təlif formalarda tərənnüm etmiş, onları yada salmaqla
xalqın daxilindəki mübarizlik əzmini və döyüş
yaddaşını, milli ruhu oyatmağa çalışmışdır.
…Şeyx Şamilin nəhəng obrazı A.Yıldırımın, demək
olar ki, bütün yaradıcılığından gəlib keçir. Şairin coş-
qunluğu, üsyankarlığı və azadlığı hər şeydən uca
tutaraq onun üçün özünə məxsus olan hər şeydən
imtina etməsi, alovlanan, alovlandıqca da coşan qəzəbi
Şeyx Şamilin ruhunu özündə yaşadır. Dağıstanda
sürgündə ikən yazdığı milli ruhlu şeirlər «Dağlar
səslənirkən» adı ilə toplanıb Azərbaycan Nəşriyyat
Şöbəsində bəyənilərək nəşr edilsə də tezliklə kitabdakı
antisovet ruhunu duyan kommunistlər dərhal hay -
küy qaldıraraq kitabın yasaq edilməsinə nail olurlar.
Kitab qadağan edilərək nüsxələri toplandığından orada
dərc olunmuş şeirlərin taleyi hələ də naməlum
qalmaqdadır. Lakin əlimizdə olan nümunələr sübut
edir ki, A.Yıldırımın Dağıstan şeirləri onun üsyankar
ruhunun canlı təzahürüdür. O, 1930-cu ildə Şamil-
qalada yazdığı şeirdə şair rus imperiyasına üz tutub
hayqırırdı:
Qafqasın eşqi bütün zər dolu dünyaya dəyər,
Desələr yurdu unut, al «Yeni dünya»yı əgər,
Söylərəm eşqimi ver, haqqımı ver, yurdumu ver,
Dinləsin qoy bütün aləm bu boğulmaz səsimi!
(1,s.31)
«Yeni dünya» dedikdə kommunizmi nəzərdə tutan
şair rus imperiyasının gözqamaşdırıcı vədlərinə aldan-
madan onun yalnız rənginin dəyişdiyini bəyan edərək
həm çar zamanında, həm də sosializm dövründə bu
ölkənin «xalqlar həbsxanası» olduğunu çəkinmədən
söyləyirdi.
Dərbənddə yazıldığı qeyd edilən (1929) bu şeirdə
şairin əzmkarlığı və mübarizliyi görünür. O, poeziyanı
sanki süngüyə çevirir, qəzəbini bildirir, eyni zamanda
köləliyin acısından doğan tarixi yaddaşa qürurlu bir nə-
zər salmaqla xalq ruhunun əyilməzliyini fəxrlə söyləyir.
…O qudurmuş orduların bitməz oldu qovğası,
Zirvəmizdə iz buraxdı şahinlərin caynağı.
Hər gün yeni bir tanrı
9
Çıxıb göründü gözə.
Şamillər cana gəldi,
Pənah gətirdi bizə… (1, s.35)
Qafqaz xalqlarının başına gətirilən faciələri sada-
layan şair sonda nəinki bədbinləşir, əksinə, xalqın
yaşadığını, sanki yeni mübarizə üçün qüvvə topladığını
bildirir. Xalq yaşayırsa, demək hələ azadlığa ümid var.
Xalq yaşayırsa, demək onun ruhu da ölə bilməz. Şair
xalqları əsarət altına almaq istəyən, xalqların bəd-
bəxtliyi üzərində öz hökmranlığını qurmaq istəyənlərə
üz tutaraq deyir:
O çarpışan orduların oylağında yel əsər,
Genə meydan bizimir,
bax, büsatımız qurulmuş.
Ey uzaqdan gələn səs,
Qayıt, getmə bu yolu.
