Təşkilatlarına Dővlət Dəstəyi Şurası tərəfindən maliyyələşdirilən Gənc yazarlara
Yüklə 3,5 Kb. Pdf görüntüsü
|
formalaşması prosesi, XIX yüzilliyin sonu XX yüzilliyin əvvəllərində nəsr janrlarının formalaşma proseslərinin əsas xüsusiyyətlərinin tərcümə ədəbiyyatına təsiri nəticəsində milli ədəbiyyatımızın süjet və janr ba- xımından zənginləşməsi, XIX yüzilliyin sonu XX yüz- illiyin əvvəllərində ədəbi tənqidin inkişafı baxımından Azərbaycan ədəbiyyatına təsiri, onların nəsrimizin in- kişafındakı mövqeyi və bu dövrdə yaranmış yeni nəsr janrlarının tənqidi xüsusiyyətləri geniş araşdırılır. Bu- nula yanaşı əbiblərimizin qələmə aldıqları nəsr nü-mu- nələrinə münasibət bildirilir, konkret faktlara, ayrı-ayrı tədqiqatçıların bu sahədə söylədikləri fikirlərə istinadən araşdırmalar aparılır. Monoqrafiyanın təqdirəlayiq amillərindən biri də bu- dur ki, burada ədəbiyyatşünaslığımızda nəsr janrlarının təşəkkülünün inkişaf dinamikasının spesifik xüsusiyyət- lərinin öyrənilməsinə xüsusi diqqət yetirilir. S.Şərifova janr anlayışının səciyyəvi cəhətlərini, janrda sabitlik və dəyişkənliyi, nisbiliyi, janrın terminoloji özəlliklərini təhlil süzgəcindən keçirmişdir. Ədəbiyyatın inkişafı prosesində yeni tip ədəbiyyatın formalaşması nəticə- sində mövcud janrlar daxilində islahatların aparılması və bu zaman yeni janrların formalaşması prosesləri geniş işıqlandırılmışdır. Bu baxımdan ədəbiyyatşünaslıqda nəsr janrlarının təsnifatı, ədəbi növlərin tətbiqi, saf və qarışıq janrların xüsusiyyətləri açıqlanmışdır. Monoqrafiyada diqqəti cəlb edən amillərdən başlıcası da, ədəbiyyatşünaslıqda ən mübahisəli və aktual problemlərdən olan bədii əsərlərin janr mənsubiyyətinin müəyyənləşdirilməsi və janrları fərqləndirən meyarların konkretləşdirilməsidir. Müəllif janr formalarının bir-biri ilə qarışması və bunun nəticəsində bədii nümunələrdə müxtəlif janrlara məxsus xüsusiyyətlərin meydana çıxmasına toxunaraq, qələmə alınmış bu kimi əsərlərin konkret hansı janra 48 aid olması və qarışıq janrların yaranması məsələlərinə diqqət yetirməsi yenilik baxımından diqqəti xüsusi cəlb edən amillərdəndir. Azərbaycan ədəbiyyatında saf və qarışıq janrlar probleminin ətraflı açıqlanması və ilk dəfə olaraq «qarışıqlığın» pillələrinin müəyyənləş- dirilməsi və bir-biri ilə müqayisəsi elmi yenilik kimi qiymətləndirilməlidir. Bu aspektdə janrların «qarışıq- lığı»nın müxtəlif pillələrdə büruzə verməsi və növ- lərarası, janrdaxili və strukturdaxili kimi növlərinin olmasına toxunmuş ədəbiyyatşünaslığın uğurları kimi dəyərləndirilməlidir. Müəllifin milli ədəbiyyatımızda qarışıq janrın janrdaxili «qarışması» əsasında ya- radılmış əsərlərə rast gəlinməsinə toxunması və bədii nəsr nümunələrində səyahətnamə, epistolyar, sər- güzəşt və digər janrlardan müştərək istifadə edilməsini vurğulaması öz maraqlılığı ilə diqqəti cəlb edir. S.