so'zlarni ishlatish hodisasi h am evfem izm k o 'rin ish la rid a n d ir.
M asalan,
o 'ld i
so ‘zi o 'rn ig a
vafot etdi, qazo qiidi, dunyodan
o'tdi, dunyodan ketdi, jo n in i egasiga topshirdi, k o ’z i y u m ild i
kabi.
B o ‘g ‘oz xotin
o 'm ig a
ikkiqat, o yo g ‘i o g ‘ir, y u k i bor, y u k li
xotin, hom ilador
kabi so 'z y o k i s o ‘z birikm alari ish latilad i.
Evfemizm adab iy otd a stilistik v o sita sifatida k atta rol o 'y n a y d i.
Jam iy atn ing
b a ’zi bir
ijtim oiy
guru h lari
m eh n at
q ilm a y
tek in x o 'rlik bilan hayot k e c h iru v ch ilar chunonchi, o 'g 'ri, b e z o ri
va qim orbozlar o'zlarining
yo m o n niyatlarini, yovuz n ia q sa d la rin i
bo sh q alard an yashirish u c h u n s o ’zlarg a h a r xil m a ’n o b e rib
q o ‘Ilaydilar. Bunday so‘zlarg a a rg o deyiladi. M asalan,
til
s o 'z i
o 'm ig a
lay, o ‘g'irlamoq
s o 'z i o 'r n ig a
ovqatianmoq, o ‘Idirm oq
so 'zi o ‘m ig a
saliasini olib kelm oq
so 'zlarin i ishlatadilar.
TERM INOLOGIYA
H ar b ir til shu tilga m an su b x a lq n in g m oddiy v a m a ’n a v iy
dunyosini b u tu n bo rlig'ich a o 'z id a ak s ettiruvchi yo rq in k o 'z g u
bo'lib, insonning m ehnat va ijtim o iy
faoliyati b ila n uzviy
bo g'liqd ir. Shu bois, jam iyatda s o d ir b o ‘lgan h ar q a n d a y v o q e lik
yoki o'zgarish, birinchi n av b atd a, tild a o ‘zini nam oy on etadi.
Tarixiy, ijtim oiy-iqtisodiy ta ra q q iy o t davom ida tiln in g lu g 'a t
tarkibi tadrijiy
ravishda doim o rivojlanib, boyib b o rad i. Bu
boyish jam iy at rivojlanishi n a tija sid a paydo b o 'Ig a n y a n g i
tu sh u n ch alam i ifodalovchi y a n g i so'zlar, n om lam in g v u ju d g a
kelishi hisobiga sodir b o 'lad i. T ilning lu g 'a t tarkibi, u n in g
lek sik-sem an tik sistemasi doim o o 'z g a rib boradi,
ayni z a m o n d a ,
jam iyat u c h u n keraksiz h o lg a k e lg a n tu sh u n c h a yoki p r e d m e t
nom larini ifodalab kelgan s o 'z la r arx aik so 'z sifatida is te ’m o ld a n
chiqib, u n in g o 'ra in i y an gi s o 'z la r egallaydi, Lekin is te 'm o ld a n
ch iq qan so 'z la r m iqdori y an g i p a y d o b o 'lg a n so 'z la rg a n is b a ta n
an ch a kam b o lladi. Lekin b a 'z i h o lla rd a b u n in g aksi h am b o ‘lishi
m um kin. Albatta, lug'aviy b irlik la rn in g iste ’m o ld an c h iq is h i
lingvistik va ekstralingvistik
o m illa r asosida, tiln in g ta b ia ti, til
taraqqiy oti qonuniyatlari a so sid a r o ‘y beradi. B unda ik k i a so siy
hodisa kuzatiladi:
1. Jam iyat v a ta b ia td a g i narsa-hodisalam ing yo'qolish i bilan
u la m in g ifodachisi b o ‘lg a n so 'z la r ham y o ‘q bo 'lad i,
hozirgi til
stru k tu rasid an (lu g 'a t sistem asid an) chiqadi va tarixiy so'zlarga
aylanadi.
2.
Tilning
tak o m illash u v i jarayonida
narsa-hodisaning
m o h iy atin i aniq, to 'la va to 'g 'r i ifodalay o lm aydigan lug'aviy
b irlik la r iste ’m o ld an chiq ib, ularaing o 'm in i hodisani aniq,
t o 'g 'r i va to 'la ifo d alay d ig an lu g 'av iy birliklar egallaydi.
D iaxron a sp ek td a o 'z b e k term inologiyasida faol b o ‘lg a n r
lekin,
yuqorida
aytg an im izd ek ,
b u g un g a
kelib
m uayyan
so h a la rd a k o 'p g in a ja ra y o n v a narsa-hodisalam ing y o 'q bo'lib
k e tis h i natijasida u la m i ifodalovchi
Dostları ilə paylaş: