Torpaqlarin səhralaşmasi üZRƏ İzahli lüĞƏT

 
124 
Bisau, Mavritaniya, Nigeriya, Niger, Seneqal, Somali, Sudan, 
Uqanda, Kamerun, Burkina-Faso. Zona ümumi təbii iqtisadi, 
sosial və siyasi şəraitя малик олмалары иля шяртлянирляр. 
 
SU EHTİYATLARI  (Water resources) – hər hansı bir 
ərazinin yeraltı və yerüstü su ehtiyatları. 
 
SU  İSTEHLAKI  (Water use, water utilization) – su 
obyektləri və ya su təminаты sistemlərindən suyun istehlakı. 
Qayıdan və qayıtmayan Sİ ayırd edilir, yəni, suyun su axınına 
qayıtması    və  филтрасийа  вя  бухарланма ilə  суйун  гайытмадан 
сярфи. 
 
СУЛАРЫН  ШОРЛАШМАСЫ  (WАТЕР  салинитй)-  тябии  вя 
антропоэен  амиллярин  тясири  иля  суда  дузларын  гатылыьынын  ади 
щаллардан чох топланмасы. 
 
SU TƏMİNATI  (Watering) – su az olan regionlarda 
təsərrüfat və  məişət məqsədləri  üçün yerli axınların və yeraltı 
suların istifadəsi və ya su sərvətləri ilə  zəngin olan 
regionlardan suyun kanallarla gətirilməsi yolu ilə su təchiza-
tının artırılması.  
 
SUVARMA  (Irrigation) – bitkilərin rütubətlə  təminatı  və 
həmçinin  şorлашмыш  torpaqlarda duz rejiminin tənzimlənməsi 
məqsədi ilə torpaqların süni nəmləndirilməsi. Meliorasiya 
növlərindən biridir. Suvarma arid zonalarда  torpaqlarını 
əhəmiyyətli dərəcədə yaşılaşdırылмасына имкан верир.   
 
SUYUN  ŞİRİNLƏŞDİRİLMƏSİ  (Desalinization) – təbii 
suların tərkibindəki duzun azaldılması. Təsərrüfat-içməli su 
təchizatında  şirin suyun alınması  üçün həyata keçirilir. Dəniz 
suyunun  şirinləşdirilməsi daha çox sahilyanı  səhralarda 
yayılmışdır. Suyun şirinləşdirilməsinin  ən geniş yayılmış 
ü
sulları: geriyə osmos, elektrodializ, dondurulma və s.  
 

---

 
125 
SÜRƏTLƏNMİŞ EROZİYA  (Accelerated erosion) – 
torpaqların və  дюшямя  сцхурларынын  səth suları ilə elə tez 
dağılma prosesidir ki, torpaq bərpa olmaг цчцн маъал çatmır. 
Adətən  торпагларын  düzgün  беъярилмямяси  иля  ялагядар  олур. 
Шумламанын  йамаъын  бойу  истигамятиндя  апарылмасы  дик 
йамаъларын  шумланмасы,  торпагларын  мал-гара  иля  тапдалан-
масы вя с. 
 
Ş 
 
ŞİMALİ AFRİKADA YAŞIL KƏMƏRİN YARADIL-
MASI  ÜZRƏ TRANSMİLLİ LAYİHƏ  (Transnational 
Project on Green Belt in North Africa, The Green Belt Project 
of North Africa, GBPNA) – Əlcазаир, Misir, Liviya, Mərakеş, 
Tunislə  илдя 150-250 mm дцшян yağıntı  sərhəddi ilə  kəsişən, 
Бюйцк  сящранын  şimal sərhəddi ilə uyğun gələn Yaşıl kəmərin 
yaradılması layihəsi. Onu hakim küləklərə perpendikulyar 
istiqamətdə salınmış meşə qurşağı şəklində təsəvvürə gətirmək 
lazım deyildir. Yaşıl kəmər zonası qoruyucu kəmərlərin qoyul-
ması  üzrə kompleks tədbirlərin yerinə yetirilməsi,  сяпялянян 
qumların möhkəmləndirilməsi, су  quyularınын газылыб истифадя-
йя  верилмяси  və s-dən ibarətdir. Zonanın eni bir neçə  км-dən 
onlarla kilometrlərə  qədər dəyişir. Layihənin reallaşmasına 
nəzarət üçün Daimi Birləşmiş komitə yaradılmışdır.  
 
