Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler

124

 

  /  Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu 

doğumuyla ilgili bölüm okunduğunda ayağa kalkılmasına karĢı çıkarak bunun bir tâzim 

olduğunu, Allah‟tan baĢkasına tâzimin ise secde, rükû ve kıyam Ģekillerinde yapılması 

durumunda  bunların  sırasıyla  haram,  tahrîmen  mekruh  ve  tenzîhen  mekruh  olacağını 

söyler.  

7.  Risâle  fi‟r-red „alâ  men i‟tekade  Ġslâme  Âzer

101

:  Hz.  Ġbrâhim‟in 

babası Âzer‟in, daha sonra da Hz. Peygamber‟in amcası Ebû Tâlib‟in iman üzere ölüp 

ölmedikleri konusundadır. Halebî, bazı âyet ve hadislere dayanarak bunların iman üzere 

ölmediklerini belirtir.  

8.  ġerhu‟l-Ebyât

102

:  ġairi  bilinmeyen  üç  beyte  yazdığı  bu  Ģerhte  tasavvufa 

karĢı orta bir yol takip eden Halebî, Ģeriat ve hakikatin birbirine mezcedilerek ılımlı bir 

yol tutulması gerektiğini, hakikatsiz Ģeriatın faydasız, Ģeriatsız hakikatin ise değersiz ve 

boĢ olduğunu söyler.  

9.  el-Hilyetü‟Ģ-Ģerîfe

103

:  Hz.  Peygamber‟in  Ģemâiline,  faziletlerine  ve 

davranıĢlarına dairdir. 

10. Nazmü sîreti‟n-nebî ve Ģerhuh

104

 Resûl-i Ekrem‟in hayatını anlatan 

altmıĢ üç beyitten –vefat yaĢı 63 olduğu için olsa gerek- ve bunların Ģerhinden ibaret olup 

Halebî‟nin Ģiir kabiliyetini göstermesi bakımından önemlidir.  

Halebî‟nin 

diğer eserleri de Ģunlardır: Tesfîhü‟l-ġabî fî tenzîhi (tebri‟eti) Ġbn 

„Arabî

105

;  Risâle  fî  hakkı  ebevey  nebiyyinâ  „aleyhi‟s-selâm

106

;  Muhtasarü‟l-Cevâhiri‟l- 

muđıyye  fî  Tabakâti‟l-Hanefiyye

107

;  Muhtasaru  Fetâvâyı  Tatarhâniyye  (el-Müntehab 

mine‟l-Fetâva‟t-Tatarhâniyye,  el-Fevâ‟idü‟l-müntehabe  mine‟l-Fetâva‟t-Tatarhâniyye)

108

; 

Risâletü‟l-himmesa

109

;  Risâle  fi‟l-mesh

110

;  Kitâbü  Fusûli‟l-erba‟în

111

;  ġerhu‟l-kasîde

112

; 

Ta‟lîkât „ale‟l-Hidâye

113

; Ta‟lîkât „ale‟l-Islâh ve‟l-îzâh

114

”

115

. 

                                                 

101

Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 245/6. 

102

 Süleymaniye Ktp., Giresun, nr. 109/8 

103

 Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 1543/5; Pertev PaĢa, nr. 603. 

104

 Kahire Müzesi, nr. B 22.242 

105

 Süleymaniye Ktp., ReĢid Efendi, nr. 1437/13; Lâleli, nr. 2452/2; Fâtih, nr. 2880/2; 

106

 Süleymaniye Ktp., Yazma BağıĢlar, nr. 2061/2. 

107

 Süleymaniye Ktp., ġehid Ali PaĢa, nr. 1941; Esad Efendi, nr. 605/1, 3699/49. 

108

 Süleymaniye Ktp., ReĢid Efendi, nr. 284; diğer nüshaları için bk. DĠA, XII, 447. 

109

 Süleymaniye Ktp., Bağdatlı Vehbi Efendi, nr. 2070/4; Osman Huldî, nr. 27/35. 

110

 Brockelmann,GAL Suppl., II, 643 

111

 Süleymaniye Ktp., ReĢid Efendi, nr. 241. 

112

 Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 1441/4. 

113

 Süleymaniye Ktp., Düğümlü Baba, nr. 446/5. 

