Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler
Yüklə 7,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Key Words
- EMĠRDAĞ‟A YERLEġEN TÜRKMENLERĠN TARĠHĠ
- DS‟de Bulunmayan Kelimeler AğırĢık
- Arese
- Çinci: Cam Çotulum
- Garsavurdan
- Hokurdaklı
- Nurayi
- Sitare
- Yel gursak
Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu / 313 close meanings in the Compilation Dictionary, under the headings of comparatively examined. Key Words: The Compilation Dictionary, Afyon Emirdag, dialects words. GĠRĠġ Afyon yöresi ve ağızları, bu bağlamda Emirdağ Anadolu ağızlarının sınıflandırılmasında Batı grubu ağızları içerisinde yer almaktadır. Batı grubunun birinci alt grubuna bağlı EskiĢehir, UĢak, Nallıhan ağızlarıyla birlikte 2. derecedeki alt gruba girmektedir 1 . Bu çalıĢmada Afyon‟a bağlı Emirdağ ilçesinde kullanılan mahallî kelimeler ele alınmaktadır. Emirdağ ve yöresi üzerine en son Fatih Örnekkol tarafından 2006 yılında yüksek lisans tezi yapılmıĢtır 2 . Türk dili dergisinin daha önceki bazı sayılarında “Derleme Sözlüğüne Katkılar” baĢlığıyla yayımlanan makalelerde Anadolu‟nun çeĢitli yörelerinden kısa adı DS olan halk ağzından söz derleme dergisinde bulunmayan veya farklılık gösteren mahallî kelimeler tespit edilmiĢtir 3 . GeçmiĢte Emirdağ yöresi ile ilgili yapılan birkaç çalıĢma dikkat çekmektedir 4 . Daha önce biz de benzer çalıĢmamızda EskiĢehir‟e bağlı Sivrihisar ilçesinden derlenen mahallî kelimeleri bir araya getirmiĢtik 5 .
Muhacir Türk topluluklarının yaĢadığı bir yöredir. Bundan dolayı Emirdağ ve yöresi, ağız çalıĢmaları bakımından önemli bir yere sahiptir. AraĢtırmamızda önce Emirdağ‟a yerleĢen Türkmenlerin tarihi üzerinde genel bilgi verilmektedir. Bundan sonra yöreden derlenen (Türkmen) kelimeler DS‟de bulunup bulunmamasına göre karĢılıklı olarak incelenmektedir. Bu
1 Leyla Karahan, Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, TDK Yay. Ankara, 1996, 178 s. 2 Fatih Örnekkol, Emirdağ Ağzı, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006 (YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi). 3 ReĢide Gürses, “Türk Dil Kurumunda Yapılan Ağız ÇalıĢmalarına Genel Bir BakıĢ” Türk Dili, 607, s.175-188. 4 Nuray Açıkgöz, Emirdağ/Kaçarlı Türkmenleri Ağzı, Fırat Üniversitesi, Türk Dili, 1999 ((YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi). Adnan Durmaz, Emirdağ ve Yöresi Ağzı Fonetik Yapısı, A.Ü. D.T.C.F., Türk Dili, Mezuniyet Tezi; Selahattin Koçar, Emirdağ ve Çevresi Ağızlarının Fonetik Yapısı, Atatürk Üniversitesi Türk Dili Mezuniyet Tezi, 1989. 5 Can Özgür, “EskiĢehir Yöresi Ağızlarından Derleme Sözlüğüne Katkılar”, TDAYB, C.1, 2004, s.93-98. 314
kelimelerin bazıları DS‟de geçmemektedir. Bazıları ise DS‟de geçmekte, fakat farklı ve yakın anlamda bulunmaktadır. EMĠRDAĞ‟A YERLEġEN TÜRKMENLERĠN TARĠHĠ Emirdağ Türkmenlerinin tarihî belgelerde Ortadoğu‟dan Orta ve Batı Anadolu‟ya göç eden bir topluluk olduğu belirtilmiĢtir 6 . Kelime anlamı “az, küçük, zayıf, arının son oğulu” anlamlarına gelen Cırgın, kayıtlarda Emirdağ‟ın en eski Türkmen yerleĢim yeri olarak olmuĢtur. Cırgın cemaatinin Muslucalı aĢiretinden olduğu Ģeklinde kayıt düĢülmüĢ olup Cırgın iskanı Sultan III. Ahmet (1703-1730) döneminde geçmektedir. III. Ahmet‟in Rakka (bugün Suriye‟de Fırat nehri kıyısındaki bölge) yazdığı fermanda Boz Ulus Türkmenlerinden Muslucalı Cemaatinden: Çilli, ÖĢilli, Kaçarlı, Ġncili, Hacı Fakılı, Ceberli Kabileleri Emirdağ‟a yerleĢmiĢtir. Emirdağ yöresine dört büyük Türkmen aĢireti yerleĢtirilmiĢtir: Musacalı, Muslucalı, Morcalı, Boynuyoğunlu. Bunlardan Musacalı olanların bir adı da Üsküdar Evi Türkmeni Ģeklinde geçmektedir. Aynı zamanda Musacalı aĢireti Yeni Ġl Türkmenlerinin içine girmektedir. Yeni Ġl Türkmenleri 18. yüzyıla kadar Sivas Divriği bölgesini yaylak, Suriye ve Irak‟ın kuzeyini kıĢlak olarak kullanan konar-göçer bir cemaattir. Akkoyunlu bakiyesi Türkmen topluluklarındandır. Bu Türkmen topluluğu Sultan III. Murat‟ın annesi Nurbanu Valide Sultanın reayası olarak vergilendirilmiĢtir. Üsküdar‟daki Valide Sultan vakfının arazisinin iĢletilmesi bunlara verilmiĢtir. Hüdavendigar Salnamesine göre (H.1308, M.1890) Emirdağ‟a yerleĢen cemaatlerden Musacalı ve Muslucalı cemaatleri olarak Emirdağ merkez, Suvermez, Ağılcık, Dağılgan, Ekizce, Kuruca, Karaağaç köyleri gösterilmiĢtir. Yapılan incelemede bu köylerden derlenen kelimeler üzerinde durulmaktadır.
