Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
/ 331
Fotoğraf 6:
Sepıki açıp ve alaçığı havalandırma ve aydınlaĢtırması
Alaçığın Toplama tarzı
Alaçığın toplaması kurmasından daha kolay bulunmaktadır. Alaçığın
toplamasında kurulumda yapılan iĢleri en sondan evveline kader tek tek de
monte edip ve parçaları bir bir ayırtarak bir yere toplayıp ve keçeleri bir
deveye ve ağaç malzemelerinde bir ayrı deveye yüklerle. Bir sonraki göç
yerinde yeniden alaçığın kurması kolay olmasına göre alaçığın ağaç parçaların
ikiye bölerler. Bir devenin sağ tarafına iki adet tarım ve 30 adet ug ve sol
tarafına ise aynen iki adet tarım ve 30 adet ug yüklerler. Ugların dağılmasın ve
birbirinden ayrılmasın önlemek için ugları bir parça ile ki ug ucu ya ug baĢı
denilir kapatarak bağlarlar, böylelikle ugların uçlarında korumuĢ olurlar. En
sonda ise tüynığı devenin hörgücünün üzerine konulur.
Alaçığın içinde bulunan malzemeler
Alaçığın içinde bulunan yaĢam malzemesi de aynı alaçık gibi basit tir
zira Türkmenler göçebe olduklarından dolayı yaĢam malzemesi seçme
konusunda malzemelerin kolay taĢınabilir olmasını göz önünde bulundurarak
seçerler. Alaçığın içine geçen hemen onun içinde yaĢamın ne kader basit
olduğu anlaĢılır. Bütün yaĢam malzemeleri ve gıdalar kendine özgü özel
yerleri vardır. Yer döĢemeleri keçeden ve ya Türkmen kadınları örmüĢ halıdan
olup.Keçe ve ya halı ki ocağın etrafına döĢerler "ojog baĢı" denilir. Ojog baĢı
dikdörtgen Ģeklinde ve ocağın yeri ise yuvarlak kesilmiĢ bulunmaktadır.
Genellikle her alaçığın içinde yer döĢemesinden ilave birkaç keçe ya halı
332
/ Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
alaçığın sahibinin gelirine bağlı bulunur ki misafir gelende misafiri ağırlamak
üzere misafirin altına sererler. Bazen bir parça ağaç tarımların ust kısmı ki "V"
Ģeklindedir konulur ve elbiselerin bu ağacın üzerine asarlar. Bu ağaca "Sırıg "
denilir. Ġki halatı alaçığın içinde bir az aralıkla uglara bağlanır ve bu halattan et
yaslamak ve tuzlayarak saklarlar. Guroma, Çelek, Çuval Ġgselik, Oklovı,
Darag, Bedre, tabak, Elek, Dubturub, Çömçe, El bokça, Keç halat, Gırglıg,
Çömçe torba, Tağan, kara kazan, Kepgir, Panar, Çanag, Çaynek, Çelek
mardag, TağırçekArtmag, bunlar alaçığın i.inde bulunan malzemelerdir. Eğer
ailede yeni doğmuĢ çocuk varsa Sallanacagda (BeĢik) en basit Ģekilde iki halat
uglara bağlayarak ve onun ortasına bir kilim koyarak ve bir döĢek ve iki yarım
metrelik ağaç koyarak beĢik yapılır.
Agöy Kara öy
Alaçık ki keçeleri beyaz koyun yönünden yapılmıĢtır Agöy denilir ve
kara öy ise alaçık ki keçeleri siyah koyun yönünden yapılmıĢtır denilir. genel
olarak Türkmenlerde zengin ailelerin alaçıkları Agöy ve diğer ailelerin alaçığı
ise kara öy olmaktadır. Beyaz keçe siyah keçeden daha kaliteli bulunmaktadır.
Alaçık konusunda tören ve töreler
Türkmenler arasında töredir ki alaçığın iskeletin yapandan sonra
tüynıkten iki halat bağlanır ki yere dek devam eder ve "Tüynıkyup" denilir.
Bir mendilin içine bir miktar para koyarak Bu halatların yüksek
kısmındabağlıyorlar ve gençler atlayarak bu mendili kaparlar, bu paraya
"baylık"denilir. Alaçık kurulundan sonra alaçığın sahibi bi koyun kurban eder
ve bir özel yemek "Çekdirme " adında yaparlar ve bir ziyafet verilir. Allah
korusun eğer bir alaçıkta aileden biri hakkın rahmetine kavuĢsa aile ve matem
sahibi üç günden sonra alaçığın yerin değiĢtirirler. Geçen zamanlarda ise bu
aile o bölgeden göç ederlerdirler.
Türkmen Alaçığının rasathane iĢlevi
Türkmen alaçığı o kadar dakik ve hesaplanmıĢ tasarlanıp ki
yaĢamlarında zamana verdikleri değerin ve bu kavimin dikkati nazarin
göstermektedir. Bu yapıda kullanılmıĢ olduğu parçaların sayısı, yapının
kurulum semti ve yarım köre Ģeklinde olması bu iddianın nedenidir.
(günümüzdeki rasathanelerin yapısı da yarım köre Ģeklinde tasarlanmıĢ
bulunmaktadır). Tarımların dört tane olması yılın dört mevsim olmasının
iĢaretidir. Ugların 60 tane olması ve onların araların 6 dereceye bölmekte yılın
Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
/ 333
günlerin göstermektedir. Alaçığın kurulumunda dikkate alması gereken en
önemli konulardan onun kapısı doğru güneye taraf olmasıdır. (diyagram 1) de
görülen gibi bahar mevsiminde güneĢ doğru iki tarımın biri birine bağlana
semtten doğar ve aynen karĢı tarafta diğer iki tarım biri birine bağlanan
semtten batar. Kademeli olarak yaza yaklaĢırken güneĢin doğuĢu be batıĢı
kuzeye taraf akıĢır. Üç ay ayarlarında güneĢin doğuĢu ve batıĢı en kuzey
noktasına varır. GüneĢin doğuĢ noktası bu zamanda hareket ettiği mesafe
tarımların beĢ tane delikleriyle beraber olur, yani her 18 günde bir delik
mesafesinde hareket eder. Bu arada güneĢin bahar mevsiminin
baĢlangıcındaki doğuĢuyla yazın ilk gününün doğuĢunda, güneĢin doğuĢu 30
derece değiĢilir. Yazın evvel gününden sonra güneĢin doğuĢu be batıĢıtekrar
güneye doğru kayılır. Yazın ilk günü en uzun gün ve gecesi ise en kısa gündür.
Diyagram 1:
Bahar Mevsiminde GüneĢin DoğuĢ ve batıĢı
Alaçığın ve tarımlarınan ilgili mekânı
Sonbaharın ilk gününde güneĢin doğuĢu ve batıĢı alaçığın doğru
ortasına varır ve bu gün gece ve gündüz zaman bakımından beraberdir.
Bundan sonra tekrar güneĢ güneye doğru hareket eder ve 90 günden sonra
güneĢin doğuĢu ve batıĢı en güney semtine varır ve böylelikle güneĢ 30 derece
güneye taraf yön değiĢtirir. Yazın son gününden güzün son gününe dek güneĢ
60 derece yön değiĢtirmiĢ bulunur. Güz mevsiminin en son gecesi ki yılın en
uzun gecesidir Yelda ya çille gecesi denilir. Yelda gecesinden sonra yavaĢ
yavaĢ geceler kısalır ve gündüzler uzamakta bulunur.