Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler
Yüklə 7,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- III. Ġran Bayatları
- ChristianityandIslamunderTheSultans
- IV. Irak Bayatları
- Tarih-i Cihan GüĢa
Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu / 303 1764 yılında bölgeyi gezen ve Türkmen oymakları ile ilgili bir liste oluĢturan Seyyah Niebuhr‟un listesindeki Bayat oymakları Ģöyledir; 1- Sivas-Ankara arasında meskûn olan 500 çadırlık ġam Bayatlarının bir kolu 2- Yazın Sivas- kıĢın Halep‟te kalan 2.000 çadırlık Reyhanlı aĢiretinin bir kolu 3- Sivas- Ankara arasında meskûn 15.000 çadırlık Pehlivanlı aĢiretinin bir kolu 4- Halep‟in kuzey batısında meskûn, kıĢları Antakya, yazları Gürün ve Elbistan‟da ikamet eden 3.000 çadırlık Reyhanlı aĢiretinin bir kolu 21
aĢiretleri Anadolu ve Suriye coğrafyasında konar-göçer bir yaĢam tarzına sahiplerdi. Günümüzde dağınık halde Halep bölgesinde varlığını sürdüren Bayat oymaklarıyla ilgili detaylı bir araĢtırma yapılmamıĢ vedolayısıyla bu hususta pek fazla bilgi bulunmamaktadır. Zira bu durumu zorlaĢtıran en önemli faktörün günümüzde bölgedeki Türk nüfusun genelinin Türkmen adıyla anılması ve boy sisteminin etkisinin zamanla azalmasıdır. III. Ġran Bayatları Bayatların Orta Doğudaki ikinci kolu Ġran Bayatlarıdır. Ġran coğrafyasında yaĢayan Bayatların üç ana unsurdan oluĢtuğunu kaynaklarda görmekteyiz. Bunlardan ilki Ak Bayatlar olarak anılan oymaklardır. Safevi ġahı Abbas'ın tarihçisi olan ve Türkmen lakabıyla anılan Ġskender Beğ, ġah Tahmasb devrinde Emir ġah Bey, Süleyman Bey Hacı Uveys Bey ve Seyfi Bey gibi emirler tarafından yönetilen 10000 çadırlık bir Bayat varlığından bahsetmektedir.Bu Bayatların Hamedan'ın güneydoğusunda otur oturdukları ve bir kısmının ġah Abbas döneminde Azerbaycan‟a göç ettikleri görülmektedir. 22 MeĢhed‟in kuzeyindeki Çiğene Ģehri de Bayatların yoğun olarak yaĢadıkları yerlerdendi. ġah Abbas tarafından Hamedan‟dan buraya yerleĢtirilen 3.000 ailenin olduğu bilinmektedir. 23
Bakü hâkimi, Gedâ Ali Sultanın ise Erivan bölgesindeki Beyazıt Kalesinin
21 F. W. Hasluck, ChristianityandIslamunderTheSultans, Oxford Press, Cilt:II, 1929, ss.479-480.;Sümer, s.433. 22 Zabit, s.26; Sümer, s.252. 23 Zabit, s.27. 304
hâkimi olduğunu öğrenmekteyiz. Bu beylerin oğullarının da tayinler vasıtasıyla oymaklarıyla birlikte Kuzey Azerbaycan'a gittikleri ve burada yerleĢtikleri bilinmektedir. 24 Ġran‟daki Bayatların bir bölümü de Safaviler tarafından Azerbaycan‟a gönderildikleri ve Gökçay, Cevad, Kuba, ġemahi ve ġüĢa kasabalarındaki Bayat adlı köylerin bu Bayatlardan kaldığı düĢünülmektedir. Ak-Bayatlar bugünkü Azerbaycan Bayatlarının kökenini oluĢturmaktadır. 25
Ġran Bayatlarını oluĢturan ikinci unsur Horasan Bayatları da denen Kara Bayatlardır. Faruk Sümer‟e göre bu Bayat zümresi Moğollara tabi olan Bayaut topluluklarındandır ve bunlar ġah Ġsmail döneminde Horasan‟ın alınmasıyla Safavilere tabi olmuĢlardır. Harezm Devletinin önemli kademelerinde yer alarak etkin bir güç oluĢturmuĢlardır. Horasan da NiĢabur çevresinde yaĢayan bu bayatlar özellikle, Safavilerin yönetiminde Özbeklere karĢı yapılan savaĢlarda üstün bir baĢarı göstermiĢlerdir. Özellikle Bayatların baĢında bulunan ve ġah Abbas‟a büyük hizmetler etmiĢ olan Muhammed Sultan‟ın 12 yıl gibi uzun bir süre NiĢabur valiliği görevi yaptığı bilinmektedir. 26
Kaçar Boyu Bayatlarıdır. Kaçarların on altıncı yüzyılda kuzey Azerbaycan'ın Gence ve Berdea bölgelerinde bulundukları bilinmektedir. Kaçar hükümdarı Feth Ali Han devri emirleri Muhammed Ali Han, Ġsmail Han, Pir Kulu Han ve Muhammed Bakır Han‟ın ġambayadıoymaklarındandır. 27 Bunun dıĢında bir de NiĢabur‟da yoğun bir nüfusa sahip olan Bayatların içinde bir kısım ġambayadı da bulunmaktaydı. 28 Ayrıca ġambayadlarının bir kesiminin de Akkoyunlulara katıldığı bilinmektedir. 29
Ġran ve Azerbaycan Bayatları günümüzde Gence bölgesi, Zencen ve Urumiye de yaĢamaktadırlar. Bu Bayatlar Kuzey ve Güney Azerbaycan Türklüğü 'nün de önemli bir bölümünü oluĢtururlar.
