T. M. Abdullayeva az
Yüklə 1,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- T.M.ABDULLAYEVA AZƏRBAYCAN ƏDƏBİ FİKRİNDƏ QƏRBÇİLİK MEYLLƏRİ
T.M.ABDULLAYEVA AZƏRBAYCAN ƏDƏBİ FİKRİNDƏ QƏRBÇİLİK MEYLLƏRİ 121 və bələdçilik üçün ona geniş imkanlar açır və xoşbəxtlikdən bu imkanlar Yusif Vəzirin mənəvi tələbat və ruhi ehtiyacları ilə üst-üstə düşürdü. XX əsrin əvvəlləri milli intibahımızda, xalqımızın özünüdərkində, onun maarif, elm, təhsil, mətbuat yolunda etdiyi mücadilələrdə xüsusi bir mərhələ təşkil edirdi. Xüsusi olaraq qeyd etmək lazımdır ki, XX əsrin əvvəlləri həm də xalqımızın elmi-tarixi yaddaşının intibahı dövrü idi və bu prosesdə Yusif Vəzirin xidməti ən önəmli yerlərdən birindədir. Şifahi xalq ədəbiyyatımızın, adət-ənənələrimizin və o cümlədən peşəkar ədəbiyyatımızın elmi əsaslarla izah və şərhində Yusif Vəzirin özünəməxsus yeri vardır. Görkəmli ədibə xas olan elmi-nəzəri hazırlıq, mühakimə itiliyi, fikir dərinliyi onun bu məsələlərdə öz dəst-xəttini, üslubunu müəyyənləşdirirdi. Yusif Vəzir milli nağıllarımızı “həcvə qoyan” “bekar müəllifləri” qətiyyətlə rədd edərək, nağılın xal- qın “həyat, əqliyyə və xəyaliyyəsinin məhsulu” olduğunu tə- kidlə yada salır, “qədim işdir” – deyə nağılı hörmətsiz edənlərə nümunə kimi hələ 1916-cı ildə xatırladırdı: “Əcnəbilər isə nağıla bu nəzərlə baxmırlar. Onu hər yerdə toplayıb təb etdirirlər ki, məhv olmasın. Avropada az-az ədiblər tapılar ki, nağıl yazmasın. Avropalılar nağılları bihörmət etmirlər, amma biz nağılı həcv edirik... Bunu düşünmürlər ki, nəsihət yazmaq qaydası mədəni millətlər arasında çoxdan dəbdən düşmüşdür. Çünki uşağa quru nəsihət heç vaxt kar eləməz, uşaq gördüyünü götürər. Sən uşağın yanında yalan danış, uşağa tapşır ki, yalan danışmasın. Bunu uşaq heç vədə qəbul eləməz. Uşağın yanında doğru danışılmalıdır ki, o da doğruçuluğu öyrənsin. Yaxşı deyilmi ki, Avropanın əsrlərcə qazandığını biz də əxz T.M.ABDULLAYEVA AZƏRBAYCAN ƏDƏBİ FİKRİNDƏ QƏRBÇİLİK MEYLLƏRİ 122 eləyək? Dəxi zəmanəyə müvafiq olmayan fikirlərə niyə meydan veririk?” (16, 80). Az keçmir ki, Yusif Vəzir folklorumuz və ədəbiyyatımız barəsində nağılla başlanan və daha çox tərbiyəvilik baxımından əsaslandırılan mülahizələrini daha da inkişaf etdirərək bütövlükdə xalq ədəbiyyatının təşəkkülü, məna və mahiyyəti məsələlərinə keçir və 20-ci illərin ikinci yarısından başlayaraq bu istiqamətdə silsilə yazılarla dövri mətbuatda çıxış edir (118; 119; 120; 121; 122; 123). Həmin çıxışlar üçün səciyyəvi və ümumiləşdirici cəhət budur ki, onlar ilk dəfə olaraq təhlilə elmi metodların səviyyəsində - təhlil, tərkib, müqayisə və paralellər aparmaq yolu ilə gətirilir. Milli folklorumuz: atalar sözlərimiz, nağıl və dastanlarımız, habelə mifoloji görüşlərimiz və əsatirlərimiz dünya folkloru müstəvisində araşdırmaya cəlb olunur. Ən başlıcası, milli və ümumtürk mifologiyası və folklor barəsində subyektiv - qərəzçi fikir və mülahizələr məhz elmi metodun üstünlükləri ilə dəf və təkzib olunur. İnamla demək olar ki, ədəbiyyatşünaslığımızda folklorumuzun ilk elmi təhlil və təsnifini Y.V.