Sən də etmə gəl həvəs,
Qəzəbimiz qorxulu. (1, s.35)
Bu şeir o dövrdə yazılmışdı ki, artıq repressiyaların
mənhus qoxusu duyulmaqda idi. «Əksinqilabçılarla
mübarizə” adı altında Azərbaycanda və bütün Qafqaz-
da milli qüvvələr darmadağın edilir; güllələnir, Sibirə
göndərilir, nəsillərinin kökü kəsilirdi. Belə bir vaxtda
Qafqazın tarixinə müraciət etmək əslində həm rus
ağalığına, həm də kommunizm kabusuna qarşı
üsyanın təzahürü idi. Şeirdə diqqəti cəlb edən cəhət
odur ki, A.Yıldırım burada üzünü xalqa tutub onu
döyüşə çağırmır, “Vuruş, haqqını al!” demir. O, sadə-
cə, tarixi yada salır, millətin hansı qüdrətə malik oldu-
ğunu xatırladır, bununla da əslində ədəbiyyatın vəzi-
fəsinin nə olduğunu göstərir. Diqqət edin (məhz bu-
rada şair şəxsiyyəti özünü göstərir), o, şeirlərində
özünü yalnız Azərbaycanlı, türk kimi deyil, məhz
Qafqazlı kimi təqdim edir, «Lermontovun hiddətindən
gülməyən Qafqaz»ın dərdlərini Azərbaycanın dərdlə-
rindən ayırmır, əksinə, onların dərdlərini birləşdirir,
sözündə yaşadır. O,«Atamın oğlu igid türkəm mən!»
deyə hayqırırsa, həm də
Azərbaycan, mənim eşsiz yurdum oy!…
Ölməz eşqim, içimdəki dərdim oy!.. (1, s.14)
10
deyə sızıldayır, eyni zamanda Azərbaycanı «Qafqazla-
rın içindəki bir inci» və yaxud «qoca Qafqaza zümrüd
bir tac» adlandıraraq
Nə zəncirli bir Qafqas, nə qan qusan bir Ural,
İxtilal istəyirəm, müqəddəs bir ixtilal... (1,
s.133)
deyə haray çəkir və bütün məqamlarda şairin bütöv-
lüyü, üsyankarlığı, əzmkarlığı, dönməzliyi Şamil ruhu-
nun dirçəlişinə bənzəyir. Bütün yaradıcılığında Qaf-
qazın böyük və nəhəng xəritəsini çəkən A.Yıldırım gah
əfsanə və rəvayətlərlə, gah da coşub daşan qəzəblə
Qafqazlı olduğunu təkrar edir. O, arxalandığı tarixi
gözəl bilir və o böyük tarixdən ilham alaraq öz ruhu ilə
hər şeirində yenidən doğulur, yenidən dirçələrək sanki
azadlıq qovğasına atılır. «Birləşən iki nəhr» şeirində
Qucaqlaşmış o yerdə, birləşmiş iki bacı,
Biri eşqim, varlığım, biri başımın tacı…
Birində Qafqas qızı yıkamış gur saçını,
Yolunda qurban etmiş mənim kimi kaçını. (1,
s.17)
söyləyən şair «Gölcüklə həsbi-hal», «Qafqaz dağları-
na», «Yurd həsrəti» şeirlərində nə qədər kövrək və kə-
dərlidirsə, «Mənim türküm», «Dağlardan xatirələr»,
«Gözəl yurd» şeirlərində bir o qədər güclü və üsyan-
kardır. «İgidlərə çağırış» şeiri isə sanki bir döyüş
maarşıdır:
Baxıb uca Qafqaslardan uzağa,
Kim meydan oxurdu rusa, kazağa,
Salıb böyük orduları tuzağa,
Kimdir yapan dörd bucağa axınlar,
Siz söyləyin, siz ey bizə yaxınlar. (1,
s.136)
Şairin haqqında danışdığı xalqlar Qafqazın qədim
sakinləridir. Şeirlərində ləzgi, avar, çeçen, kabardin,
qumıq kimi xalqların adını çəksə də hayların adını bircə
dəfə də çəkməmişdir. A.Yıldırım hayların Qafqaza gəl-
mə olduqlarını bilir, onları yerli hesab etmirdi.
A.Yıldırımın bütün şeirlərində əyilməz Qafqazlı ob-
razı var, bu obraz gah dağların timsalında, gah ləzgi
milli rəqsinin sədasında, gah qocaların «çatılmış qaşla-
11
Dostları ilə paylaş: |
