Təşkilatlarına Dővlət Dəstəyi Şurası tərəfindən maliyyələşdirilən Gənc yazarlara

Bahaddin   Şakir   və   Səmil   bəyin   adlarını   qeyd   etmək 
mümkündür. 
Bu sinayətlərin çoxunda ermənilərlə birgə rus istihba-
ratının  da əli vardı. Sovet Rusiyasının  əsl məqsədlə-
rindən biri Türkiyəni də sovetləşdirərək Moskvaya bağ-
lamaq   idi.   Rusların   əsil   üzü   zamanla   ortaya   çıxınsa, 
həm   Ankara   hökumətinin,   həm   də   türk   mətbuatının 
Azərbaysan   məsələsinə   baxışı   tamamilə   dəyişmişdi. 
Azərbaysanın müstəqilliyinin sovet idarəsində belə olsa 
qorunub saxlanılması üçün əlindən gələni əsirgəməyən 
Türkiyənin həm səbhədə, həm də diplomatik sahədəki 
gərgin mübarizəsinin nətisəsi olaraq Naxçıvan vilayəti 
Azərbaysanın tərkibində qala bilmişdi. O dövrdə Azər-
baysanın istiqlaliyyətinin Anadolu türkləri üçün  də nə 
qədər   qiymətli   olduğunu   “Hakimiyyəti   Milliyə”   qəzeti 
bu şəkildə dilə gətirmişdi:
“
Sihan   hərbində   ən   çox   sevərək   tökdüyümüz   qan 
Azərbaysan istilalı için axan türk qanıdır. Nə Galiçyada, 
nə də Rumunyada, hətta nə də Suriyada Türk əsgəri 
qayəsini   bu   qədər   yaxın   görməmiş   və   bu   qədər   iyi 
anlamamışdır. Haqqın və tarixin, dində, dildə, irqdə və 
fikirdə bizimlə qardaş yaratdığı Azərbaysanın istiqlalı,  
qüruru   milliyyətimizi,   kendi   istiqlalımız   dərəsəsində 
əlaqədar etdi. O qədər əlaqədar etti ki, mütareke gün-
lərinin   zülmü,   matəmi   içində   ətrafımızı   saran   ingilis 
səbr  və   tənqin  ən korkuns   zamanlarında  belə  Azər-
baysan   istiqlalının   təsdiq   edildiyini   duyunsa   bütün 
Istanbul alenen bayram etmişdir.
Bu   istiqlal   yalnız   azəri   qardaşlarımızın   çoxdan   bəri 
bəklədikləri bir haq kimi deyil, eyni zamanda Bakının 
daşı, torpağı üstündə san vermiş bunsa şahidin əsəri 
və Çanaqqalada ölən binlərsə gəns qanın səmərəsidir.”
İlk   baxışda   Azərbaysanın   sovetləşdirilməsinə   səssiz 
qalan, bunu bir iç məsələ olaraq görən mətbuatın artıq 
Azərbaysanın ruslar tərəfindən işğal olunduğunu açıq 
44

---

bir şəkildə bəyan etdiyi görülmüşdü. 27 aprel 1924-sü 
ildə   bir   çox   türk   qəzeti   Azərbaysanın   müstəqilliyinin 
itirildiyi günü ası ilə yad etmişdi:
“
Bolşeviklərin zülmü altında inləyən azəri türkləri hə-
lə də bu günün unudulmaz asılarını idrakla matəm tu-
tuyorlar.   Mustavlilerin   (istilaçı)   zülüm   və   vəhşəti   isə 
gündən günə təzayyud (artma) ediyor” (“Emel”)
“
27   nisan   1920   tarixinə   təsadüf   edən   o   meşum 
gündən   etibarən   “Kiçik   Türkiyə”   namıyla   yad   edilən 
sevgili   Azərbaysan   artıq   bütün   milli   istiqlalını   kayb  
edərək   bin   türlü   zülüm   və   vəhşətlə   Qızıl   Rusiya  
imperatorluğuna   ilhaq   edilmişdir.   Fəqət   azəri 
qardaşlarımız   heç   bir   zaman   məyus   olmasınlar, 
onlardakı milliyyət və istiqlal eşqi davam etdiksə bir 
gün gene bu istiqlala qovuşasaqlardır”(“İleri”)
“
Azərbaysanın bu matəm gününün   yaslarına bütün 
türklər   iştirak   edərlər.   Bu   münasibətlə   keçən 
yazdığımız şu satırları təkrar ediyoruz: mavi, al, yeşil 
Azərbaysan bayrağı qırmızı-bəyaz türk sansağı  gibi bir 
gün   bütün   endirildiyi   yerlərə   təkrar   yüksələsəkdir.” 
(“Axşam”)
Göründüyü kimi türk mətbuatı Azərbaysanın istiqla-
liyyətini   itirməsindən   nə   qədər   böyük   üzüntü   duy-
muşdusa,   Azərbaysan   türkünün   bir   gün   oyanıb   öz 
üçrəngli   bayrağını     yenidən   yüksəldəsəyinə   inamını 
itirməmişdi.
Qaynaq:
M.Ağayev,  Milli Müsadile yıllarında Türkiye Azər-
baysan   ilişkiləri  (dok.dissertasiyası),   Istanbul   Univ. 
SBI, 2006
45

