Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler
Yüklə 7,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
20
bünyesinde binlerce Türk kökenli yüksek rütbeli asker, idareci, âlim (muhaddis, fakîh) filozof, edip, tabip, mühendis, tarihçi, coğrafyacı, sanat erbabı ve müderris görev üstlendi. Burada birer örnek olarak, kumandanlardan Büyük Boğa 54 , Küçük Boğa 55 , EĢnas
56 ve AfĢin 57 ‟i, vezir ve 54 el-Mu‟tasım‟ın yakın adamlarından biri olup Abbasî döneminde görev yapan Türk kumandanlar arasında en dindarı olduğu söylenir. Kumandan olarak bizzat savaĢlara katılır ve idare ederdi. Anlatılanlara göre katılmıĢ olduğu hiçbir savaĢta yaralanmamıĢtır. Hz. Ali sulbünden gelen Tâlibiyyîn grubuna çok büyük Ģefkat ve sevgi besleyen Büyük Boğa H. 248 yılında doksan yaĢındayken vefat etti. Bu büyük Türk kumandanı savaĢlarda zırh kullanmazdı ve onun bu hususta Ģu sözü meĢhurdur: “Ecel cevĢendir”. Büyük Boğa‟nın ölümünden sonra oğlu Musâ b. Boğa babasının aynı görevlerini üstlendi, arkadaĢları da Musâ‟nın idaresi altına girdiler. Abbasî halifesi el-Müsta‟în ile yaĢadığı Ģu olay anlatılır: el-Müsta‟în, Vasîf ve Boğa Bağdat‟a intikal edince, Samarra‟daki Türkler, Ferganalılar ve diğer kesimler sıkıntıya düĢtüler ve halifeye bir heyet gönderip onun geri dönmesini istemeye karar verdiler. Bunun üzerine Azatlı kölelerden meydana gelen bir grup insan yanlarında bürde, hükümdar sopası ve bazı değerli eĢyalar ve 200.000 dinar götürerek suçlarını itiraf, hatalarını kabul ettiler ve halifenin Samarra‟ya geri dönmesini istediler. Ancak onların bu çabaları olumlu bir netice vermedi. Bkz. Ebu‟l-Hasan Ali b. el-Hüseyin b. Ali el-Mes‟udî, Mürûcü‟z-Zeheb ve Me‟âdinü‟l-Cevher, Beyrut, 1990, c. II, s. 538-540. 55 Abbasî devletinde hizmet etmiĢ gözü pek ve dirayetli bir Türk kumandanıdır. H. 254 yılında Samarrâ‟da siyasî otorite zaafa uğrayınca kapanarak Musul‟a gitmek için Ģehirden ayrıldı, ancak Mağ3aribe (Mağripliler) denilen ordu mensupları tarafından Samarrâ köprüsü üzerinde yakalanarak öldürüldü. Kafası, el-Mu‟tezz taraftarları tarafından önce Samarrâ‟a, sonra da Bağdat‟ta köprü üzerindeki bir direğe asıldı. Küçük Boğa hayattayken, el-Mu‟tezz‟in uykudan lezzet alamadığı ve bu kumandan korkusundan gece gündüz silahını bırakmadığı, bu hususta da Ģöyle dediği rivayet edilmektedir: “Boğa‟nın baĢı bana veya benim baĢım Boğa‟ya teslim edilene kadar bu durumda olacağım.”. ġu söz de ona aittir: “Hatta ben Boğa‟nın gökten üzerime ineceğinden veya yerin altından çıkıp üzerime geleceğinden korkuyordum.”. Halifenin bu korkusu doğal karĢılanmalıdır; zira Boğa‟nın en önemli planı, geceleyin Samarrâ‟ya dönüp bol para karĢılığında Türkleri el-Mu‟tezz‟den uzaklaĢtırmaktı. Ancak bunu baĢaramadı. Bkz. el-Mes‟udî, c. II, s. 552-553. 56 Tam Adı Ebu Ca‟fer EĢnâs et-Türkî‟dir. Fergana bölgesinin ileri gelen ailelerinden olup Abbasî hilafetinin hizmetine girmiĢtir. Halife el-Me‟mun devrinde kumandan olarak göreve baĢlayan EĢnâs, Ġbrahim b. el-Mehdî‟ye karĢı Büzürcesâbûr‟da baĢlayan isyanı bastırmada büyük rol oynadı. el-Me‟mun halife olduktan sonra 830 yılında Bizans‟a karĢı yaptığı ilk sefere kumandan olarak katıldı. BaĢkumandan olarak Sudun (NevĢehir9 Kalesi‟ni fethetti. el- Mu‟tasım halife olunca EĢnâs‟a Samerrâ Ģehrinde Kerh-i Sâmerrâ olarak adlandırılan bir bölge tahsis edildi. Burada kendisi için bir saray, birlikleri için de kıĢlalar ve sosyal tesisler yapıldı. 838‟de Ammuriyye SavaĢına katıldı ve bu savaĢta üstün bir performans gösterdi. EĢnâs 219‟da Mısır valisi olarak atandı ve bu görevine Suriye ve el-Cezîre valiliği de eklendi. Arkasından 226 yılında hâcib ve BaĢkumandan tayin edildi. el-Vâsık döneminde de EĢnâs aynı görevleri yürüttü. Ġhtirastan uzak kiĢiliği ve akıllı politikası sayesinde hem el-Mu‟tasım ve el-Vâsık tarafından taç giydirilerek taltif edilen EĢnâs 2 Rebiülevvell 230‟da (17 kasım 844)
Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu / 21 yöneticilerden Feth b. Hâkân 58 ‟ı, âlimlerden Abdullah b. Mübârek 59 ‟i,
Ģairlerden el-Hureymî 60 61 .
