Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler
Yüklə 7,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
128
Ömer‟in Teftâzânî‟nin dedesi olduğunu kaydetmiĢtir. Kefevî‟nin Teftâzânî‟nin sandukası etrafındaki yazılı levhaya dayanarak verdiği bilgiye göre babası Burhâneddin Ömer, dedesi ġemseddin el-Gâzî‟dir 139
. Kâdılkudâtların nâibleri için kullanılan “akda‟l-kudât” unvanının babasına nisbet edilmesinden onun bu makama geldiği, dedesi için kaydedilen tabirlerden de kendisinin büyük bir sûfî olduğu anlaĢılmaktadır. Milliyeti hakkında kesin bilgi yoktur, ancak bazı yazarlar onu Türk asıllı diye göstermektedir 140
. Teftâzânî‟nin Horasan, Mâverâünnehir ve Hârizm bölgelerinde sürekli yer değiĢtirdiği, eserlerinin yazım tarihi ve yerleriyle ilgili kayıtlardan anlaĢılmaktadır. Bunlar arasında Herat, Mezârıcâm, Gucdüvân, Tûs‟a bağlı Gülistânıtürkistan köyü, Hârizm, Serahs ve Semerkant yer almaktadır. ġerhu‟l-Makâsıd, el-MuTavvel ve el-Muhtasar gibi eserlerinin mukaddimelerinde vatanından uzak kalmaktan, bir yerden baĢka bir yere savrulmaktan, çektiği sıkıntıların ve felâketlerin büyüklüğünden ve ilmin yok olmaya yüz tuttuğundan Ģikâyet eder. Bazı eserlerinde iĢaret ettiği üzere Hârizm gibi Mu„tezile mezhebinin canlılığını koruduğu, Semerkant gibi Mâtürîdîliğin ve Horasan gibi ġiîliğin etkin olduğu bölgelerde yaĢayıp farklı mezhep ve eğilimlerle karĢılaĢması onun düĢüncesinin geliĢip Ģekillenmesinde önemli katkılar sağlamıĢtır. Nitekim Mu„tezile‟ye mensup âlimlerle bir arada bulunduğunu ve onlarla kelâm meselelerini müzakere ettiğini kendisi ifade etmektedir 141
. Ġlhanlılar‟ın hâkimiyeti altındaki bir bölgede dünyaya gelen Teftâzânî daha sonra Altın Orda hanları, Kertler ve Timur‟un hüküm sürdüğü yerlerde faaliyetlerine devam etmiĢtir. Timur‟un Anadolu‟ya yaptığı sefer esnasında Teftâzânî‟nin onun maiyetinde Anadolu‟ya gittiğine ve Osmanlı âlimleriyle münazaralar yaptığına dair “Mehmet Ali Ayni, III/10 [1928], s. 53; Bilmen, II, 575” kaynaklarında yer alan ifadeler, Teftâzânî bu seferden önce vefat ettiğinden doğru değildir. Teftâzânî‟nin Timur‟a herhangi bir eserini ithaf ettiği bilinmemekle beraber hayatının son dönemleri onunla yakın irtibat halinde geçmiĢtir. Bu irtibat, Timur‟un Hârizm‟i ele geçirdikten sonra Teftâzânî‟yi Semerkant‟a getirtmesiyle baĢlamıĢ, Teftâzânî burada ders okutup bazı eserler kaleme alarak birkaç yıl ihtiĢamlı bir hayat sürmüĢtür. Timur, imparatorluğunun bu en değerli âlimine iltifat gösteriyor, meclislerinde kendi yanına oturtuyor ve konağına dönerken bizzat uğurluyordu 142
. Kefevî‟nin ifadesine göre Timur, Teftâzânî‟yi protokolde baĢ sıraya koyup kazaskerlik makamına tayin etmiĢti (Ketâ‟ibü a‟lâmi‟l-ahyâr, vr. 323b). Fakat
139 el-Kefevî, Mahmûd b. Süleyman, Ketâ‟ibü a‟lâmi‟l-aħyâr min fuķahâ‟i meźhebi‟n- Nu‟mâni‟l-muħtâr, Süleymaniye Ktp., Hâlet Efendi, nr. 630, vr. 324b 140
