Torpaqlarin səhralaşmasi üZRƏ İzahli lüĞƏT

 
115 
olunmuş  Gündəliyin xüsusi Bölməsi. O, səhralaşmaya və 
quraqlığa məruz qalmış ölkələrin hökumətlərinə: torpaq və su 
сярвятляриндян  səmərəli istifadə olunması  üzrə milli planın 
qəbul edilməsi; tez yetişən və quraqlığa davamlı ağacların yerli 
növləri və digər bitkilərin istifadəsi ilə meşəsalma proqramları-
nın həyata keçirilməsini tezləşdirmək; yanacaq oduncaqlarına 
olan tələbatın azaldılmasına enerji istifadəsinin və alternativ 
mənbələrin istifadəsinin  səmərəliliyini artıran proqramların 
vasitəsilə  köməkчи  tövsiyələrindən ibarətdir. Bundan əlavə, 
verilən problemin həlli  üçün vacib olan ölçülərin ictimai 
işıqlandırılması  səviyyəsinin artırılması  üçün səhralaşmaya 
qarşı mübarizə üzrə milli proqramlar lazımdır. 
 
SƏHRAЛАРЫН MƏNİMSƏNİLMƏSİ ЦЗРЯ MƏRKƏZ 
(Desert Development Center) – 1979-cu ildə Qahirənin 
Amerika Universitetinin səhra mənimsənilməsi  üzrə birinci 
konfранsının qərarı ilə yaradılmışdır. İlk adı – səhra mənimsə-
nilməsi metodlarının təlimi və təbliğatı üzrə mərkəz olmuşdur. 
Səhra regionlarının kənd təsərrüfatı, heyvandarlıq, səhra 
mənimsənilməsi texnologiyaları və bərpa olunan enerji mənbə-
ləri üzrə tədqiqatlar aparır, uyğun növlərin seleksiyası və idarə 
olunmasını daxil etməklə  səhranın bitki növlərini; gübrəlярин 
тятбиги  иля  юртцклц  истифадя texnologiyalarını; günəş, külək, 
bioqaz enerjilərinin istifadəsini  öyrənir, formaların alternativ 
форма    mənbələrini nümayiş  етдирир (“yem” sistemi (mal-qara 
üçü
n) mal-qara – bioqaz”). 
 
Səhraларын  mənimsənilməsi üzrə elmi silsilələr buraxır. 
Yerləşdiyi ərazi: Qahirə, Misir.  
 
“SƏHRAЛАРЫН  MƏNİMSƏNİLMƏSİ  VƏ  TƏBİИ  ŞƏ-
RAİTLƏRİ  ЦЗРЯ    TERMİNLƏRİ  LÜĞƏTİ” (Glossary of 
Terms on Desert Environment and Land Reclamation) – 
lüğətə  səhraların təbiи  şəraitləri, eol relyef formaлары, yer 
kürəsinдяки səhraларын типляri, onların mənimsənilməsi və təbii 
mühitin qorunması  üzrə 1200 termin daxildir. Terminlərin 

---

 
116 
mühüm hissəsini yerli türk,  ərəb, bеrbеr, ispan, rus və başqa 
dillərdən götürülmüş coğrafi adlar təşkil edir. Lüğətin birinci 
buraxılışı XXIII Beynəlxalq coğrafi konqres üçün, ikinci – 
1977-ci ildə səhralaşmaya qarşı mübarizə üzrə BMT Konfран-
sına material kimi hazırlanmışdır. Hər iki buraxılış akademik 
N.Q.Xarin və M.P.Petrov tərəfindən tərtib edilmişdir.   
 
SƏHRANIN YAXINLAŞMASI  (Desert encroachment) – 
aridlik və ya antropogen səhralaşmanın güclənməsi nəticəsində 
səhraların “sərhədlərinin” yerini dəyişməsi. Adətən, сяпялянян 
qumлугlar təsərrüfat obyektlərinə  və  əkinçilik sahələrinə ya-
xınlaşması kimi юзлярини  təzahür eтдирир. Bəzən səhv olaraq 
səhranın ümumu hərəkəti başa düşülür.  
 
