Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler

122

 

  /  Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu 

Halep‟te  doğdu.  Hernekadar  Türkmen  olduğuna  dair  bir  bilgi  yoksa 

özellikle  46  yaĢından  doksan  yaĢlarına  Ġstanbul‟da  ölene  kadar  Türk 

coğrafyasında  bulunduğu,  Türk  zekâ  ve  kültüründen  istifade  ettiği  için  ve 

Türklere  hizmet  verme  ve  akraba  olma  açılarından  TürkmenleĢtiği 

söylenebilir.  Osmanlı‟da  uzun  yıllar  medreselerde  okutulan,  hukuk  kodu 

kabul  edilen  “Mülteka‟l-Ebhur”  adlı  eseri  ve  Ģerhleri  bize  çok  Ģey 

kazandırdığı, günlük yaĢayıĢında bir Osmanlı Türkü gibi olduğu için O‟nu da 

Türkmen  kabul  edebeliriz.  Kendisi  de  öyle  olacak  ki  vatanı  olan  Halep‟te 

değil  Ġstanbul‟da  ölmeyi  tercih  etmiĢtir.  Öncelikle  Müslüman  olmak  birinci 

manevi  değer  kabul  edilmekle  beraber  ikinci  olarak  bir  kimse  kendini  hangi 

millete yakın görüyor ve o coğrafyada kalmayı tercih ediyorsa kendini biraz da 

oraya  o  millete  ait  hissediyor  demektir.  Türklük  tarihteki  misyonu  itibariyle 

adeta bir Ģemsiyenin bezi gibi maddi-manevi koruyucu bir varlık ve değerdir. 

Bunun üzerinda ona bir değer yüklenmemelidir. Neticede Ġbrahim Halebi o 

Ģemsiyenin  altına  girmiĢ,  Ġslam  gibi  Ģemsiyenin  kolu  mesabesinde  varoloĢçu 

değerde  varlığını  Arap-Türk  ortak  değerinde  mezc  olmuĢ  Suriye-Halep 

kökenli  olsa  da  doyduğu  ve  manen  tatmin  olduğu  Ģehir  olan  Ġstanbul‟da 

ruhunu Rahmet-i Rahmana teslim etmiĢtir. 

“Doksan  yaĢlarında  vefat  ettiği  göz  önüne  alınırsa  860‟lı  (1456)  yıllarda 

doğduğu  söylenebilir.  Halebî  temel  eğitimini  doğduğu  Ģehirde  gördü  ve  ġam‟da  da  bazı 

âlimlerden  ders  aldı.  Halep‟te  bir  süre  imam  olarak  görev  yapmasının  ardından  IX. 

(XV.)  yüzyılın  sonlarına  doğru  Kahire‟ye  gitti.  Kahire‟de  tefsir,  hadis,  fıkıh  ve  kıraat 

baĢta olmak üzere Ġslâmî ilimleri tahsil etti. Süyûtî gibi devrin ileri gelen âlimlerinden ders 

okudu.  906  (1500)  yılı  civarında  Ġstanbul‟a  giderek  orada  yerleĢti.  ÇeĢitli  camilerde 

imamlık yaptıktan sonra Fâtih Camii‟ne imam oldu. Ardından Sâdî Çelebi‟nin Fatih‟te 

yaptırdığı dârülkurrâya müderris olarak tayin edilen Halebî bu görevde iken vefat etti ve 

Edirnekapı Mezarlığı‟na defnedildi. Kabrinin bulunduğu parsel 1971 yılında yol yapımı 

sebebiyle ortadan kaldırılmıĢtır

94

.  

Eserleri: Halebî yirmiye yakın eser kaleme almıĢ olup risâlelerinin çoğu kendi 

zamanında tartıĢma konusu edilen meselelerle ilgilidir.  

1.  Mülteka‟l-ebhur:  Kudûrî‟nin  el-Muhtasar‟ı  ile  el-Muhtâr,  Kenzü‟d-

dekâ‟ik ve el-Vikâye gibi Hanefî fıkhının meĢhur metinlerine dayanan kitap Halebî‟nin 

en  tanınmıĢ  eseridir.  17.000‟den  fazla  fıkhî  meseleyi  ihtiva  eden  Mülteka‟l-ebhur 

Osmanlı  medreselerinde  ders  kitabı  olarak  okutulmuĢ,  aynı  zamanda  kadıların  ve 

müftülerin  baĢvuru  kaynaklarından  birini  teĢkil  etmiĢtir.  Molla  Hüsrev‟in  Dürerü‟l-

                                                 

94

DĠA, X, 449. 