DĠA Ġslam Ansiklopedisi, V, 384; KrĢ. Ayni, Mehmed Ali, “Türk Mantıkçıları”, III/10 [1928], s. 52, 53, Daru‟l-Funun Ġahiyat Fakültesi Mecmuası ( DĠFM), Ġstanbul 1928. 141 Teftazanî, ġerhu‟l-Makasıd, II, 139 142 Hândmîr, Ĥabîbü‟s-siyer, III, 544-545. Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu / 129 onun Timur katında elde ettiği bu itibar zamanla azalmaya yüz tutmuĢ ve sonunda Teftâzânî kahrından ölmüĢtür. Bu süreçle ilgili olarak kaynaklarda yer alan bilgilere göre Timur 789 (1387) yılında ġîraz‟ı zaptetmesinin ardından Seyyid ġerîf el-Cürcânî‟yi Semerkant‟a götürmüĢtür. Cürcânî, Teftâzânî‟nin eserlerinden çokça faydalanmıĢ bir âlim olarak onun üstünlüğünü kabul ediyor ve kendisine saygı gösteriyordu. Timur‟un huzurunda iki âlimin yaptığı tartıĢmaların birinde Cürcânî‟nin galip gelmesi üzerine Timur ona protokolde Teftâzânî‟den önce yer verilmesini emretmiĢtir 143
. Buna üzülen Teftâzânî, olayın üzerinden çok zaman geçmeden 22 Muharrem 792‟de (10 Ocak 1390) Semerkant‟ta vefat etti, ardından vasiyeti gereği naaĢı Serahs‟a taĢındı (9 Cemâziyelevvel 792/25 Nisan 1390). Ölüm tarihi olarak Fasîhî (787 /1385) 144
; Ġbn ArabĢah Muharrem 791 (Ocak 1389) 145
yıllarını kaydeder. Cürcânî‟nin onun vefatı üzerine yazdığı bir dörtlüğün sonunda düĢürdüğü tarih ise (Kefevî, vr. 324b) 793 (1391) yılına denk gelmektedir 146
. Sahâbe arasında ortaya çıkan çatıĢmaların bir kısmını ahlâkî zaaflara bağlayan Teftâzânî her sahâbînin mâsum, Resûl-i Ekrem‟i gören herkesin hayırlı insan sayılamayacağını, ancak müslümanların ashap hakkında yanlıĢ inançlara kapılmasını önlemek amacıyla âlimlerin bu tür hadiselere uygun yorumlar getirdiğini belirtmiĢ ve kendi ictihadıyla hareket edip meĢrû idareye baĢkaldıran Muâviye‟ye lânet etmenin câiz olmadığını vurgulamıĢtır. Sahâbe döneminden sonra Ehl-i beyt‟e yapılan zulümlerin savunulacak bir yanının bulunmadığını ifade etmiĢ, bu zulümlere iĢtirak edenlere ve kıĢkırtıcılık yapanlara lânet okumuĢtur 147
. Nasîrüddîn-i Tûsî‟nin Tecrîdü‟l-i‟tikâd adlı eserinde Hz. Ali‟nin hilâfete daha ehil sayıldığı ve diğer halifelerin ona haksızlık ettiği düĢüncesi çerçevesinde kaydettiği rivayetleri hadis ilmi kriterlerine uymayan yanlıĢ bilgiler olarak değerlendiren Teftâzânî, Ehl-i beyt imamlarının ġîa gibi düĢünmediğini gösteren iki tarihî belge kaydetmiĢtir. Bunlardan biri, Ġmam Ali er-Rızâ ile Halife Me‟mûn arasında imzalanan ve Horasan‟daki MeĢhed-i Rızâ‟da bulunan ahidnâme, diğeri Hz. Ömer ile Hz. Ali tarafından imzalanan Irak‟taki bir antlaĢma metnidir. Teftâzânî‟nin kendi döneminde hâlâ mevcut olduğunu kaydettiği bu metinlerde Hz. Ali ve Ġmam Ali er- Rızâ halifelere bağlılıklarını bildirmektedir 148
Halifelerin ona haksızlık ettiği düĢüncesi çerçevesinde kaydettiği rivayetleri hadis ilmi kriterlerine uymayan yanlıĢ bilgiler olarak
143 TaĢköprizâde, eĢ-ġeķā‟iķ, 43, 44. 144 Fasîh-i Hâfî, Mücmel-i Faśîĥî (nĢr. Mahmûd Ferruh), III, 124, MeĢhed 1339. 145 Ġbn ArabĢah, ġehâbeddin, „Acâ‟ibü‟l-maķdûr (nĢr. Ahmed Fâyiz el-Hımsî), 467, Beyrut 1407/1986. 146
TaĢköprizâde, eĢ-ġeķā‟iķ, 88, 89; Âlûsî, ġehâbeddin Mahmûd, el-Ecvibetü‟l-„Irâkıyye, 158, 159, Ġstanbul 1317. 147 Teftazanî, ġerĥu‟l-‟Aķā‟id, 187, 188; ġerhu‟l-Makasıd, II, 306, 307. 148 Teftazanî,ġerhu‟l-Makasıd, II, 287, 288. Yüklə 7,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|