TəBİƏt elmləRİ VƏ Tİbb seriyasi series of natural sciences and mediCİNE

- 132 - 
НАХЧЫВАН  ДЮВЛЯТ   УНИВЕРСИТ ЕТ И.  ЕЛМИ  ЯСЯРЛЯР,  2015,  № 3 (68) 
 
NAKHCHIVAN ST AT E UNIVERSIT Y
.
  С ЖЫЕНТЫФЫЖ  WО РКС ,  2015,  № 3 (68) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТ ВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТ ЕТ .  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2015,  № 3 (68) 
 
 MALİK  ƏLİYEV                                                                                                                                                             
                                                                           Naxçıvan Dövlət Universiteti 
UOT:  614 
DODAQ VƏ DAMAQ YARIĞI   ANOMALİYALARI  VƏ 
NAXÇIVANDA   RAST  GƏLMƏ  TEZLİYİ 
 
 
Açar sözlər: Dodaq yarığı, damaq yarığı, xeyloplastika, uranostafiloplastika  
 
Key words:
 Cleft lip, cleft palate, cheiloplasty, uranostafiloplasty 
 
Ключевые слова: Заячья губа, волчья пасть, ураностафилопластика, хейлопластикa 
 
 
 
Üz-çənə  nahiyəsinin  anadangəlmə  qüsurları  uşaqlarda  gözlənilən  bütün  anomaliyaların  20-30 
%-ni  təşkil  edir.  Yenidoğulmuşlarda  rast  gəlinən  anomaliyalara  dodaq  və  damaq  bitişməməsi, 
makrostoma,  qulaq  seyvanının  qüsuru,  kista  və  fistula,  kəllə  və  sifət  dizastozu  və  s.  misal  göstərmək 
olar. 
 
 
Müxtəlif  ölkələrin  statistik  məlumatlarına  görə  hər  700  -  900  doğulan  uşaqlardan  birində  dodaq 
və  damaq  yarığı  faktı  gözlənilir.  Bizim  məlumata  görə  Azərbaycanda  hər  il  doğulan  750  uşaqdan  birində 
bu  qüsur  baş  verir.  Müxtəlif  bölgələrdə  də  bu  qüsura  çox  və  ya  az  sayda  rast  gəlinir.  Son  5  il  ərzində 
Naxçıvan  Muxtar  Respublikasında    bu  qüsurla  doğulmuş  24  azyaşlı  uşaqda  xeyloplastika  və 
uranoplastika cərrahi əməliyyatları  ilə  dodaq  və damağın  mövcud  qüsuru  aradan qaldırılmışdır. 
 
Anadangəlmə  dodaq  və  damaq  yarığı  və  onunla  bağlı  orqanizmdə  baş  verən  anatomik, 
funksional  dəyişikliklərə  görə ağır  növ  patologiyalar  qrupuna  aid  edilirlər. 
 
El  arasında  “dovşan  dodaq”    və    “qurd  ağız”    kimi  bilinən  dodaq  və  damaq  yarıqlarını  əmələ 
gətirən  etiolojik  faktorlar  tam  olaraq  aydınlaşdırılmamışdır  və  multifaktorial  anomaliya  olaraq  qəbul 
edilməkdədir.  Qüsurun  etiologiyasında  irsi  faktorlar,  ekzogen  və  endogen  amillərin  rolu  qeyd  olunur. 
H.W.  Schubert  ev  siçanları  üzərində  damaq  yarığını  yaradan  təcrübələr  edərək  5000  siçan  fetusunda 
(dölündə)  müşahidələr  aparmışdır.  Bir  qrup  siçanlarda  cütləşmədən  sonra  teratogen  təsiri  olan,  damaq 
yarığı  yaradan  cyclophosphamid  (CPA),  digər  qrupa  isə  deksametazon  (DEXA)  inyeksiya  edərək  bala 
siçanlarda  damaq  yarığı  yaratmışdır.  CPA,  DEXA-nı  tiamin  bromidlə  (vitamin  B
1
)  birlikdə 
inyeksiyasından  qüsurun  əmələgəlməsi  xeyli  azalmışdır.  Bu  təcrübənin  nəticəsinə  görə  ana  hamiləliyi 
dövründə,  xüsusən  də  ilk  3  ayında  kimyəvi  maddələrdən  uzaq  durmalı  və  lazımı  miqdarda  vitamin  qəbul 
etməlidir. 
 