---

Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu

  /   123 

hükkâm‟ı ile birlikte Osmanlı Devleti‟nin yarı resmî hukuk külliyatı niteliğini taĢıyan 

eser  birçok  defa  basılmıĢ  olup

95

  üzerine  elliden  fazla  Ģerh  yazılmıĢtır.  I.  M.  d‟Ohsson, 

Tableau général de l‟Empire ottoman (Paris 1787-1820) adlı eserinde Osmanlı hukuk 

düzeniyle ilgili açıklamaları bu kitaba dayandırmıĢtır.  

2.  Ġunyetü‟l-mütemellî  fî  Ģerhi  Münyeti‟l-musallî:  Sedîdüddin 

KâĢgarî‟nin(ö.  705/1305)Münyetü‟l-musallî  ġerhi.  Tahâret  ve  namaz  konularını 

Hanefî  fıkhına  göre  ayrıntılı  biçimde  ele  alan  kitap  uzun süre  medreselerde  ders  kitabı 

olarak okutulmuĢtur. Birçok defa basılan eser

96

Halebî kebîr diye tanınır.  

3.  Muhtasaru  Ġunyeti‟l-mütemellî:  Halebî  Saġîr  adıyla  bilinir. 

Birçok  baskısı  gerçekleĢtirilen  eserin

97

  Güzelhisârî  tarafından  Hilyetü‟n-nâcî  adıyla 

yapılan hâĢiyesi defalarca basılmıĢtır. Kitap Ġbrâhim Babadâğî (Kazan 1860) ve Hasan 

Ege (Ġstanbul 1970) tarafından Türkçe‟ye çevrilmiĢtir.  

4.  Ni‟metü‟z-Zerî‟a  fî  Nusreti‟Ģ-ġerî‟a

98

:  Ġbnü‟l-Arabî‟ye  ve  özellikle 

onun  Fususü‟l-hikem‟inde  yer  alan  görüĢlerine  karĢı  yazılmıĢtır.  Fusûs‟tan  nakillerde 

bulunduktan  sonra  bunları  ağır  bir  dille  tenkit  eden  Halebî,  vahdet-i  vücûd  nazariyesi 

üzerinde  durarak  tevhid  meselesinde  iki  grubun  -vahdet-i  vücûdcular  ve  Mu„tezile- 

mübalağalı  hareket  edip  Ģirke  düĢtüklerini  iddia  eder.  Ġbnü‟l-Arabî‟nin  kader  ve  irade 

konularında  yanlıĢ  düĢünüp  Ehl-i  sünnet  ve‟l-cemaat‟in  görüĢlerine  hücum  ettiğini  ifade 

eden Halebî bu hücumlara cevap verir.  

5.  er-Rahs  ve‟l-vaks  li-müstehilli‟r-raks

99

:  Sûfîlerin  semâ  ve  raksla 

(devran)  meĢgul  olup  bunları  dinden  kabul  etmelerine  karĢı  yazılmıĢ  bir  risâledir. 

Halebî‟ye  göre  semâ  ve  raks  gerçek  tasavvufta  yeri  olmayan  çirkin  Ģeylerdir.  Bunları 

dinden  sayanlar  Allah‟a  iftira  etmektedirler.  Daha  önceki  âlimlerin  görüĢlerine  de  yer 

veren  müellif  raksın  haram  kılındığı  hususunda  icmâ  bulunduğunu,  bunu  helâl  kabul 

edenin küfre düĢeceğini, aynı Ģekilde semâın da haram olduğunu ileri sürer. Yüksek sesle 

zikir yapılmasına da karĢı çıkan Halebî bazı Hanbelîler‟in bunu mekruh, Hanefîler‟in 

ise haram saydığını naklederek kendisi bunu bid„at-ı seyyieye örnek gösterir.  

6.  el-Kıyâm  „inde  zikri  vilâdeti  Resûlillâh

100

:  Mevlid  merasiminin 

bid„at  olup  olmadığına  temas  etmeyen  müellif,  mevlid  sırasında  Hz.  Peygamber‟in 

                                                 

95

Meselâ Ġstanbul 1252, 1258, 1264, 1288; Bulak 1263; Bombay 1278. 

96

Leknev 1222, 1323; Ġstanbul 1253, 1256, 1295, 1300, 1325; Lahor 1310, 1314. 

97

Ġstanbul 1242, 1268, 1286, 1312, 1316, 1317; Lahor 1889. 

98

Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 2880. 

99

Süleymaniye  Ktp.,  Esad  Efendi,  nr.  245/7,  Tekelioğlu,  nr.  900/3,  vr.  30-38;  Kayseri 

RâĢid Efendi Ktp., nr. 429, vr. 65-72. 

100

Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud Efendi, nr. 4474, 3 varak. 

---