Tarix-7 2017.(Uzb). indd

Ritsàrlàr 
(nemischa ritter – 
îtliq)
 
bo‘ 
linmàlàridà – fàqàt bîy 
zàmindîrlàr, ya’ni jàngîvar ît và qurîl-àslàhàlàr sîtib 
îlishgà imkîniyati bo‘lgàn kishilàr õizmàt qil 
gàn. Hukm-
dîrlàr ritsàrlàrgà: ît, qurîl-àslàhàsini tàrtibdà sàqlàshi, 
urushlàr pàytidà îilàsini ta’minlàshi uchun yår-mulk 
in’îm etgàn. Bu yår-mulk –
 fåîd
hàrbiy õizmàt evàzigà 
tàqdim etilib, kåyinchàlik mårîsiy mulkkà àylàngàn. 
Fåîdning egàsi 
fåîdàl
dåb àtàlgàn. Zàmînlàr o‘tib hàr-
biy ish fàqàt fåîdàllàr màshg‘ulîti bo‘lib qîlgan. Yirik 
fåîdàllàr vilîyatlàrgà egàlik qilsàlàr, màydà fåîdàlgà 
ma’lum qishlîq yoki uning bir qismi tàqdim etilishi 
hàm mumkin edi.
Davlat bîshqàruvi.
Buyuk Karlning saroy xizmat-
korlari ayni paytda vazirlar vazifasini ham bajargan. 
12-rasm.
Ritsar

---

20
I BOB. O‘RTA ASRLARNING ILK DAVRI
Moliya, soliq, harbiy a’yonlari, dasturxonchi, otxona 
boshlig‘i va boshqalar Franklar davlatidagi muhim la-
vozimlardan hi sob langan.
 
Yirik qàbilàlàrni 
gårsîglàr 
(ne-
mischa, sàylàngàn hàrbiy yo‘lbîshchi, kåyinchàlik mårî-
siy qàbilà bîshlig‘i) bîshqàrgàn. Dàvrlàr o‘tib gårsîg 
eng yuksàk unvînlàrdàn birigà àylàndi. Yirik bo‘lmàgàn 
hududlàrni impåràtîr tà 
yinlàgàn 
gràflàr 
(nåmischa, qirîl 
tàyinlàgàn àmàldîr)
 
bîsh 
qàrgan. Gårsîg unvîni àvvàldàn 
mårîsiy bo‘lsà, gràflàrni impåràtîr tàyinlàgàn. Buyuk 
Kàrl o‘z dàvlàti chågàràlàrini mustahkamlash maqsadi-
da 
màrkàlàr
(nåmischa, chågàrà hàrbiy vilîyati) tuzib, 
ulàrni 
màrkgràflàr
(nåmischa, chågàrà vilîyati hîkimi) 
bîshqàrgàn.
Yepiskoplar, yirik monastirlar abbatlari imperatorning 
joylardagi vakillari sifatida uning buyruqlarini bajargan. 
Safarlari paytida Buyuk Karl yepiskoplar va graflar-
ning ish 
lari qanday keta 
yotganligini tekshirgan. Agar 
suiiste’mol 
liklar aniqlansa, ja 
vobgar darhol lavozimi-
dan ozod etilgan. Imperatorning o‘zi barcha graf 
lik va 
yepiskopliklarni aylanib chiqishi qiyin ekanligidan u o‘zi 
ishon 
gan davlat vakillarini mamlakat bo‘ylab jo‘natar 
edi. Ularga mahalliy hokimlarni jazolash, almashtirish 
huquqlari berilgan. Franklar mamlakatining hududlari be-
had katta bo‘lishi nazoratni murakkablashtirgan. Barcha 
grafliklarni nazoratda saqlash mushkul edi. Bundan tash-
qari, graflar bor kuchi bilan graflikda o‘rnashishga, uni 
o‘z avlodlariga meros qilib qoldirishga intilgan. Bu esa 
franklar imperiyasini kelajakda zaif 
lashuvi va parchala-
nishiga yo‘l ochib bergan.
Yevropa hukmdîrlàri îràsidà kàttà hurmàtgà egà 
bo‘lgàn Kàrl sàrîyigà ko‘plàb elchilàr kålib turishgàn. Yil-
nîmàlàrdà yozili 
shichà, àràb õàlifàsi 
Hîrun àr-Ràshid
o‘z 
elchilàri îr 
qàli Kàrlgà qimmàtbàhî sîvg‘àlàr bilàn birgà 
Quddusdàgi Isî pàyg‘àmbàr qabri jîylàshgàn yårni hàm 
tàqdim etgàn.