yılında Sâmerrâ‟da vefat etti. Bkz. Hakkı Dursun Yıldız, T. D. V. Ġslam Ansiklopedisi, EĢnâs et- Türkî Maddesi, Ġstanbul, 1995, c. XI, s. 472. 57 Tam adı AfĢin Haydar b. Kâvûs‟dur. Babası Kâvûs, Abbas3i halifesi Abdullah el- Me‟mun döneminde Abbas3i hakimiyetini kabul etmiĢ, ancak anılan halifenin gönderdiği orduya rehberlik ederek ÜĢrûsene‟nin fethini sağlamıĢtır. AfĢin‟in 206 (821-229 yılında Bağdat‟ta geldiği söylenir. 830‟da Mısır‟da iki yıl kalarak buradaki isyanı bastırdı; ertesi yıl yani 833‟te Memun‟un son Bizans seferine katıldı. Memun‟un ölümü üzeri Mu‟tasım‟ı halife seçilmesinde önemli rol üstlendi. 836‟da Abası kumandanı olarak Bâbek el-Hürremî‟nin Azerbaycan‟da baĢlattığı isyanı bastırdı ve bu baĢarısından dolayı da Bağdat‟ta halife el- Mu‟tasım tarafından muhteĢem bir merasimle karĢılandı. 838 yılında Ammuriye‟de Abbasî ordusunun Bizans ordusuna karĢı zafer kazanmasında büyük rol oynadı. AfĢin‟in bu üstün askeri performansı Arap ileri gelenleri arasında kıskançlığa sebep oldu. Böylece AfĢin, Horasan valisi Abdullah b. Tâhir‟in tahrikleriyle 840 yılında hapse atıldı. Daha sonra çeĢitli suçlamalarla birlikte mecûsîliği ihya etmeye ve Abbasî devletine son verip Sâsânî Devletini yeniden kurmaya çalıĢmaktan suçlu bulunarak mürbbet hapse mahkûm edildi ve 226‟da (Haziran 841) hapishanede öldü. Bkz. Hakkı Dursun Yıldız, T. D. V. Ġslam Ansiklopedisi, AfĢin, Haydar b. Kâvûs Maddesi, Ġstanbul, 1988, c. I, s. 441-442. 58 Tam adı Ebu Muhammed el-Feth b. Hâkân Urtûc‟tur. Ferganalı bir aileye mensup olan Feth, yaklaĢık 200 (815-16) yılında doğdu ve 247(861) yılında öldürüldü. Abbasî halifesi el- Mu‟tasım Billâh döneminin önemli kumandanlarındandır. el-Mu‟tasım‟ın oğlu el-Mütevekkil ile birlikte büyüdü ve eğitim gördü. el-Mütevekkil‟in halife olmasından sonra Dîvânü‟t- Tevkî‟nin (Ġmza Divanı) baĢkanlığına atandı. 242‟de halifenin oğlu Müntasır-Billâh‟a vekaleten kısa süre Mısır valiliğinde bulundu. Edebiyata, felsefeye ve astronomi ilmine aĢırı merakıyla tanınan Feth b. Hâkân, Samarra2da büyük bir kütüphane kurmuĢ ve buraya birçok âlimi görevlendirmiĢtir. 4 ġevval 247 (11 Aralık 861) gecesi dostlarıyla Ca‟feriyye saray‟ında eğlenirken oğlu Müstansır-Billâh ile Türk kumandanlarının hazırladığı bir suikasta maruz kalan halife el-Mütevekkil‟e vücudunu siper eden Feth b. Hâkân onunla birlikte öldürüldü. Vefakâr, cesur, cömert ve çok zeki bir devlet adamıydı. Kitaplara aĢırı düĢkünlüğü ve zamanının bir kısmını kitap okumakla geçirdiği söylenmektedir. Bkz. Hakkı Dursun Yıldız, T.
59 Tam adı Ebu Abdurrahman Abdullah b. Mübârek b. Vâzıh el-Hanzalî el-Mervezî‟dir. 118‟de (736) Merv‟de doğan Abduulah b. Mübârek‟in babası ve annesi Türk‟tür. Çocukluğu ve gençliği Merv‟de geçmiĢ ve hocası Mervli âlim Rebî‟ b. Enes el-Horasânî‟den ders almıĢtır. Yirmi üç yaĢında ilk seyahatine baĢlayan bu âlim, zamanın ilim merkezlerinden olan Basra, Hicâz, Yemen, Mısır ve Irak‟a yolculuklar yapmıĢtır. Abbasî halifesi Hârûnu‟r-ReĢîd döneminde Misis ve Tarsus civarında bizans2a karĢı savaĢtı. 181 (797) yılı ramazan ayında 63 yaĢında iken Fırat nehri kenarında bulunan Hit Ģehrinde vefat etti ve orada defnedildi. Horasan bölgesinde özellikle Merv‟de hadisleri tedvîn eden ilk âlim unvanına sahip olan Abdullah b. Mübârek, dört bin kiĢiden hadis dinlemiĢ olmasına rağmen bin tanesini rivayet etmiĢtir. Zâhit bir âlim olan Abdullah, devrinin önde gelen Ģairlerinden de biriydi. ġiirleri daha ziyade zühde, cihada, din büyüklerinin övgüsüne dairdir. ġiirleri Mücâhid Mustafa Behcet tarafından Mecelletü‟l-Mahtûtâti‟l-Arabiyye‟de yayınlanmıĢtır. Eserlerini Ģöyle
Yüklə 7,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|