SƏHRA TEXNOLOGİYASININ HİNDİSTAN CƏMİY-
YƏTİ  (Indian Society of Desert Technology) -- əsası 1976-cı 
ildə qoyulmuşdur.  Əsas vəzifələri – arid torpaqlar və onların 
ekologiyası, alternativ enerji mənbələrinin  öyrənilməsi. Səhra 
texnologiyaları üzrə Hindistan Cəmiyyətinin Əməyini buraxır. 
(Transaction of the İndian Society of Desert Technology). 
Yerləşdiyi ərazi: Codxpur, Hindistan. 
 
SƏHRA TƏDQİQİ  ÜZRƏ XOLİSTAN  İNSTİTUTU 
(Cholistan Institute of Desert Studies) – 1982-ci ildə  İslam 
Universiteti  çərçivəsində yaradılmışdır. tədqiqatının  əsas 
məqsədləri – 25800 kv km ərazini əhatə edən Xolistan səhrası-
nın təbii sərvətlərinin məhv etmədən məhsuldarlığının artırıl-
ması; torpaqların diфersiyal istifadəsi və səhralaşmanın qarşısı-
nın alınması texnologiyalarının inkişafı.  
Buraxılışları: ayrı-ayrı nəşrlər və tədqiqat hesabatları.  
Yerləşdiyi ərazi: Baxavalpur, Pakistan.  
 
“SƏHRA VƏ QURAQ TORPAQLARIN MƏNİMSƏ-
NİLMƏSİ  VƏ TEXNOLOGİYASINDA UĞURLAR” 
(Advanced in Desert and Arid Land Technology and 
Development) – ABŞ-ın Arizona Universiteti və Qahirədə 

---

 
117 
Amerika İnstitutu tərəfindən təşkil olunmuş beynəlxalq nəşrlər 
silsiləsi. Silsilənin  əsas məqsədi səhra texnologiyaları  və inki-
şafı probleminə inzibati yanaşmanın işıqlandırılmasıdır. Ona 
səhra və arid torpaqların elmi, texnologiyası, kənd təsərrüfatı, 
memarlığı, sosiologiyası, idarə edilməsi və iqtisadiyyatı üzrə 
orijinal işlər, məqalələr məcmusu daxildir.  
Bu silsilədə  nəşr olunanlar sırasında (1985) –TЕА  səhraları 
institutunun alimləri tərəfindən hazırlanmış “Sovet Mərkəzi Asi-
yasında səhra otlaqlarının zənginləşdirilməsi” monoqrafiyası 
(redaktor akad. N.T. Naçayeva) vardır. Silsilə “Xarvud Akademik 
Pablişerz”, ABŞ nəşriyyatında buraxılır.  
 
SƏHRA ZONASI (Desert Zone) – səhra landşaftın üstünlük 
təşkil etdiyi coğrafi zonalar. Bax, subtropik səhra zonaları, 
mülayim qurşaqların səhra zonaları.  
 
SƏNAYE SƏHRASI (Industrial Desert) – sənaye tullantı-
ları, qalıqları, qazları  və ya sənaye  çirkləndiricilərinin 
(mexaniki, fiziki və s.) təsiri ilə deqradasiya olunmuş  və ya 
təbii biogeosenozu tam корланмыш torpaq sahələri və ya 
ərazilər. 
 
SİNYANIN BİOLOGİYA, TORPAQŞÜNASLIQ VƏ 
SƏHRA TƏDQİQATI  İNSTİTUTU  (Xinjiang Institute of 
Biology, Pedology and Desert Research) – 50-ci illərin 
sonlarında Torpaq və su sərvətlərinin tədqiqi institutu kimi 
təşkil olunmuşdur, hal-hazırkı adıны – 60-cı illərin sonlarında 
alıb.  
Şimal-Qərbi Çində tədqiqatlar aparır: neft istismarı və təbii 
sərvətlərin idarə edilməsi daxil olmaqla, Tarim səhrasının 
mənimsənilməsi layihələri.  
Layihələrdən biri “Sinyan-Uyqur мухтар rayonunun Sele 
qəzasında  сяпялянян qumлуqlara qarşı mübarizə” 1995-ci ildə 
UNEP-in xüsusi mükafatı olan “Quraq torpaqların xilası” 
(bax) ilə təltif edilmişdir.  
Yerləşdiyi ərazi: Urumçi, Çin. 

---