Təşkilatlarına Dővlət Dəstəyi Şurası tərəfindən maliyyələşdirilən Gənc yazarlara
Yüklə 3,5 Kb. Pdf görüntüsü
|
aşırım” tarixi romanı haqqında İ.Şıxlı yazırdı: “Düşmən olan Abbasqulu bəy Şadlinski ilə Kərbəlayı İsmayılın döyüşməsində milli cəhətlər əsas rol oynayır. Ab- basqulu bəy kommunistdir. Kərbəlayı İsmayıl qolçomaqdır, dağlara çəkilərək sovet hakimiyyətinə qarşı vuruşur. Eyni zamanda düşməni ilə rəftarında da milli xüsusiyyətini də unutmur. Vaxtı ilə duz-çörək kəsdiyi Abbasqulu bəyə əl qaldıra bilmir, Abbasqulu bəy də bunu nəzərə alaraq onun üstünə silahsız gedir. Onların mənəvi əzabları da bu aspektdə inkişaf edir”.( Xatirəyə dönmüş illər) İ.Şıxlı bütün əsərlərində milli koloriti, keçmişin da- yaqları üzərində qurulmuş müasirliyi özünə xas şəkildə bədii boyalarla verməklə əsl sənətkar necə olmalıdır fikrinə belə aydınlıq gətirir: “Sənətkarın qüdrəti yalnız mövzu seçməklə deyil, bu mövzunu necə işləməsi ilə təyin edilir. Həyat hadisələrini, insanları bilmək belə yazıçı olmaq demək deyil. Yazıçı olmaq üçün bu həyat materiallarını bədii yüksəkliyə qaldırmaq lazımdır. Bu isə sənətkarın gücünü təyin edir”(Xatirəyə dönmüş illər). İ.Şıxlının ictimai məzmun kəsb edən, tarixi faktlara söykənən həcmcə “Dəli Kür” dən fərqlənən, lakin məz- munca “Dəli Kür”ün davamı hesab oluna biləcək əsəri “Ölən dünyam”dır. Əsər yazıçının ömrünün son illərində yazılıb. Bu dəfə də İ.Şıxlı öz yaradıcılıq ənənələrinə sadiq qalaraq tarixi faktları bədii fikrin ən yüksək zirvəsinə qaldırmış, və onu milli ideoloji ədə- biyyatımızın ölməzlik qazanan əsərləri sırasında birincilik qazandırmışdır. Əsərin “Ölən dünyam” adı ilə adlandırmasını yazıçı Azərnəşr tərəfindən romanın 1995- ci ildə ayrıca kitab şəklində buraxılmış variantının müəllif sözündə belə açıqlayır: “Hər hansı görkəmli adamın həyatından roman yazmaq mümkün olmadığı kimi, xalqın həyatının istənilən mərhələsindən də böyük bədii əsərlər yazmaq qeyri-mümkündür. O adamların həyatından əsər yazmaq mümkündür ki, bu həyat cəmiyyətin ictimai, siyasi və sosial tarixi ilə səsləşsin və nəticə etibarı ilə fərdi tərcümeyi-hal ictimai tərcümeyi-hala çevrilsin. Xalqın da həyatında taleyüklü dönüş nöqtələri var. Bu dönüş nöqtələri xalqın yeni, xoşbəxt yaxud bədbəxt həyat mərhələlərinə keçməsinə səbəb olur. XX əsərdə bizim xalqın həyatında belə döngələr çox olmuşdur. İnqilab 25 illəri, 30-cu il hadisələri, Böyük Vətən müharibəsi dövrü, 37-ci il və sair bu cür dönüş nöqtələrindəndir. Azərbaycanda 20-ci illərdə baş verən inqilab tari- ximizdən yazmaq qərarına gəldim, müəyyən ma- teriallar topladım, hətta əsərin adını da oxuculara çat- dırdım. “Qanlı təpə” adlanacaq bu əsər 20-ci illərin mürəkkəb və ziddiyyətli həyatını əks etdirməli idi. La- kin mövcud qadağalar, arxiv sənədlərinin gizlin sax- lanması, o illərdə baş verən əsl həqiqət və ziddiy- yətlərin meydana çı-xarılıb açıq söylənilməsinə qoyulmuş yasaqların nəticəsində tarixi dövrü olduğu kimi verməyin qeyri-mümkünlüyü məni fikrimdən da- şındırdı.” İ.Şıxlının əsərlərində ən maraqlı cəhət ondadır ki, onun bütün əsərlərində məhz özünün şəxsi keyfiy- yətləri də üzə çıxır. Yazıçı inadkarlığı, dözümlülük, ən ümdəsi mübarizlik onun şəxsiyyət olduğunu təsdiq edir. Nizami Cəfərovun təbiri ilə desək “yazıçının son sözü kimi deyilmiş “Ölən dünyam”a qədər İsmayıl Şıxlının yaratdığı əsərlər nə qədər mükəmməl olsa da böyük mütəfəkkir yazıçının ən mükəmməl əsəri onun heç zaman unudulmayacaq tarixi şəxsiyyətidir.” Fikrimcə “Ölən dünyam”dakı bütün obrazlar və tarixi faktlar gərgin bir yazıçı-tarixçi əməyinin bəhrəsidir. İ.