Şəri- fovanın milli ədəbiyyatımızda qarışıq janrın struktur- daxili növünə toxunması da diqqəti cəlb edən başlıca müsbət məziyyətlərdən biridir. Müəllif tərəfindən «yal- nız bir janrı əhatə edən janrlar saf janrlar kimi qəbul edilmişdir» fikrinin elmi faktlara əsaslanaraq özünü doğ-rultuğunu müşahidə edirik. Müəllifin «janrın daxi- lində hər hansı bir janrın ünsürlərinə rast gəlinirsə, artıq həmin bədii nümunənin qarışıq (müştərək) janra daxil olunması problemi meydana çıxır» fikri isə qarışıq janr probleminə diqqəti cəlb edir. Müəllif qarışıq janrın növ-lərarası növünə, «əsasən, nəzm və nəsr ədəbi növləri arasında qabarıq şəkildə nəzərə çarpır» kimi qeyd etməsi və dastanlarımızda, təmsillərimizdə bu janra ən çox rast gəlinməsini də vurğulaması maraq kəsb edən amillərdəndir. Monoqrafiyada yeniliyi ilə diqqəti cəlb edən faktlardan biri də, müəllifin qeyri- ənənəvi janr bölgüsünə olan münasibətidir. Müəllif janrın bu bölgüsünə münasibətini bildirərək göstərir ki, «yazılmış əsərin süjet xətti və obrazları onun qeyri- 49 ənənəvi janr bölgüsünə aidiyyatına şərait yaradır». Monoqrafiyada «yaranma tarixi etibarilə daha qədim olması» ilə seçilən şifahi xalq ədəbiyyatı ilə yazılı ədəbiyyatın qarşılıqlı təsir istiqamətlərinin işıqlan- dırılması, nağıl, dastan, lətifə, təmsil, əsatir, əfsanə kimi epik janrlarının anlayışı, onların əsas əlamət və xüsusiyyətləri, xüsusilə janrların əlaqəsi, oxşarlıqları, fərdiliyi və onların inkişaf perspektivləri geniş açıq- lanmışdır. Burada XIX əsrin ikinci yarısınadək Azər- baycan ədəbiyyatında nəsr ənənəçiliyi, XIX əsrin sonu–XX əsrin əvvəllərində Azər-baycanda nəsr janrlarının inkişaf tarixi, bu dövrdə nəsr janrlarının for- malaşması prosesləri ilə yanaşı, nəsr janrlarının əsas xüsusiyyətləri, janrların anlayışları, əsas əlamətləri, növləri, kompozisiya xüsusiyyətləri və süjet xətlərinin əsas sə-ciyyəsi, obrazların təsnifatı və özəllikləri, janrların əlaqəsi, oxşarlıqları, fərdiliyi və onların inkişaf perspektivləri sistemli şəkildə tədqiq obyektinə çev- rilmişdir. Monoqrafiyada ilkin yazılı nümunələrimizdən olan «Orxon-Yenisey daş kitabələri»nin janr problematika- sına toxunulması və müəllif tərəfindən «bu abidə zə- manəmizədək gəlib çatmış türkdilli xalqların daş üzə- rində həkk olunmuş ilk tarixi sənədli yazılı abidəsidir» kimi qiymətləndirilməsi maraq kəsb edən xüsusiyyət- lərdəndir. S.Şərifovanın bu tarixi əsər haqqında digər bir fikri də diqqəti xüsusi cəlb edir: «Diqqətəlayiq haldır ki, Orxon-Yenisey abidələrində Tanrı və qədim türk dini pateonunun digər elementlərinə dair müəy- yən fikirlər vardır. Bununla yanaşı, həmin abidələrdə «Yer-Sub» kateqoriyasının daxil edilməsi qədim türklərin Vətənlərinə, Ana torpaqlarına dair görüşlərini əks etdirir». Monoqrafiyada müəllifin digər tarixi abidə olan «Avesta»ya toxunması da maraq doğurur. 50 Yüklə 3,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|