6 Burada verilen bilgiler için: Ahmet Urfalı, Emirdağ Tarihi I, Kitap Dünyası Yay., Konya, 2011, 447s.; Urfalı, Emirdağ Tarih ve Kültür Atlası, Özkağıtçılık Matbaa, EskiĢehir, 2013, 820s.; Urfalı, Türkmen Destanı Emirdağ, Emirdağ Belediyesi, 2006, 256s.; Halil Erenoğlu, Emirdağ Yazıları, SBL Yayıncılık, EskiĢehir, 2010, 399s. Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu / 315 DS‟de Bulunmayan Kelimeler AğırĢık: Eklem Ağlarçı: Ağlama alıĢkanlığı Ağsayalı: Hortlak Ağzıkara: Kötü söz söyleyen, ağzı bozuk
Akta: ĠğdiĢ Alaağız: Ara bozan, dedikoducu Alakalabalık: Amaçsız toplanmıĢ, insan kalabalığı Ana dana kalmak: ĢaĢırmak Arese: Serseri, baĢıboĢ Ayaağılı: Ay ağılı, Ayın etrafındaki ıĢık kümesi
Balaöynük: Düğünlerde giyilen süslü önlük
Bildikli: Ukala Cınnakçı: Oyun bozucu Cip ĢaĢamak: ġaĢırmanın son haddi Cukcuk: Küçük kafalı Çat yangı: AĢırı sıcaklık Çinci: Cam Çotulum: Uzun eĢek oyunu Dabandan: Düğün oyunu Dulukbastı: BaĢa takılan bir altın Ģekli Edeler: Çalgıcı abdallar Emmemite: Amca çocuğu Fırağan olmak: Çok kızmak Fıydırma: Bir Ģeyi uzağa fırlatmak Gağam: Hasım Garazor: Güç yapılan iĢ Garsavurdan: Palavracı, abartılı Ģeyler anlatan
Gatöğün etmek: Önüne katıp kovalamak GoygunlaĢmak: YoğunlaĢmak Göğdünüklü: Allah karĢılığı bir söz GuĢguĢ akıllı: Gelgeç akıllı Harelmek: Farkına varmak Hıltı çıkmak: Çok yorulmak Hokurdaklı: Öksürüklü, tıksırıklı, yaĢlı HoĢurda: Küçük çağlayan, çavlan Ilgar etmek: Çağırmak Ġlkme: Yoğurt biriktirme derisi Kizgin: Gururlanmak, gururlu Kovulamak: Birisinin arkasından çekiĢtirerek konuĢmak Mayan: Rezil Mirtildemek: Zamanlı zamansız hareketli olmak Nurayi: Ġki yüzlü On on dökmek: Göz yaĢına boğulmak Onyuz:Sağ taraf Pırtma: KoĢarken tökezleme PülüĢlü: Düzensiz, saçıp döken üstü dökülen, salkım saçak Sitare: Yıldıza benzeyen bir yayla bitkisi
Suçukmak: Kendini suçlu hissetmek Tingozak: Asabi ,çabuk öfkelenen Tunnaç: Tava UdküĢüm: AĢırı utanç hissi duymak UlmuĢ: KorkmuĢ Ulukütürdü: Bir iĢin ağır tarafının geçmesi ya da bitmesi Usulboy: Orantılı vücut Yel gursak: Hiç laf tutmayan, sır tutmayan Yengattan: Yeniden Yılbırt: Çok hızlı koĢmak Zivleng: Sinsi yaklaĢan tazı Yüklə 7,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|