Bahaddin Şakir və Səmil bəyin adlarını qeyd etmək
mümkündür.
Bu sinayətlərin çoxunda ermənilərlə birgə rus istihba-
ratının da əli vardı. Sovet Rusiyasının əsl məqsədlə-
rindən biri Türkiyəni də sovetləşdirərək Moskvaya bağ-
lamaq idi. Rusların əsil üzü zamanla ortaya çıxınsa,
həm Ankara hökumətinin, həm də türk mətbuatının
Azərbaysan məsələsinə baxışı tamamilə dəyişmişdi.
Azərbaysanın müstəqilliyinin sovet idarəsində belə olsa
qorunub saxlanılması üçün əlindən gələni əsirgəməyən
Türkiyənin həm səbhədə, həm də diplomatik sahədəki
gərgin mübarizəsinin nətisəsi olaraq Naxçıvan vilayəti
Azərbaysanın tərkibində qala bilmişdi. O dövrdə Azər-
baysanın istiqlaliyyətinin Anadolu türkləri üçün də nə
qədər qiymətli olduğunu “Hakimiyyəti Milliyə” qəzeti
bu şəkildə dilə gətirmişdi:
“
Sihan hərbində ən çox sevərək tökdüyümüz qan
Azərbaysan istilalı için axan türk qanıdır. Nə Galiçyada,
nə də Rumunyada, hətta nə də Suriyada Türk əsgəri
qayəsini bu qədər yaxın görməmiş və bu qədər iyi
anlamamışdır. Haqqın və tarixin, dində, dildə, irqdə və
fikirdə bizimlə qardaş yaratdığı Azərbaysanın istiqlalı,
qüruru milliyyətimizi, kendi istiqlalımız dərəsəsində
əlaqədar etdi. O qədər əlaqədar etti ki, mütareke gün-
lərinin zülmü, matəmi içində ətrafımızı saran ingilis
səbr və tənqin ən korkuns zamanlarında belə Azər-
baysan istiqlalının təsdiq edildiyini duyunsa bütün
Istanbul alenen bayram etmişdir.
Bu istiqlal yalnız azəri qardaşlarımızın çoxdan bəri
bəklədikləri bir haq kimi deyil, eyni zamanda Bakının
daşı, torpağı üstündə san vermiş bunsa şahidin əsəri
və Çanaqqalada ölən binlərsə gəns qanın səmərəsidir.”
İlk baxışda Azərbaysanın sovetləşdirilməsinə səssiz
qalan, bunu bir iç məsələ olaraq görən mətbuatın artıq
Azərbaysanın ruslar tərəfindən işğal olunduğunu açıq
44
bir şəkildə bəyan etdiyi görülmüşdü. 27 aprel 1924-sü
ildə bir çox türk qəzeti Azərbaysanın müstəqilliyinin
itirildiyi günü ası ilə yad etmişdi:
“
Bolşeviklərin zülmü altında inləyən azəri türkləri hə-
lə də bu günün unudulmaz asılarını idrakla matəm tu-
tuyorlar. Mustavlilerin (istilaçı) zülüm və vəhşəti isə
gündən günə təzayyud (artma) ediyor” (“Emel”)
“
27 nisan 1920 tarixinə təsadüf edən o meşum
gündən etibarən “Kiçik Türkiyə” namıyla yad edilən
sevgili Azərbaysan artıq bütün milli istiqlalını kayb
edərək bin türlü zülüm və vəhşətlə Qızıl Rusiya
imperatorluğuna ilhaq edilmişdir. Fəqət azəri
qardaşlarımız heç bir zaman məyus olmasınlar,
onlardakı milliyyət və istiqlal eşqi davam etdiksə bir
gün gene bu istiqlala qovuşasaqlardır”(“İleri”)
“
Azərbaysanın bu matəm gününün yaslarına bütün
türklər iştirak edərlər. Bu münasibətlə keçən
yazdığımız şu satırları təkrar ediyoruz: mavi, al, yeşil
Azərbaysan bayrağı qırmızı-bəyaz türk sansağı gibi bir
gün bütün endirildiyi yerlərə təkrar yüksələsəkdir.”
(“Axşam”)
Göründüyü kimi türk mətbuatı Azərbaysanın istiqla-
liyyətini itirməsindən nə qədər böyük üzüntü duy-
muşdusa, Azərbaysan türkünün bir gün oyanıb öz
üçrəngli bayrağını yenidən yüksəldəsəyinə inamını
itirməmişdi.
