Təşkilatlarına Dővlət Dəstəyi Şurası tərəfindən maliyyələşdirilən Gənc yazarlara
Yüklə 3,5 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bir gün gəldi, oldu imanın kamil, Ki, qurtarır səni qəhrəman Şamil! Fələk dedikləri sən deyən deyil, Namərdlər yolun kəsər, a dağlar! (1, s. 215)
- Durnam uçdu uzaq dağlar ardına, Uğradımı bilməm Şimal qurduna Ellərə bir bahar, mana fırtına, Günəş söndü, qaş qaraldı, gəlmədi…(1, s.23)
- Daldı küskün baxışlar duman çökən yollara, Bir Şeyx Şamil hiddəti qonunca dodaqlara İxtiyarlar qaş çatıb baxdılar Şah dağlara…(1, s.24)
Ə.Cavad bütün yaradıcılığında Azərbaycan istiqlalını tərənnüm edən şairdir. Çağdaşı Hüseyn Caviddən fərqli olaraq, o, fikirlərini açıq ifadə edir və bəşəri rəng vurmağa ehtiyac görmədən qeyri-real varlıqlara deyil, Kür, Araz çaylarına, Göygölə, Gəncəyə üz tutur, Azərbaycan poeziyasından bir silsilə kimi keçən dağ obrazına da bu məqsədlə müraciət edir. Ümumiyyətlə, linqivistik əsası təbii varlıqların və detalların şəxsləndirilməsi olan metanomiyalar bu kimi ədəbi nümunələrdə geniş yer tutur. Metanomiyalar poeziyanın obrazlılığına, bədii poetikasına, lüğət fondunun genişliyinə kömək edən əsas ifadə va- sitələrindəndir, eyni zamanda panteist fəlsəfi dünyagö- rüşün, yəni mütləq həqiqətlə-allahla təbiətin eyniləşdi- rilməsidir. «Dağlar» şeirində istifadə edilən situativ- fərdi epitetlər onun təsir gücünü artırır, şairin ədəbi- estetik idealının təzahürünə çevirir. Burada hər bir detal simvola çevrilir, tarixin xronologiyasını deyil, şairin əhval-ruhiyyəsinin, poetik «mən»inin, tarixə və zamana baxışının obrazlı əksi kimi canlandırılır, onun tərəf-müqabili rolunu oynayır. Ə.Cavadın dağlara mü- raciətində duyulan narazılıq təbiətə qarşı deyil, təbiətin özünə təsir edib onu sünii surətdə dəyişdirən, zamanın gedişini əks istiqamətə döndərən qara qüvvələrə qar- şıdır. Müəllif daha çox panteist kimi çıxış edir, onun üçün dağ obrazı təbiətin bir parçası deyil, dövrün, zamanın hərəkətinə, insanlara təsir edə biləcək bir qüvvədir, ona görə də şair «dərdinə dərmanı» dağlardan istəyir (6, s.214). Lakin bu qüvvənin özü də qurtuluşa möhtacdır, çünki artıq dəyərlər də, qüvvələr də, bu dəyər və qüvvələri qiymətləndirmə meyarı da dəyişib. Tarixin gedişini öz axarına qaytarmaq üçün isə onun özünü devirə bilən bir qəhrəman - Şeyx Şamil lazımdır. Bir gün gəldi, oldu imanın kamil, Ki, qurtarır səni qəhrəman Şamil! Fələk dedikləri sən deyən deyil, Namərdlər yolun kəsər, a dağlar! (1, s. 215) Müəllif Şeyx Şamili şeirin qəhrəmanı kimi seçmir, onun mübarizəsi, şəxsiyyəti haqqında da söz açmır, 6 lakin yuxarıda qeyd etdiyimiz bənddə qeyd edilən «qanlı əfsanələr» sözünün arxasında hansı fikirlərin durduğunu görməmək mümkün deyil. Hər bənddə saysız-hesabsız döyüşlər yada salınır, Sabutayın, Elxa- nın adları çəkilir, sonda isə məhz Qafqaz qartalı xatırlanır. Son beş bənd artıq ruslara əsir olmuş ölkəyə deyilən ağıya bənzəyir, «Qərib türk üçün daşları ağlayan dağların göz yaşları tökdüyü»(20,s.216) görünür. Şeirin əhval-ruhiyyəsi, onun yazıldığı tarixin (01.04.1920) əhval–ruhiyyəsidir. Hər tərəfdən təz- yiqlərə məruz qalmış Xalq Cümhuriy-yətinin taleyi təhlükə qarşısında idi və bir vətəndaş ziyalı kimi Ə.Cavad qurtuluş yolunu arasa da labüd təhlükəni duymaya bilməzdi. Şair qəlbən bağlı olduğu