Dodaq  və  damaq  yarığının  əmələ  gəlməsini  başa  düşmək  üçün  qısaca  olaraq  embrional  dövrdə 
ağız  boşluğunun  inkişafına  nəzər  salaq.  3  həftəlik  3  mm  böyüklüyündəki  embrionda  ön  beynin 
(proensefalon)  dairəvi  çıxıntısı  hüceyrə  çoxalması  ilə  aşağıya  doğru  büküldüyündə,  bu  fleksiyonun 
altında  üfüqi  girinti  yaranır.  Bu  girinti  hər  tərəfi  ektoderma  ilə  örtülü  birincili  ağız  boşluğu  -
stomadeumdur. 
 
 
İlkin  ağız  boşluğun  üst  tərəfində  ön  beynin  altında  frontonazal  çıxıntı  vardır.  Bu  çıxıntının 
aşağısında  sağ  və  sol  tərəfində  olfaktif  plakod  (olfactory  placode)  adı  verilən  iki  ektodermal  epitel 
qalınlaşması  vardır.  Bu,  qoxu  orqanı  olan  burnun  ilkin  formasıdır.  Burun  boşluğu  embrional  inkişafın  4-
8-ci  həftəsində  əmələ gəlir. 
 
5  həftəlik  10  mm  böyüklüyündəki  embrionda  ilkin  damaq  formalaşır.  Krofus  tədqiqatlar 
nəticəsində  müəyyən  etmişdir  ki,  damaq  çıxıntıları  hamiləliyin  46-48-ci  günü  bir-biri  ilə  görüşür.  Bir 
həftə  sonra  orta  xətt  üzrə  tamamilə  bitişirlər.  Embrional  inkişafın  10-cu  həftəsində  üst  çənənin  sağ  və  sol 
çıxıntılarının  (alveol,  alın  və  damaq)  birləşməsi  nəticəsində  üst  çənə  bütov  bir  halda  ön-arxa  istiqamətdə 
inkişaf  edir. 
 
Dodaq  və  damaq  yarığı  patologiyaları  yuxarıda  göstərilən  müddət  ərzində,  yəni  hamiləliyin  ilk  3 
ayında  hər hansı  bir  ekzogen  və ya endogen  amilin  təsiri  nəticəsində  yarana bilər. 
Dodaq  və  damaq  yarığı  birtətəfli  tam  və  hissəli,  ikitərəfli  tam  və  hissəli  formalarda  rast  gəlinir.  Bəzi 
hallarda  dodaq  yarığı  ağız  bucağı  nahiyyəsində  qurtarır.  Bu,  makrostoma  adlanır.  Bu  qüsurun  ən  ağır 
forması  ikitərəfli  dodaq,  alveol  çıxıntısı,  sərt və yumşaq  damaq  yarığıdır. 

---

- 133 - 
 
   
Dodaq  və  damaq  yarığı  ilə  bağlı  uşaqlarda  ağız  örtülü  olmadığına  görə  tez-tez  yuxarı  tənəffüs 
yollarının  katarı,  pnevmoniyaya  təsadüf  olunur.  Uşaqlarda  damaq  yarığı  zamanı    dil  qeyri-adi  vəziyyət 
alır,  geri  çəkilir,  arxası  və  kökü  yuxarı  qalxır,  hipertrofiyaya  uğrayır.  Belə  uşaqlarda  qidalanma  və 
sorma funksiyaları  pozulduğu  üçün  inkişafdan  geri  qalırlar.   Nitqində  də müəyyən  qüsurlar  olur. 
 
Beləliklə,  uşağın  ailədə,  cəmiyyətdə,  normal,  sosioloji  cəhətdən  heç  bir  probleminin  olmaması 
üçün  tibbi  və sosial  reabilitasiya  tədbirləri  vaxtında  aparılmalıdır. 
 