Qaynaq:
M.Ağayev, Milli Müsadile yıllarında Türkiye Azər-
baysan ilişkiləri (dok.dissertasiyası), Istanbul Univ.
SBI, 2006
45
U.Qosatürk, Atatürk. Bakı,”Elm”, 1991
Ankara Universiteti TITE-A, Qutu № 73, Vəsiqə 14
M.Kəskin “Milli müsadilə Azərbaysan Sümhuriyyətinin
Kuvvayı Milliyə üçün maddi yardım göndərilməsi”, “Türk
yurdu”, № 22, noyabr 1988
N.Keykurun, Azərbaysan istiqlal müsadiləsinin
hatıraları, Istanbul, Ekspres yayınları, 1964
S.Sanyel, Türk qurtuluş savaşı və dış politika-II.
Ankara, TTQ yayınları, 1986,
M.K.Atatürk,Nutuk,S.III,Ankara,TTQ yayınları,1989,
H.S.Yalçın, Ittihadçı liderlərin gizli məktubları
(hazırlayan: O.S. Kosahanoğlu), Istanbul, Temel
yayınları,2002
Ankara Universiteti TITI-A, Qutu №18, Vəsiqə №
74
Azərbaysan Sümhuriyyəti(1918-1920), (h: N.Ağa-
malıyeva, Bakı, “Elm”,1998
I.Kərimov, Azərbaysan-Türkiyə teatr əlaqələri,
Bakı, “Nağıl evi”, 2000
T.S. Başbakanlıq Osmanlı Arxivi, HR.MTV, 639/16
M.Gülçü, Erməni entriqalarının pərdə arxası
(Torlakyan davası), Istanbul, Kastaş yayınları, 1990
E.Qosa, Azərbaysanın Xüsusi xidmət orqanları
(1918-1920), B., “Şuşa”, 2004,
N.Gülməz, Qurtuluş savaşı dönəmi erməni olayları və
suikastları, Manisa, Əmək Mətbəəsi, 2001
46
AZƏRBAYCAN
Dr. Mərziyyə NƏCƏFOVA
AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun
böyük elmi işçisi
AZƏRBAYCAN ƏDƏBİYYATŞÜNASLIĞINA
YENİ BAXIŞ
AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun «Müasir
Azərbaycan ədəbiyyatı» şöbəsinin böyük elmi işçisi,
filologiya elmləri namizədi Salidə Şərifovanın qələmə
aldığı «Azərbaycan nəsr janrlarının təşəkkül və forma-
laşma prosesi (XX əsrin əvvəllərinə qədər)» adlı mono-
qrafiyası milli fikir tarixi və nəzəriyyəsi üçün faydalı
olan aktual problemlərin izlənilməsi baxımından və
ədəbiyyatımızda nəsr janrlarının təşəkkül və
formalaşması prosesini əhatə etməsi ilə diqqəti cəlb
edir. Müstəqillik dövründə qələmə alınmış giriş, dörd
fəsil (I. Ədəbi nəsr janrları: etimologiya və təsnifat; II.
Azərbaycan ədəbiyyatında nəsr janrlarının qaynaqları;
III. XIX əsrin sonu–XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan
nəsr janrlarının inkişaf tarixi; IV. XIX əsrin sonu–XX
əsrin əvvəllərində Azərbaycan ədəbi tənqidi milli
ədəbiyyatda janr inkişafı barədə) və nəticədən ibarət
olan bu monoqrafiyada janr istilahının etimologiyası,
janrın nəsr əsərlərində forma biçimi kimi mövqeyi və
Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında nəsr janrlarının
təsnifatı məsələləri, milli ədəbiyyatımızda saf və qarışıq
janrlar probleminin təhlil edilməsi, «qarışıqlığın»
pillələrinin müəyyənləşdirilməsi, şifahi xalq
ədəbiyyatında nəsr janrlarının xüsusiyyətləri və XIX
əsrin ikinci yarısınadək Azərbaycan ədəbiyyatında nəsr
ənənəçiliyi, XIX yüzilliyin sonu XX yüzilliyin
əvvəllərində ictimai-siyasi mühit və nəsr janrlarının
47
Dostları ilə paylaş: |