milli dövləti qorumaq iqtidarında deyildi, onun coşqun mübarizlik ruhunu ağıya çevirməsi də məhz bu işğalçı, təcavüzkar qüvvənin qarşısındakı gücsüzlüyündən irəli gəlirdi. Qeyd etməliyik ki, Ə.Cavadın bizə bəlli olan poeziya nümunələri içərisində «Dağlar» şeiri Şeyx Şamilin adı çəkilən yeganə şeiridir. A.Yıldırım isə mövzusunu müxtəlif üsullarla davam etdirir. «Bir el aşığının dedikləri» şeirinin epiqrafından isə bəlli olur ki, şeir Qubada yazılmışdır. Gənclərin məclisinə sazla qonaq gəlmiş aşıq onların «Ruhumuz acıqlıdır, bizə nəşə bul» sözünə aşıq «Nəşə harda, bəklənirmi cəhənnəmdə bir bahar?» deyərək qəmli bir nəğmə oxuyur: Durnam uçdu uzaq dağlar ardına, Uğradımı bilməm Şimal qurduna? Ellərə bir bahar, mana fırtına, Günəş söndü, qaş qaraldı, gəlmədi…(1, s.23) İlk baxışdan şeir poetik qəhrəmanın sevgi həsrətinə bənzəsə də tezliklə bu həsrətin obyektinin məhz azadlıq və o azadlığın mübarizləri olduğu duyulur. Buna görə də nəğmə başa çatınca hamının gözlərində ayrılıq görünür. Xatirələr çözələnir, hər kəsin içərisində yatmış və susdurulmuş Qafqaz qartalının ruhu sanki diksinib oyanır, dodaqlarda Şamil hiddəti görünür. M.Ə.Rəzulzadə «Çağdaş Azərbaycan tarixi» əsə- rində bolşevikləşmiş Azərbaycanda vətənpərvərlik tər- 7 biyəsindən danışarkən yazırdı: «Rusiyada rus vətən- pərvər-liyinin Aleksandr Nevski, Minin-Pojarski kimi rus imperatorluğunun tarixi sərkərdələri yüksək bir əda ilə öyülərək göylərə qaldırılarkən, Azərbaycanda vətən və milli istiqlal uğrunda unudulmaz mübarizəsi ilə tanınmış Dağıstanın böyük imamı Şamil ilə Gəncənin igid müdafiəçisi Cavaddan bəhs etmirlər»(2,s.100). M.Ə.Rəsulzadə fikrini davam etdirərək daha sonra yazırdı: «Bolşeviklər, yuxarıda dediyimiz kimi, Qaf- qazya istiqlal qəhrəmanı böyük Şamilin xatirəsini çox da yad etməzlər; Azərbaycanlı Cavad xanın şəx- siyyətini də tərifləmək istəmirlər. Lakin bu məq- sədlərinə nail ola bilmirlər. Qafqazyanın azadlığını öyən gənc Azərbaycan şairi Almas Yıldırım Şamilin adını dini bir həyəcanla anır» (2, s.108). Həqiqətən də M.Ə.Rəsulzadənin rəmzi mənada «di- ni» adlandırdığı bu həyəcan A.Yılıdırımın bütün şeir- lərində aşkar görünməkdədir. Daldı küskün baxışlar duman çökən yollara, Bir Şeyx Şamil hiddəti qonunca dodaqlara İxtiyarlar qaş çatıb baxdılar Şah dağlara…(1, s.24) Şübhəsiz ki, bu baxışın mənası səbəbsiz deyildi, bu dodaqlara məhz Şeyx Şamil hiddətinin qonması da sə- bəbsiz deyildi. 1830-1932-ci illərdə Car-Balakəndə, 1837-ci ildə isə Qubada baş vermiş üsyanların məhz Şeyx Şamil mücadiləsindən qaynaqlandığı haqqında fikirlər hələ bu üsyanların baş verdiyi zamanlarda istər Azərbaycanda, istərsə də rus imperiyasında geniş yayılmışdı. İlk təhsilini “İttihad” məktəbində farsca almış A.Yıldırımın hələ gənc yaşlarından tarixə dərindən bələd olması, azadlıq mübarizlərini yaxından tanıyıb qiymətləndirməsi onun geniş mütaliəsinə, ölkəsinin, ümumən dünyanın siyasi tarixinə dərin və müntəzəm maraq göstərməsi ilə izah edilə bilər. A.Yıl- dırımın şeirlərində üç xətt aydın görünür: 1) Azər- baycan xalqının tarixi və azadlıq mübarizəsi; 2)Türk xalqlarının tarixi və azadlıq mübarizəsi; 3) Qafqazın tarixi və azadlıq mübarizəsidir. A.Yıldırım hər üç müba- rizəni, onun öndərlərini bir-birindən ayırmadan müx- 8 Yüklə 3,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|