Təşkilatlarına Dővlət Dəstəyi Şurası tərəfindən maliyyələşdirilən Gənc yazarlara

lığından   və   izlərinin   bu   gün   də   yaşadığından   xəbər 
verir. 
Dediyimiz  kimi Qubadakı «Comərd» adlı müqəddəs 
yer, Zəngəzur mahalındakı Comərdli kəndinin adı da 
maraq doğurur. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin 
bacısı   Şəfiqə   xanım   Əliyevaya   görə,   bu   kəndin   adı 
onun   ulu   babası   Comərdin   adından   götürülüb. 
Comərdin   qardaşının   adı   Alagöz   Məhəmməd   imiş. 
Müəllifə   görə,   bu   kənddə   yaşayanların   hamısı 
comərdlilər nəslindən olub bir-birinə qohum imişlər.
 - Təbii ki, istər N.Gəncəvinin, istərsə də o dövr Gən-
cəsində   yaşamış,   yaratmış   digər   şairlərin   əsərlərinin 
ciddi analizi  mövzu ilə bağlı daha çox  material  verə 
bilər.   Lakin   elə   gətirdiyimiz   fakt   və   misallardan   da 
göründüyü   kimi,   orta   çağlarda   Gəncə   nəinki 
sənətkarlıq   mərkəzi,   eləcə   də   əxiliyin   geniş   yayıldığı 
şəhər   kimi   tanınırdı.   Bunu   günümüzdə   belə   həm 
şairlərin   yaradıcılığında,   həm   şəhərin   memarlıq 
abidələri   arasında   özünə   yer   alan   Comərd   Qəssab 
türbəsi, həm də Azərbaycan tarixində şanlı səhifələr-
dən biri olan  duluzçu Bəndər üsyanı bir daha sübut 
edir. 
  -   Bütün   deyilənlərdən   bir   daha   belə   bir   nəticəyə 
gəlmək   olur   ki,   əxilik   Azərbaycanda   nəinki   artıq   XI 
əsrdən   mövcud   idi,   eyni   zamanda   əxilər   dövlətin 
siyasətinə   aktiv   müdaxilə   edir,   xalq   kütlələrinin, 
sənətkarların   müdafiəsinə   qalxır,   haqq-ədaləti   əldə 
silah   qazanırdılar.   Əxi   qardaşları   özləri   ədalətli   olub, 
başqalarının da ədalətli olmalarını tələb edirdilər. 
34

---

AZƏRBAYSAN 
Dr. Mehman AĞAYEV
Qafqaz Universitetinin müəllimi
AZƏRBAYSAN TÜRKİYƏ MƏTBUATININ GÖZÜ 
İLƏ
(1918-1922-SI İLLƏR)
28 may 1918-si ildə müstəqilliyini elan edən Azərbay-
sanın   rəsmi   səviyyədə   Osmanlı   dövləti   ilə   əlaqələr 
qurması iki qardaş ölkə üçün çox mühüm hadisə ol-
muşdu. Məhz, bu tarixdən etibarən Osmanlı Türkiyəsi 
mətbuatının   Azərbaysan   haqqında   xəbərlərə   daha 
geniş   şəkildə   yer   ayırdığı   aydın   şəkildə   görünürdü. 
Azərbaysanla   birgə   bütün   Qafqazda   sərəyan   edən 
siyasi   hadisələri   türk   mətbuatı   yaxından   izləməyə 
çalışırdı.   Bəzi   qəzetlərin   isə   Azərbaysanın   tarixi, 
soğrafiyası   və  mədəniyyəti  haqqında  da  yazılar   dərs 
etdiyi gözdən qaçmamışdı. 
4 iyun 1918-si ildə Azərbaysan Xalq Sümhuriyyəti və 
Osmanlı dövləti arasında Batumidə imzalanan dostluq 
müqaviləsinə,   iyunun   24-də   Azərbaysan   heyətinin 
Istanbul konfransına gəlişinə o dövrün türk mətbuatı 
geniş   yer   ayırmışdı.   Bundan   başqa   Azərbaysan 
heyətinin   başqanı   M.Ə.Rəsulzadənin   Türkiyə-
Azərbaysan   münasibətləri,   Bakı   məsələsi   və 
Azərbaysandakı   daxili   siyasi   vəziyyət   ilə   bağlı 
görüşlərini də türk istimaiyyətinə çatdırmışdı. 
O dövrdə Osmanlı ordusunun Azərbaysan hərəkatı və 
Bakının düşmən işğalından azad edilməsi ən mühüm 
xəbərlər   arasında   yer   almışdı.   “Yeni   Gün”   qəzeti 
Bakının   azad   edilməsini   “Bakı   üzərində   Azərbaysan 
bayrağı   metmus”,   “Bakının   alınmasıyla   Azərbaysan 
35