Çəmənzəminli vermişdir. Digər tərəfdən, “o, eləcə də gənc folklorşünasları nəzəri cəhətdən silahlandırmaq məqsədilə folkloşünaslıq elminin əldə etdiyi nailiyyətlərlə onları tanış edir. XX əsrdə folklorşünaslığın Avropada təşəkkül tapmış və inkişaf edən “əsatirçilər”, “iqtibas” və “tarixi” nəzəriyyələr barədə mülahizələrini söyləyir. Folklorşü- naslıq elmimizdə Y.V.Çəmənzəminli ilk dəfə idi ki, Avropa folklorşünaslıq alimlərinin fikirlərini şərh edirdi” (44, 234). Yusif Vəzirin folklora münasibəti onun aşağıdakı fikrində T.M.ABDULLAYEVA AZƏRBAYCAN ƏDƏBİ FİKRİNDƏ QƏRBÇİLİK MEYLLƏRİ 123 çox konseptual olaraq ifadə edilmişdir: “Bütün mühərrirləri- miz yazmağa başlamazdan əvvəl xalq ədəbiyyatını toplayıb öyrənməlidirlər” (19, 36). Görkəmli ədib və tədqiqatçı bədii yaradıcılığa başladığı illərdə şifahi xalq ədəbiyyatı nümunə- lərinin toplanmasına və nəşr edilməsinə xüsusi əhəmiyyət vermişdir. Onun 1911-ci ildə birinci dəfə çap etdirdiyi “Məlik Məhəmməd” nağılı bu sahədə folklorşünaslığımızın atdığı ilk addımlardandır. “Yusif Vəzir Çəmənzəminli və folklor” kita- bının müəllifi, filologiya elmləri doktoru Bəhlul Abdullayev arxiv materiallarına əsaslanaraq yazır: “Toplanılmış folklor nümunələri əsasında tərtib olunmuş “El güzgüsü” istər mövzu müxtəlifliyi, istərsə də quruluş və məzmun baxımından maraq doğurur, diqqəti cəlb edir. Burada atalar sözü və məsəllər, mərasimlərlə bağlı nəğmələr, bayatı, vəsfi-hal, ağı, oxşama, layla, tapmaca və sair nümunələr vardır. Göründüyü kimi, elə təkcə bu əsər bizə imkan verir ki, Yusif Vəziri folklor nümunələrinin fəal toplayıcısı kimi tanıyaq” (1, 6-7). Yusif Vəzir şifahi ədəbiyyatda təkcə milli-etnoqrafik xüsusiyyətləri deyil, həm də ümumbəşəri keyfiyyətləri görüb fərqləndirirdi. Xalq ədəbiyyatının dildən-dilə, eldən-elə, ağızdan-ağıza keçərək nəsilbənəsil yayılması, onun ilk mənbə kimi hansı xalqa mənsub olub, necə dəyişməsini müəyyən- ləşdirmək işini çox vaxt çətinləşdirmişdir. Çünki bir xalqda təsadüf olunan şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələri bəzən həm mövzu, şəkil, həm də məzmun baxımından başqalarında özünü göstərir. Bununla əlaqədar Yusif Vəzir yazır: “Nağıl, atalar sözü, tapmaca kimi xalq ədəbiyyatının növləri bir çox xalq- ların ədəbiyyatlarında da mövcuddur. Şəkil kənarda dursun, Yüklə 1,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|