Tilshunoslik asoslari

Investitsiya, valyuta,
bank, mustaqillik, bozor iqtisodiyoti, konvertatsiya, ma'naviyat,
m illiy mafkura, m illiy istiq lo l g'oyasi, akadem ik iitse y
kabi 
term inlar m ustaqillik m evasi sifatida tilim izda faol q o 'llan ib
kelm oqda. 
T adqiqotim izning 
a w a lg i 
b o b id a
k o 'rib
o'tg anim izd ek, ayni sh u n g a o 'x sh a sh v aziyatni k itob atchilik
term inologiyasining 
XV-XVI 
asrlard ag i 
ta ra q q iy o tld a
ham
kuzatishim iz mumkin. C h u n k i bu d av rlard a k ito b a tc h iiik n in g
gullab-yashnashi 
o 'z
t a ’sirin i 
xalq 
tu rm u sh
tarziga, 
o ‘z 
navbatida, so'zlashuv tiliga h am k o 'rsa ta oldi. Ijtim oiy h ayotda 
xalq turm ush tarziga k irib k e lg a n n arsa-h o d isalar b ila n birga 
uiarga oid term inlar h am tilga singib, x a lq n in g k u ndalik 
n u tq id a n k en g o ‘rin olib boradi. Dem ak, h a r b ir til leksikasi 
tarkibi doim iy ravishda y a n g ila n ib turadi. Ayni zam onda, tilning 
lu g 'a t tarkibidagi o'z ah a m iy atin i y o 'q o tg a n s o 'z la r arxaik 
so 'zlar qato rig a o'tib, is te ’m o ld an chiqish h o d isa si h am sodir 
b o 'lib boradi. Lekin y a n g i so 'z la rn in g payd o b o ‘lish hodisasi 
so 'zlarn in g
iste’m oldan 
ch iq ish ig a n isb a ta n
a n c h a
yuqori 
b o 'lad i. Bunda lu g 'at sostav inin g boyib bo rish i h a r b ir tiln in g o'z

---

ich k i im koniyatlari a so sid a v a o 'zg a tildan o'zlashtirish y o ‘li 
b ila n b o 'lis h i lingvistik ad ab iy o tlard a qayd etilgan va barcha 
to m o n id an tan olingan.
M a'lu m k i, h ar bir tild a g i so'zlar bir n ech ta m a ’noga ega 
b o 'la d i. K o‘p m a'n o li s o 'z la m in g aniq m a'nosi kontekstda, gap 
ta rk ib id a aniqlanadi. B u n d ay so'zlar nutqn ing ta'sirli, jonli, 
ix ch am va b ad iiy b o 'lis h id a nihoyatda k atta roi o'ynaydi. 
S h u n in g b ilan birga, h a r b ir tilda o'zlning ishlatilish doirasiga 
k o ‘ra ch ek lang an, asosan; b irg in a m a’noga ega b o 'lg a n birgina 
tu sh u n c h a n i ifodalaydigan s o 'z la r ham bo'ladi. Bunday so'zlar, 
x u s u s a n
fan, 
texnika, 
s a n ’at, 
siyosat, 
til 
va 
adabiyot, 
h u n a rm a n d ch ilik k ab i tu rli sohalarda uchraydi. Bu sohalarda 
h am m a d iq q at borliqni ia q a t m an tiq jihatdan bilishga qaratilgan. 
S h u n in g u c h u n fan-tex n ik a, 
siyosat sohalarida so'zlarning 
n ih o y a td a an iq b o 'lish i tala b qilinadi.
T erm in lotincha 
term inus
so'zidan olingan b o 'lib , chegara, 
c h e g a ra belgisi, c h e k m a ’n o larin i anglatadi. 
Fan, texnika va 
b o s h q a
so h ag a 
oid 
n a rs a
haqidagi 
tu sh un chan i 
aniq 
ifo dalay dig an , ishlatilish d o ira si shu sohalar bilan chegaralangan
s o 'z y o k i s o 'z birikm asi term in d eb ataladi. T erm inlar bir m a’noli 
b o 'lish i, ekspressivlik va em otsionallikka ega bo'lm aslig i kabi 
b e lg ila ri bilan, ham u m u m is te ’m oldagi so 'zlardan farqlanadi. 
M asalan, 
lingvistik term inlar: 
gap, ega, ot, son, tovush;
g e o m e triy a g a oid term inlar: 
ayiana, uchburchak;
fizikaga oid 
term inlar: 
Jism, bosim, harakat, maydon;
kim yoga oid term inlar: 
suv, kum ush, ishqor, tuzJar
v a boshqalar.
T erm in lam in g
m uhim
xususiyati shundaki, 
u lar k o 'p
m a’n o li bo 'lm ay d i. K o 'c h m a m a ’nolarda ishlatilishi nihoyatda 
k am u ch ray d i. M asalan: k o 'p g in a tillarda b o'lg an i singari o 'zb ek
tilid a ham