ŞORAN  (Solonchak) – шорлашмыш  торпаг  типии  олуб  суда 
асан  щялл  олунан,  лакин  биткилярин  нормал  инкишафына  токсики 
тясир  эюстярян  вя  торпаг  профилинин  цст  бозумтул-сольун  рянэли 
дузлу  вя  йа  шишкин  щоризонту.Шоранлар  цчцн  цст  гатларда  суда 
асан  щялл  олунан  дузларын  йцксяк  мигдарда  топланмасы (0-5 
см-дя,  содалы  шорлашмада 1,5-2,0 %, хлорлу,  сулфатлы-хлорлуда 
2,5-3,0% хлорлу-сулфатлыда вя сулфатлыда 3,5- 4,0%) сяъиййявидир. 
Мцхтялиф ъоьрафи зоналарда, хцсусян гуру  бозгыр, йарымсящра 
вя  сящра  зоналарында  формалашырлар.Дузларын  торпаг  профилинин 
цст  гатында  йцксяк  мигдарда  топланмасынын  мянбяйини  дузлу 
сцхурлар вя йа минераллашмыш грунт сулары тяшкил едир. 

---

 
126 
T 
 
TRANZİT  ÇAYI  (Transit river) – su rejimi onun axdığı 
ərazinin fiziki-coğrafi şəraitinə uyğun olmayan çayдыр ки, онун 
мяърасында  ахан  су  щяр  щансы  юлкянин  сящядд  hüdudlarından 
kənarda formalaşır. TÇ  сяъиййяви  xüsusiyyətлярi  səhralardan 
keçərkən  даща  айдын  щисс olunur. Belə  çaylarда yayda 
dağlarda qarın  əriməsi (məs, Amudərya  çayı) və ya savanna 
(тропик бозгыр) zonaсınда  yay yağışlarıнын йаьмасы (məs, Nil 
ч) ilə сел суларынын эур ахынлары баш верир.  
 
TAPDALANMA  (Trampling) – биткилярин  щейванлар  тяря-
финдян  щяддян  артыг  отарылмасы  вя  йа  тянзимлянмяйян  турист 
базаларында  инсанлар  тяряфиндян  тапдаланмасы  nəticəsində me-
xaniki zədələnməsi prosesiдир ки, бунунла торпагларын цст гаты 
кипляшир. Torpağın deflyasiyası вя eroziyaсı эцълянир. 
 
TARLA QORUYUCU MEŞƏLƏRİN SALINMASI 
(Agricultural afforestation) - əkin yerlərinin мцнбитлийинин сах-
ланмасы  və  məhsulun qorunması  məqsədilə  süni  şəkildə meşə 
bitkilərinin becərilməsi. 
 
TEXNOGEN SƏHRALAŞMA  (Technogenic desertifica-
tion) – техники  васитялярин  (машын  вя  механизмляр)  кюмяйи  иля 
ахтарыш,  тикинти  вя  башга  növ işlərin  апарылмасы  нятиъясиндя 
yaranan səhralaşma. 
 
TƏBİƏTDƏN  İSTİFADƏNİN OPTİMALLAŞDIRIL-
MASI (Environment Optimization) – təbii sərvətlərdən səmə-
rəli istifadə, insanların təbii  əhatəsinin qorunması, sağlamlaş-
dırılması və zənginləşdirilməsi üzrə tədbirlər kompleksi.  
 
TƏBİƏTDƏN SƏMƏRƏLİ  İSTİFADƏ  (Sustainable 
nature use) - ətraf mühitin sərvətlərindən asılı olan və ona hər 
hansı bir təsir göstərən bütün növ insan fəaliyyətlərini idarə 
edilməsi və ona nəzarət; inkişaf edən təsərrüfat və insan sağ-

---