Dodaq  və  damaq  yarıqları  cərrahi,  xeyloplastika  və  uranoplastika  üsulları  ilə  aradan  qaldırılır. 
Bir  tərəfli  dodaq  yarığı  zamanı  cərrahi  müdaxilə  uşağın  tam  3  ayından,    ikitərəfli  dodaq  yarığı    zamanı 
isə 6 ayından  aparılır. 
Uranostafiloplastika  mahiyyətinə  görə üçdür: 
1) damaq qüsurunun  bərpası  (anatomik  nəticə); 
2) velofarangial  qapanmanın  təmini  (funksional  nəticə) 
3) udlaq  halqasını  daraltmaq. 
Əməliyyatdan  sonrakı  nəticənin  yaxşı  olması  üçün  ortodontik  yardımın  vaxtında  və  yüksək  səviyyədə 
təşkili,  həmçinin  loqopedin  uşaqla  ciddi  və müntəzəm  məşğul  olması  lazımdır. 
                   
ƏDƏBİYYAT 
1.Y.Ə.Yusubov  ” Ağız  və üz-çənə  cərrahiyyəsi  ” Bakı  2007  s277                               
2.Mustafa  Ülgen  “ Ortodonti  “ 2005  s162 
3. 
http://az.wikipedia.org/wikidodaq-damaq
  yarığı 
 
ABSTRACT 
Cleft lip and  cleft palate  
 
Cleft  lip (cheiloschisis)  and cleft  palate  (palatoschisis),  which  can  also  occur  together  as cleft  lip 
and  palate ,  are  variations  of  a  type  of  clefting 
congenital  deformity
 caused  by  abnormal  facial 
development  during 
gestation
.  A cleft is  a  fissure  or  opening—a  gap.  It  is  the  non-fusion  of  the  body's 
natural  structures  that  form  before  birth.  Approximately  1  in  700  children  born  have  a  cleft  lip  or  a  cleft 
palate  or  both.  In  decades  past,  the  condition  was  sometimes  referred  to  asharelip,  based  on  the 
similarity  to the cleft in  the lip  of a 
hare
, but that term is now generally  considered  to be offensive. 
Clefts  can  also  affect  other  parts  of  the  face,  such  as  the  eyes,  ears,  nose,  cheeks,  a nd  forehead.  In 
1976, 
Paul  Tessier
described  fifteen  lines  of  cleft.  Most  of  these  craniofacial  clefts  are  even  rarer and are 
frequently  described  as Tessier clefts using  the numerical  locator  devised  by Tessier.
[1]
 
A  cleft  lip  or  palate  can  be  successfully  treated  with 
surgery
,  especially  so  if  conducted  soon 
after 
birth
  or in  early                                        
РЕЗЮМЕ 
Заячья  губа  и волчья пасть
 
 
Заячья  губа  (cheiloschisis)  и  волчья  пасть  (palatoschisis),  который  также  может  произойти 
вместе  как  заячья  губа  и  волчья  пасть,  являются  вариациями  типа  clefting  врожденной 
аномалией,  вызванного  аномальной  развития  лицевого  во  время  беременности.Расщелина 
является  трещина  или  отверстие-щель.  Это  не-слияние  природных  структур  организма,  которые 
формируют  до  рождения.  Примерно  1  из  700  детей,  родившихся  у  заячья  губа  или  волчья  пасть 
или  оба.  В  прошлые  десятилетия,  состояние  иногда  называют  заячьей  губой,  на  основе  сходства 
с расщелиной  в губы зайца,  но  этот термин  теперь вообще  считается оскорбительным.   
Трещины  могут  также  повлиять  на  другие  части  лица,  такие  как  глаза,  уши,  нос,  щеки  и  лоб.  В 
1976  году  Павел  Tessier  описано  пятнадцать  строк  щели.  Большинство  из  этих  черепно-лицевых 
расщелин  еще  реже  и  часто  описывается  как  Tessier  расщелин,  используя  численное  локатор, 
разработанный  Tessier. [1]  
Заячья  губа  или  небо  можно  успешно  лечить  с  хирургией,  особенно  так,  если  проводится  вскоре 
после  рождения  или  в раннем  детстве. 
                        
NDU-nun  Elmi  Şurasının  28  aprel  2015-ci  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa  tövsiyə 
olunmuşdur  (protokol  № 09) 
         Məqaləni  çapa təqdim  etdi:  Tibb üzrə fəlsəfə doktoru, dosent M.İbrahimov
 

---