6
saxlanılması, artırılması və həmçinin kənd təsərrüfatı istehsalının
diversifikasiyasından ibarətdir.
AQROMEŞƏMELİORASİYA (Silvicultral reclamation) –
ərazinin torpaq-hidroloji və iqlim şərtlərinin yaxşılandırılmasına
istiqamətlənmiş, onu kənd təsərrüfatı üçün daha əlverişli edən
meşə təsərrüfatı tədbirləri sistemi.
AQROSƏHRA (Agrodesert) – otlaqların
dеградасиyası
(bax.) nəticəsində son dərəcə dəyişmiş ekoloji
сявиййялярин
təbəqələşməsi prinsipi əsasında yaranan yerli flora növlərindən
olan süni fotosenoz. A-nın yaranmasının nəzəri əsasları və qəbul
olunması Türkmənistan EA-nın akademiki N.T. Neçayev
tərəfindən işlənib hazırlanmışdır. A-nın tərkibinə ehtiyatlardan
istifadənin yüksək dərəcəsini təmin edən və yem yararlılığı təbii
səhra otlaqlarından 4-8 dəfə artıq olan məhsul almağa imkan
verən ağaclar (saksaul), kolluqlar, xırda kolluqlar, yarımkolcuqlar
və otlar daxildir.
ALTERNATİV ENERJİ MƏNBƏLƏRİ, ALTERNATİV
ENERJİ (Alternative source of energy, Alternative energy) --
ənənəvi qazıntı mənbələrindən (kömür, neft, qaz, şist…) deyil,
günəş, külək, geotermal mənbələr, “enerjili”
ağac bitkiləri və s-
dən alınan enerji (
шякил 1).
ALTERNATİV TEXNOLOGİYA (Alternative Technology)
– ekoloji böhranı zəiflətməyə, sənaye, nəqliyyat, kommunal
təsərrüfatı və s.-dən ətraf mühitə dəyən zərəri azaltmağa imkan
verən yeni, daha “təmiz” texnoloji sxemlər. Bu termin BMT-nin
insanı əhatə edən mühit konfransında (Stokholm, 1972) təklif
edilmişdir.
ANTROPOGEN AMİLLƏR (Anthropogenic factors) –
insanların təbiət obyektlərinə təsirlərinin müxtəlif formalarını
daxil edən amillər qrupu.
7
ANTROPOGEN GƏRGİNLİK (Anthropogenic pressure) –
müxtəlif növ təsərrüfat fəaliyyətlərinin təbii mühitə təsirlərinin
məcmusu.
ANTROPOGEN HADİSƏ (Anthropogenic phenomen) –
insan fəaliyyəti və ya davranışından yaranan hadisə, məsələn
səhralaşma.
ANTROPOGEN LANDŞAFT (Anthropogenic landscape) –
insan fəaliyyəti nəticəsində əhəmiyyətli dərəcədə dəyişmiş landşaft.
ANTROPOGEN LANDŞAFT KOMPONENTLƏRİ
(Antropogenic landscape components) – insanların istehsalat və
qeyri-istehsalat fəaliyyətlərinin müxtəlif “izləri” və obyektləri.
ANTROPOGEN MONİTORİNQ (Anthropogenic monito-
ring) – insanların təsərrüfat fəaliyyətləri nəticəsində təbii mühitdə
yaranan bütün növ dəyişikliklərə müşahidə və nəzarət sistemi.
Ətraf mühitin hazırkı vəziyyəti haqqında hərtərəfli məlumat
mənbəyi kimi, həmçinin mümkün mənfi dəyişikliklərin qarşısının
alınması və ətraf mühitin gələcək vəziyyəti barədə elmi proq-
nozların işlənib hazırlanması üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
ANTROPOGEN MÜHİT (Anthropogenic environment,
human environment) – insanlar tərəfindən birbaşa və ya dolayı,
bilərəkdən və ya bilmədən dəyişdirilən təbii mühit.
ANTROPOGEN SƏHRA (Anthropogenic desert) – insanlar
tərəfindən həddən artıq istismar olunma nəticəsində yaranan
səhra. UNEP-in 80-ci illərin ə
vvəлlярinдə olan məlumata эюря
antropogen səhraların sahəsi 9,1 mln. km
2
təşkil edirdi.
ANTROPOGEN SƏHRALAŞMA (Anthropogenic desertifi-
cation) – insanların səmərəsiz təsərrüfat fəaliyyətinin (mal-qaranın
həddən artıq otarılması, bitkilərin yerinin dəyişdirilməsi,
истилик вя
су балансы щяддян чох дяйишкян олан torpaqların mənimsə-
nilməsi (bax) və s.) səbəb olduğu səhralaşma (bax).
8
Шякил 1. Енеръинин алтернатив нювляри
9
ANTROPOGEN SÜRƏTLƏNMİŞ EROZİYA (Anthropo-
genic erosion, Accelerate erosion) – insanların səmərəsiz
тясяррцфат fəaliyyətləri nəticəsində torpaьын мцнбит гатынын
йуйулмасы вя даьылмасы просесидир.
ANTROPOGEN TƏSİR (Anthropogenous impact, human
impact) –insanların nəyə isə birbaşa və ya dolayı təsirinin cəmi.
ANTROPOGEN TORPAQ DEQRADASiYASININ DÜN-
YA XƏRITƏSI (World Map of Human Induced Soil
Degradation) - Xəritə 1990-cı ildə, Torpaq üzrə beynəlxalq sorğu
və məlumatlandırma mərkəzi və BMTİP tərəfindən, 1:10 000 000
miqyasında hazırlanmışdır. Miqyasla bağlı məhdudiyyətlər səbə-
bindən xəritə torpaqdan istifadənin digər sistemləri ilə qarşılıqlı
əlaqə olmadan, yalnız qitələr üzrə məlumat almaq imkanı verir.
Dünyanın torpaq deqradasiyası vəziyyəti cədvə
л 1-də verilmişdir.
Cədvəl 1
Торпагларын аntropogen deqradasiyası
(UNEP məlumatlarına görə)
mln.ha
Quraq
torpaqların
ümumi
sahəsi
nя
эюря %
1
Deqradasiyaйа уьрамыш suvarılan torpaqlar
43 0,8
2
Deqradasiyaйа уьрамыш suvarılmayan
якиналты torpaqlar
216
4,1
3
Deqradasiya
йа уьрамыш отлагалты торпаглар
(torpaq və bitki örtüyünün deqradasiyası)
777 14,6
4
1 + 2 + 3 antropogen torpaq deqradasiyasına
məruz qalmış quraq torpaqlar
1,036 19,5
5
Deqradasiya olan otlaq yerləri
(qeydiyyata alınmamış deqradasiya
йа уьрамыш
торпаглар) ( bitki örtüyünün deqradasiyası)
2,556 50,0
6
4 + 5 = deqradasiya
йа уьрамыш quraq
torpaqların ümumi sahəsi
3,592 69,5
7
Deqradasiya
йа уьрамыш quraq torpaqlar
1,580 30,5
8
6 + 7 = ekstraarid səhralar qeydə alınmamaqla
quraq torpaqların ümumi sahəsi
5,172 100%
Dostları ilə paylaş: |