The series of the humanitarian

- 40 - 

kitablarından  olduğu,  sonda  isə  sonuncu  -  ərizə  aid  mənsur  və  mənzum  hissələrin  axırında  Sidqinin 

əli  ilə  köçürüldüyü  göstərilmişdir.  Görkəmli  pedaqoq-maarifçi  M.  Sidqinin  topladığı  “Nəsihət  və 

hikmətli  sözlər”  onun  öz  xəttilə  -  nəstəliq  xəttilə  köçürülmüşdür.  Xalq  ədəbiyyatından  Sədi  və 

Hafiz  şerlərindən  başlayaraq  öz  əsərlərindəki  nəsihət  və  hikmətli  sözlər  ayrı-ayrı  vərəq  parçalarına 

yazılıb,  kantor  kitabı  vərəqlərinə  yapışdırılmışdır.  Kitabın  30  vərəqini  əhatə  edən  həmin  ifadələr 

105  parçadan  ibarətdir.  Kitabçanın  cildi  kartondandır  (ölçüsü:  15x21,5  sm.,  həcmi:  30  vərəq).  Qeyd 

olunan  qiymətli  əlyazma  əsəri  nəsihətli  və  hikmətli  sözlərin  əksəriyyətində  maarif,  mədəniyyət, 

təhsil,  tərbiyə  təriflənir,  səbr,  hövsələ,  dözümlülük  və  s.  təlqin  edilir.  İnsanın  bədbəxtliyinə  əsas 

səbəblərdən  olan  kimsəsizlik,  xudpəsəndlik,  başqalarında  eyb  axtarmaq,  insanlara  kin-küdrət 

saxlamaq,  tələsmək  və  s.  pislənir,  insanların  zəifliyinə  səbəb  düşmənin,  borcun  və  qadının  olduğu 

göstərilir  və  başqa  fikirlər  verilir.  “Təzkirətüş-şüəra”  əsəri        İran-tacik  təzkirəçisi,  yazıçı 

Dövlətşah  ibn  Əlaüddövlə  Bəxtişah  əl-Qazi  Səmərqəndinin  h.q.986  (=1579)-cı  il  əlyazma  nüsxəsi 

ağ,  saya  vərəqlərə  incə  nəstəliq  xəttilə  qara  və  qırmızı  mürəkkəblə  yazılmışdır  (ölçüsü:  14x24  sm., 

həcmi:  201  vərəq).  Qeydlərin  birindən  görünür  ki,  həqiqətən  Məhəmmədtağı  Sidqinin  zəngin 

kitabxanası  olmuş  və  əlyazma  səliqə  ilə  nömrələnmişdir.  Bu  da  onun,  məsələn,  “Məhəmmədtağı 

Sidqi  kitabxanasından,  №80”  qeydi  ilə  təsdiq  olunur.  Başqa  bir  qeyddə  isə  deyilir:  “H.  1305-ci  ilin 

rəbiüs-sani  ayının  22-də Tağı  ibn  Kərbəlayi  Səfər tərəfindən  yadigar  kimi  yazıldı”.   

XIX 

əsr 

Naxçıvan  ədəbi  mühitinin  görkəmli  nümayəndəsi,  şair  və  yazıçı,  M.  Sidqi  tərəfindən  tərtib  edilmiş 

“Təmsilat”  əsəri  ağ,  saya  birmil  şagird  dəftərinə  qara  mürəkkəb  nəstəliq  xəttilə  yazılmışdır  (ölçüsü: 

17x21  sm.,  həcmi:  14  vərəq).  Əlyazmaya  bir  neçə  kiçik  hekayətlər,  Təsrifi-əsmai,  felin  zamanları  və 

onlar  haqqında  misallar  verilmişdir.  Sonradan  həmin  yazıların  üstündən  xətlər  çəkilib  pozulmuşdur. 

4a  vərəqindən  sonadək  “Heykəli-insana  bir  nəzər”  əsəri  yazılmışdır.  “Cüng”  adlanan  əlyazmanın 

mətni  dörd  sütünda  incə  nəstəliq-şikəstə  xətti  ilə  qara  mürəkkəblə  yazılmışdır  (ölçüsü:  11x21  sm., 

həcmi:  254  vərəq).  Cüngdə  80-ə  yaxın  müxtəlif  şairlərin  şerləri,  o  cümlədən  Nizami,  Sədi,  Hafiz, 

Füzuli,  Fəqir  Ordubadi  və  başqa  görkəmli  sənətkarların  əsərlərindən  nümunələr  verilmişdir.          Bu 

qiymətli  əlyazmanın  əhəmiyyəti  onun  müxtəlif  şəxslərin  kitabxanasında  olması  və  ondan  istifadə 

edilməsidir.  M.  Sidqi  tərəfindən  tərtib  edilmiş  bu  cüng  çox  maraqlıdır  və  öyrənilməsi  elmi 