24 Sümer, s.253. 25 Köprülü, s.23. 26 Sümer, ss.253-254. 27 Sümer, s.254. 28 Zabit, s.27. 29 Köprülü, s.21. Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu / 305 IV. Irak Bayatları Bayatların Ortadoğudaki üçüncü
kolunu Irak
Bayatları oluĢturmaktadır. Bayatların Irak‟taki varlıkları Ġslam‟ın ilk dönemlerine kadar götürülebilir. Ubeydullah b. Ziyad‟ın Buhara seferi dönüĢü yanında getirdiği Buhara Türklerinden oluĢan 2.000 kiĢilik bir askeri gücü Basra‟da ve özellikle Vasıt yakınlarına bir bölgede istihdam etmiĢ ve böylece Irak‟taki Türk varlığının ilk temelleri oluĢmuĢtur. Daha sonraki dönemlerde ortaya çıkan Vasıt yakınlarındaki Bayat kalesi ve bölgesinin varlığı bizde Buhara‟dan gelen Türklerin arasında önemli bir Bayat nüfusunun da olduğuyla ilgili bir izlenim yaratmaktadır. Zira bu göç politikasını, Talas savaĢında Türklerin askeri gücünü keĢfeden Abbasilerde devam ettirmiĢve Türkmen boylarını asker olarak Irak'a getirerek ordusunun ana öğesi haline getirmiĢlerdir. Böylece bölgedeki Türk nüfus hatırı sayılır bir orana varmıĢtır. 30 ĠĢte Irak'a gelen bu Türkmen boylarından en önemlisi Bayatlardır. Bu noktada Irak‟taki Bayat varlığıyla ilgili ilk bilgilerin yukarıda bahsi geçen Bayat Kalesi ve bölgesiyle çerçevesinde olduğunu görmekteyiz. Vasıt yakınlarında olduğunu kaynaklardan öğrendiğimiz Bayat beyliği ve Bayat kalesin varlığıyla ilgili Cuveynî eserinde Ģöyle bahsetmektedir; “Hülagü beni
Iraktaki ilerleyiĢ güzergâhlarının Bayat ve
Tikrit üzerinden gerçekleĢtirdiklerini anlatır. 31 Fîrûzâbâdîise Kâmûsu'l-Muhît adlı eserinde Vasıt'ta Bayat adında bir sancağın var olduğunu ve Hasan b. Ebi'l-'AĢâir el- Bayâtî'nin buraya mensup olduğunu belirtir. 32
Kalesinin Emeviler döneminde yapıldığını ve Büveyhiler döneminde Bayat adını aldığını tahmin etmektedir. Ayrıca bu dönemlerde Irak‟ın güney bölgelerinde istihdam olan Bayat nüfusunun zamanla dillerini ve kültürel özelliklerini yitirerek, sadece soy isimlerinde geçen Bayat terimlerinden baĢka bağlarının kalmadığını üzülerek aktarmıĢtır. 33 Osmanlı döneminde Bayat sancağının yönetimi Ferman-ı Sultaniye ile bir emire verilmekteydi ve bu emir
30 Zabit, s.39-40. 31 Alaaddin Ata Melik Cüveynî, Tarih-i Cihan GüĢa, çev. Mürsel Öztürk, Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2013, s.91, 597; Zabit, s.33, 35. 32 Fîrûzâbâdî, Kâmûsu'l-Muhît, trc. Mütercim Âsım Efendi, haz. Mustafa Koç- Eyüp Tanrıverdi, Türkiye Yazma Eserler Kurumu BaĢkanlığı, Ġstanbul, 2013, Cilt:1, s.738. 33 Zabit, s.42 Yüklə 7,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|