Şıxlı əsərin təkcə bədii məziyyətlərini nəzərə almamış, həm də onun tarixi bir əsər kimi ərsəyə gəlməsində maraqlı olmuşdur. Bu əsər də “Dəli Kür” kimi son dərəcə faciəvi və dramatik səhnələrlə doludur. Həyatdan götürülmüş obrazların faciəviliyinin və dramatikliyinin alt qatında yazıçı əsarət altında inləyən bir xalqın məşəqqətli və dözülməz həyatını açıb göstərmişdir. Represiyaların başlandığı dövrdə yazıçı xalqın qolu zorlu, millət dərdi çəkən oğullarının soyuq Sibirə sürgünə göndərilməsinin az şahidi olmamışdı. Bir təsadüf nəticəsində Həsən ağanın Ələddini güllə ilə vurması iki nəsil arasında düşmənçiliyə, sonda isə böyük bir nəslin sürgün olunmasına yol açır. Son dərəcə səbirli və təmkinli olan Ömər koxa “ölən də bizimdir, öldürən də” deməklə arada olan düşmənçiliyə son vermək istəyir. Lakin Ələddin onun gözləri önünə gəldikdə nifrətini, qəzəbini göz yaşlarından çıxır və yenə də ağsaqqallığından geri qalmır. 26 - Qanı qanla yumazlar, oğul, bir də sənin qızın onların ocağının başındadı, qan-qana, süd-südə qarışıb. - Məsləhətin nədi ata uşağın qanı batsınımı? - Səbr elə, bala, nahaq qan yerdə qalmaz. O əlini qana bulayıb, sən bulama. Gec-tez haqq öz yerini tapacaq. Son dərəcə təsirli verilən bu səhnə ağsaqqal sözünə hörmətin ən bariz nümunəsidir. Hadisələr öz axarını dəyişir. İki nəslin bir-biri ilə düş- mənçiliyini hər iki nəsli məhv etməkdən ötrü Fətul- layevlər “davam etdirir.”O Fətullayevlər ki, rejimin əl- altısına çevrilmiş, öz mənliyini, kişiliyini satmış və buyruq qulu olmaqdan ötrü xalqın düşünən başlarını, vuran əllərini məhv etməkdə canfəşanlıq etmişlər. Fə- tullayevin “mən qanunsuz bir iş görmürəm, Troykanın qərarı ilə hərəkət edirəm” deməsi hər şeyə aydınlıq gətirir. Kimlər idi bu “trojka” lar, “üçlüklər”. Z.Bün- yadovun “Qırmızı terror” kitabındakı “Ön söz”dən oxu- yuruq: “Orqanların yaratdığı fövqəlada üçlüklər Naxçıvan, Qarabağ, Şəki, Zaqatala, Quba, Lənkəran, Abşeron və başqa yerlərin minlərlə sakinini güllələnməyə məhkum edir, sürgünə göndərirdilər. Üçlüklər isə əsasən ermənilərdən ibarət idi. Millətin kökünü kəsməyə hazır olanların boyunduruğu altında işləyən “sapı özümüzdən olan baltalar” da “böyük işlər” görürdülər. Əsərdə ana adının ucalığının və türk qadının çəkdiyi dərdlər qarşısında əyilməzliyinin Güllü ananın ti- msalında verilməsi heç də əbəs deyil. Güllü ana “ağır oturub batman gələn”, hər şeyin yerini bilən, xanım- xatın bir türk qadınıdır. Onun uzaqgörənliyini başlarına gələn bəlalara təmkinlə yanaşmağını, sürgünə gedərkən etdiyi hərəkətlərdə və nəvəsi ölən zaman gəlninə dediyi “kişi qızı ol, dost var, düşmən var” fikrində görmək çətin deyil. Keçəl Xondulu və Fətullayev əsərdə mənfi obrazlar- dır. Onların aqibətinin ölümlə nəticələnməsi haqqın öz yerini tapması kimi xarakterizə oluna bilər. Keçəl Xon- dulunun ölüm səhnəsi daha çox maraq və heyrət doğurur. Çünki o, insan tərəfindən deyil, vəhşi təbiətin bir parçası olan, öz yiyəsinə son dərəcə vəfalı olan Həsən ağanın iti Alan tərəfindən öldürülür. Sanki it də nahaq yerə Sibirə sürgün olunan ağır nəslin faciəsinə 27 Yüklə 3,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|