---

Tamamiyyəti mülkiyəsini təmin etdi” başlıqlarıyla oxu-
sularına duyurmuşdu.
“Ikdam” isə Bakının ingilis  himayəsində olan erməni-
rus idarəsindən qurtarılmasını böyük zəfər olaraq də-
yərləndirmiş,   ingilislərin   bölgədən   uzaqlaşdırılmasının 
dünya   mətbuatında   böyük   əks-səda   doğurduğunu 
qeyd etmişdi.
“Tanin” də Bakının azad edilməsinin həmin il Qurban 
bayramı   ilə   eyni   günə   düşdüyündən   müsəlmanların 
ikiqat   sevins   yaşadığını   bildirmişdi.   Bundan   başqa 
qəzet 1916-sı ilin yazında Iraq səbhəsində əldə olunan 
“Kutul   Amarə”   zəfərindən   sonra   türk   ordusunun 
Bakıda da ingilislərə ağır bir zərbə endirərək, artıq mü-
haribənin   taleyini   öz   lehlərinə   dəyişdirmə   fürsətini 
yaxaladığını qeyd etmişdi.
Bu dövrdə bəzi türk qəzetləri Azərbaysandakı siyasi, 
sosial   və   mədəni   prosesləri   daha   yaxından   izləmək 
üçün öz xüsusi müxbirlərini buraya ezam etmişdilər. 
Bunların   arasından   “Yeni   Gün”   qəzetinin   müxbiri 
Rövşən   Əşrəf   daha   sonralar   öz   səfər   təəsüratlarını 
qəzet   səhifələrində   işıqlandırmışdı.   Rövşən   Əşrəfin 
yazılarından birinin Azərbaysanın xeyirsevər milyonçu 
sahibkarı və istimai xadimi H.Z.Tağıyevdən götürülən 
müsahibə təşkil etdiyini də ayrısa qeyd etmək yerinə 
düşərdi. 
“Aləmdar” qəzeti tərəfindən Azərbaysana göndərilən 
müxbirin   səfər   təəsürratları   isə   “Bakı   xatirələri”   və 
“Bakı   xəbərləri”   başlıqlarıyla   on   beş  məktub   seriyası 
şəklində oxusulara çatdırmışdı.
1918-si ilin  noyabrından  etibarən  türk  mətbuatında 
Azərbaysan ilə əlaqədar çox az sayda xəbərlərin ve-
rildiyi   nəzərə   çarpırdı.   Bunun   əsas   səbəbi   isə   mü-
haribədən   məğlubiyyətlə   çıxan   Osmanlı   dövlətində 
həm rəsmi dairələrin, həm istimaiyyətin, həm də mət-
buatın   Azərbaysana   qarşı   marağının   azalması   idi.   O 
36

---

dövrdə varlığı təhlükə altında olan Os-manlı dövlətində 
bütün nəzərlər məğlub ölkələrin müqəddəratını təyin 
edəsək   Paris   Sülh   Konfransına   yönəlmişdi.   Türk 
mətbuatının   bu   passiv   mövqeyi   1919-su   ilin   avqust-
sentyabr aylarına qədər sürmüşdü. Bu ərəfədə “Türk 
Dünyası”   qəzetinin   nəşrə     başlamasıyla   türk 
istimaiyyətində yenidən Azərbaysana qarşı bir maraq 
yaranmışdı.   Türk Dünyasının  o  dövrün   bir  çox  yazılı 
orqanlarından   fərqli   olaraq   xəbər   və   şərhlərində 
türkçülüyü   və  türk   dünyasını   daha  çox   ön   plana   çı-
xardığı görülmüşdü. Qəzetdə Osmanlı dövləti sərhəd-
lərindən kənarda yaşayan türklər haqqında məlumatlar 
“Türk   dünyası   xəbərləri”   ana   başlıqları   altında 
verilmişdi. “Türk Dünyası” Türkiyənin gələsəyinin Qaf-
qazın, xüsusilə Azərbaysanın müqəddəratının nesə həll 
olunasağına bağlı olduğunu irəli sürmüşdü. Azərbay-
san   haqqında   verilən   xəbərlərin   hər   hansı   bir   uzaq 
xristian   ölkəsi olan   Latviya barədə  verilən  xəbərlərlə 
eyni   ölçüdə   olmasının   yanlış   olduğunu   vurğulayan 
Türk Dünyası bu məsələyə laqeyd münasibət bəsləyən 
digər   türk   yazılı   orqanlarını   da   tənqid   etməkdən 
çəkinməmişdi.
Türkiyə və Azərbaysan hökumətləri arasında imzalan-
dığı iddia edilən müqavilə haqqında
Birinsi dünya müharibəsi Osmanlı dövləti   üçün çox 
böyük fəlakətlə  nətisələnmişdi. Başda padşah  Sultan 
Vəhdətdin olmaqla Istanbul hökuməti Antanta dövlət-
lərindən tamamilə asılı vəziyyətə düşmüşdü. Bu da az-
mış kimi Anadolunun böyük bir hissəsi və boğazlar in-
gilis-fransız-yunan   işğalçılarının   nəzarəti   altına 
keçmişdi.   Anadolunun   şərqində   isə   Ermənistan   və 
Kürdüstanın   qurulması   planlaşdırılmışdı.   Bu   ağır 
vəziyyətdə   1919-su   ilin   mayında   şərqi   və   mərkəzi 
37

---