---

U.Qosatürk, Atatürk. Bakı,”Elm”, 1991
Ankara Universiteti  TITE-A, Qutu № 73, Vəsiqə 14
M.Kəskin   “Milli   müsadilə   Azərbaysan   Sümhuriyyətinin 
Kuvvayı Milliyə üçün maddi yardım göndərilməsi”, “Türk 
yurdu”,  № 22, noyabr 1988
N.Keykurun,  Azərbaysan   istiqlal   müsadiləsinin 
hatıraları, Istanbul, Ekspres yayınları, 1964
S.Sanyel,  Türk qurtuluş savaşı və dış politika-II. 
Ankara, TTQ yayınları, 1986,
M.K.Atatürk,Nutuk,S.III,Ankara,TTQ yayınları,1989, 
H.S.Yalçın,  Ittihadçı   liderlərin   gizli   məktubları 
(hazırlayan:   O.S.   Kosahanoğlu),   Istanbul,   Temel 
yayınları,2002
Ankara Universiteti TITI-A, Qutu №18, Vəsiqə  № 
74
Azərbaysan Sümhuriyyəti(1918-1920), (h: N.Ağa-
malıyeva, Bakı, “Elm”,1998
I.Kərimov,  Azərbaysan-Türkiyə   teatr   əlaqələri, 
Bakı, “Nağıl evi”, 2000
T.S. Başbakanlıq Osmanlı Arxivi,  HR.MTV, 639/16 
M.Gülçü,  Erməni   entriqalarının   pərdə   arxası 
(Torlakyan davası), Istanbul, Kastaş yayınları, 1990
E.Qosa,  Azərbaysanın   Xüsusi   xidmət   orqanları 
(1918-1920), B., “Şuşa”, 2004,
N.Gülməz, Qurtuluş savaşı dönəmi erməni olayları və 
suikastları, Manisa, Əmək Mətbəəsi, 2001
46

---

AZƏRBAYCAN 
 
Dr. Mərziyyə NƏCƏFOVA
AMEA   Nizami   adına   Ədəbiyyat   İnstitutunun 
böyük elmi işçisi
AZƏRBAYCAN ƏDƏBİYYATŞÜNASLIĞINA 
YENİ BAXIŞ
AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun «Müasir 
Azərbaycan   ədəbiyyatı»   şöbəsinin   böyük   elmi   işçisi, 
filologiya  elmləri namizədi Salidə Şərifovanın  qələmə 
aldığı «Azərbaycan nəsr janrlarının təşəkkül və forma-
laşma prosesi (XX əsrin əvvəllərinə qədər)» adlı mono-
qrafiyası   milli   fikir   tarixi   və   nəzəriyyəsi   üçün   faydalı 
olan   aktual   problemlərin   izlənilməsi   baxımından   və 
ədəbiyyatımızda   nəsr   janrlarının   təşəkkül   və 
formalaşması   prosesini   əhatə   etməsi   ilə   diqqəti   cəlb 
edir. Müstəqillik dövründə qələmə alınmış giriş, dörd 
fəsil (I. Ədəbi nəsr janrları: etimologiya və təsnifat; II. 
Azərbaycan ədəbiyyatında nəsr janrlarının qaynaqları; 
III. XIX əsrin sonu–XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan 
nəsr janrlarının  inkişaf  tarixi;  IV. XIX əsrin  sonu–XX 
əsrin   əvvəllərində   Azərbaycan   ədəbi   tənqidi   milli 
ədəbiyyatda janr inkişafı barədə) və nəticədən ibarət 
olan  bu  monoqrafiyada  janr  istilahının  etimologiyası, 
janrın nəsr əsərlərində forma  biçimi kimi mövqeyi və 
Azərbaycan   ədəbiyyatşünaslığında   nəsr   janrlarının 
təsnifatı məsələləri, milli ədəbiyyatımızda saf və qarışıq 
janrlar   probleminin   təhlil   edilməsi,   «qarışıqlığın» 
pillələrinin   müəyyənləşdirilməsi,   şifahi   xalq 
ədəbiyyatında   nəsr   janrlarının   xüsusiyyətləri   və   XIX 
əsrin ikinci yarısınadək Azərbaycan ədəbiyyatında nəsr 
ənənəçiliyi,   XIX   yüzilliyin   sonu   XX   yüzilliyin 
əvvəllərində   ictimai-siyasi   mühit   və   nəsr   janrlarının 
47

---