---

Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu

  /   125 

HASKEFÎ

116

 (Irak ve Suriye Türkmeni) (ö. 1088/1677), Alâüddîn 

Muhammed  b.  Alî,  b.  Muhammed  el-Haskefî  ed-DımaĢkī.  Hanefî 

fakihi.Aslen  Diyarbakır‟ın  Hasankeyf/Hısnıkeyfâveya  Ģimdiki  ġırnak‟a 

denk  gelen  havaliden  olan  Fakihimiz,  ġırnak  Ģehri  misak-ı  milli  sınırları 

öncesinde Irak topraklarında yer aldığından Irak‟lı sayılır. Halen zaten Irak‟a 

yakındır.  ġam‟da  uzun  süre  kaldığı  için  ġam‟ın  diğer  ismi  olan  “DımaĢkî” 

ifadesi de nispetine dâhil edilmiĢtir. ġırnak da doğması hasebiyle muhtemelen 

Kürt

117

 Türkmenidir. 

“1025  (1616)  yılında  ġam‟da  doğdu.  Aslen  Hasankeyfli  (Hısnıkeyfâ)  bir 

aileden olup bundan dolayı Haskefî nisbesiyle anılır. Ġlk tahsilini babasının ve ġam hatibi 

Muhammed  b.  Tâceddin  el-Mehâsinî‟nin  yanında  yaptı.  Uzun  süre  bu  hocasının 

derslerine  devam  etti  ve  Sahîh-i  Buhârî  dersinde  onun  yardımcısı  oldu.  Daha  sonra 

Remle‟de  Hanefî  âlimi  Hayreddin  er-Remlî,  Kudüs‟te  Fahreddin  b.  Zekeriyyâ  el-

Makdisî‟den  ders  aldı.  1060‟ta  (1650)  hacca  gitti.  Medine‟de  Safiyyüddin  Ahmed  b. 

Muhammed el-KuĢâĢî‟nin derslerini takip etti. Ayrıca Mansûr b. Ali es-Sütûhî, Eyyûb 

el-Halvetî  es-Sâlihî,  Abdülbâkī  b.  Abdülbâkī  el-Ba„lî  gibi  âlimlerden  faydalandı. 

Ġstanbulda bir süre çeĢitli görevlerde bulundu. Daha sonra ġam Emeviye Camii ve  ġam 

Takaviye  Medresesi‟nde  görevlendirildi.  Bu  görevine  Sayda  kadılığı  eklendi.  ġam‟a 

dönerek  vefatına  kadar  ders  vermeye  devam  etti.  Devrinde  Hanefî  ulemâsının  önde 

gelenlerinden  biri  olan  ve  aralarında  Ġsmâil  b.  Ali  el-Müderris,  DervîĢ  b.  Nâsır  el-

Hulvânî,  Ġsmâil  b.  Abdülbâkī  el-Kâtib  el-Yâzîcî,  Ömer  b.  Mustafa  el-Vezzân  ve 

Hulâsatü‟l-eŝer  müellifi  Muhibbî  gibi  âlimlerin  de  bulunduğu  birçok  talebe  yetiĢtiren 

Haskefî  10  ġevval  1088  (6  Aralık  1677)  tarihinde  vefat  etti  ve  Bâbüssagīr 

Kabristanı‟na defnedildi. 

Eserleri.  

1.  ed-Dürrü‟l-muhtâr:  ġemseddin  Muhammed  b.  Abdullah  et-

TimurtaĢî‟nin  (ö.  1004/1595)  fıkha  dair  Tenvîrü‟l-ebsâr  adlı  eserinin  Ģerhidir.  1071 

(1661) yılında kaleme alınan ve Süleymaniye  Kütüphanesi

118

 ve ġam Dârü‟l-kütübi‟z-

                                                                                                                         

114

 Süleymaniye Ktp., Düğümlü Baba, nr. 446/2. 

115

 Has, ġükrü Selim, DĠA, „Halebî‟ md., XV, 231, 232 

116

  Özel,  Ahmet,  XVI,  387,  388,  DĠA  “Haskefî”    md.nden  kısmen  özetlenmiĢ  ve 

alıntılanmıĢtır. 

117

  Bkz.Dipnot-3  ve  üzerindeki  sahifede  Kürtlerin  Türk‟ün  bir  alt  esmer  kavmi  olduğu 

bilgisi ve kaynağı verilmiĢti. 

118

  Meselâ  bk.  Esad  Efendi,  nr.  687,  Hamidiye,  nr.  490,  Fâtih,  nr.  1681-1684,  Kılıç  Ali 

PaĢa, nr. 382. 

---