əhəmiyyət  kəsb  edir.  Təsviri  aşağıda  verilən  “Şerlər”  əlyazması  Sidqinin  avtoqrafıdır.  Rusiyada 

Sergeyev  kağız  fabrikinin  istehsalı  olan  ağ,  saya  vərəqlərə  qara  mürəkkəblə,  nəstəliq  xəttilə 

yazılmışdır.  Cildsizdir  (ölçüsü:  18x23  sm.,  həcmi:  77  vərəq).  Əlyazma  XIX  yüzilliyin  istehsalıdır  və 

o,  çox  ehtimal  ki,  Ordubadda  köçürülmüşdür.  Titul  vərəqində  gül,  quş,  kəpənək  şəkilləri 

çəkilmişdir. 

Müəyyən  olunmuş  əsərə  Sidqinin  farsca  və  azərbaycanca  qəzəlləri,  “Saqinamə”si, 

müxəmməsləri,  Sədi  qəzəllərinə  yazdığı  təxmisləri  və  başqa  şerləri  daxil  edilmişdir.  Şerlərə 

müqəddimə  verilmişdir.  Ümid  edirik  ki,  bu  əlyazma  kolleksiya  nümunələr  Məhəmmədtağı  Sidqi 

irsinin  öyrənilməsində  müəyyən  qədər  əhəmiyyətli  olacaq  və  onun  maarifçilik  istiqamətində 

yaradıcılığını  sevənləri  maraqlandıracaqdır.    

 

ƏDƏBİYYAT 

 

1. Nurəliyeva  T. Əlyazma  kolleksiyaları  kataloqu.  Bakı:  Nurlan,  2006, 376 səh.   

2.  Nurəliyeva  T.  Azərbaycan  ədəbiyyatının  tədqiqində  əlyazma  kolleksiyalarının  əhəmiyyəti. 

Bakı:  Şərq-Qərb, 1998.  

3.  Ordubadi  Fəqir.  Ağlar  qələm  əlimdə.  Seçilmiş  əsərləri.  (tərtib,  müqəddimə,  şərh  və  lüğət 

filologiya  elmləri  namizədi,  dosent  Ə.Qədimovundur).  Bakı:  Yazıçı,  1989, 232 səh. 

4.  İbrahimov  S.  Naxçıvana  dair  XIX  əsr  əlyazma  nüsxələrinə  filoloji  baxış  //    AMEA  NB-nin 

Xəbərləri,  №3, Naxçıvan:  “Tusi”,  2014, s. 204-215. 

5.  Sidqi  M.T.  “Dilimiz  və  məktəbimiz  –  Hacı  Molla  Məhəmməd  Naxçıvaniyə  məktub”. 

Əlyazması,  AMEA  NB Əlyazmalar  Fondu.  1316 h.q. (1898), 19 s. 

  

 

 

 

---

- 41 - 

ABSTRACT 

 

ABOUT  PERSONAL  COLLECTION  OF MOHAMMED TAGI SIDGI 

Information  about  Muhammad  Tagi  Sidgi,  a  prominent  educator,  writer  and  poet  of  the  XIX 

century,  about  his  life  and  works,  educational  activities,  literary  thoughts  and  personal  collection  is 

given  in  the  paper.  Some  specimens  of  manuscripts  in  his  personal  collection  are  closely  related  to 

his  own  works  and  other  manuscripts  are  connected  with  literary  works  of  famous  poets  and 

writers.Texts  stored  in  the  collection  are  of  great  importance  for  researches  carried  out  in  the  field 

of philological-textual  analysis  of  the manuscripts  about Nakhchivan.   

         

РЕЗЮМЕ 

 

О ЛИЧНОЙ  КОЛЛЕКЦИИ МУХАММЕДА ТАГИ  СИДГИ 

В  статье  даны  сведения  о  видном  просветителе,  писателе  и  поэте  XIX  века 

Мухаммеде  Таги  Сидги,  его  жизни  и  творчестве,  педагогической  деятельности, 

литературных  размышлениях  и  личной  коллекции.  Часть  образцов  ценных  рукописей, 

находящихся  в  его  личной  коллекции  тесно  связана  с его собственными произведениями, а 

другие  рукописи  с  литературным  творчеством  известных  поэтов  и  писателей.  Тексты, 

хранящиеся  в  коллекции,  представляют  большую  ценность  для  научных  исследований, 

проводящихся  в области филолого-текстологического  анализа рукописей о Нахчыване. 

 

                                                 

 

NDU-nun  Elmi  Şurasının  23  yanvar  2015-ci  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa  tövsiyə 

olunmuşdur  (protokol  №  05) 

         Məqaləni  çapa təqdim  etdi:  Filologiya üzrə elmlər doktoru H.Həşimli 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---