva verdiyini söylədilər. Allah
elçisinin
–cə
llalahu aleyhi və
ssə
llə
m-
sünnəsi, yaxud Allah tərəfindən göndərilmiş
kitabın hökmü ilə olmasa, heç vaxt öz fikrinə görə fətva vermə.”
30
imam Abdullah bin Avn əl-Bəsrinin (v.h. 150) bu sözü də qeyd etdiyimiz
məsələ ilə bağlıdır: “Üç məsələ var ki, onları həm özüm üçün, həm də
qardaşlarım üçün arzu edirəm:
1. Bu sünnənin öyrənilməsi, onunla bağlı sual verilməsidir;
2. Quranı yaxşı öyrənməyə çalışması, insanlardan onunla əlaqədar
məsələləri soruşmasıdır;
3. Xeyirli olmayan insanlardan uzaq olmasıdır.”
31
Yəhya bin Əbi Kəsir də
–rahmatullahi aleyhi:-Allahın rə
hmə
ti onun üzə
rinə
olsun-
(v.h.
129) belə demişdir: “Sünnə Allahın kitabı ilə bağlı hökm verməyə
səlahiyyətlidir.”
32
Abdullah bin Ömər və Cabir bin Zeyd
-radıyallahu anhum-
belə buyurmuşdular:
“Natiq bir Quran və ya tətbiq edilmiş bir sünnə ilə olmasa fətva verməkdən
çəkin!”
33
Həssan bin Atiyyə
-rahmatullahi aleyhi-
(v.h. 120) demişdir: “Cəbrail Allah
elçisinə
–cəllalahu aleyhi vəssəlləm-
Quranı gətirdiyi kimi, sünnəni də gətirdi.”
34
Elə isə din Allahın kitabı və Məhəmmədə
–cə
llalahu aleyhi və
ssə
llə
m-
kitabala
yanaşı nazil olan sünnədən ibarət olan bu iki mənbədən öyrənilir. Allah elçisinin
sözləri, hərəkətləri, təqrirləri, yaşayışı və həyat tərzi “sünnə”dir. Sələfdən gələn
rəvayətlər bu mənanı təsdiqləyir.
26
Бах: Ибн Теймиййя, «Мяжмуя ял-Фятава», 3/366.
27
Ибн Ваддаh, «ял-Бидя», сяh. 38.
28
Дарими, 1/46.
29
Илляр щижри тарихлядир
30
Дарими, 1/59.
31
ял-Бухари, “Итисам”, фясил: “ял-Игтидау би сцняни Рясулиллаh”; “Фятh ял-Бари”, 13/248.
32
Дарими, 1/144; Ибн Батта, «яш-Шярhу вя ял-Ибаня», сяh. 128.
33
Дарими, 1/60.
34
Ибн Батта, «яш-Шярhу вя ял-Ибаня», сяh. 128; Ибн Теймиййя, «Мяжмуя ял-Фятава», 3/366.
11