133
-
сяпялянян qumların möhkəmləndirilməsi üzrə şəbəkə -
Şimali Afrika və Yaxın Şərq (EKZA);
-
meşəsalma üzrə şəbəkə - Latın Amerikası (EKLA);
-
Asiya və Sakit Okean regionlarında səhralaşmaya qarşı
mübarizə üzrə təlim və tədqiqat
mərkəzlərinin regional
şəbəkəsi (ASOİSK/UNEP/UNESKO);
-
Afrikanın arid və yarımarid regionlarında dayanıqlı
həyat fəaliyyətinin araşdırılması və inkişafı üzrə qeyri-hökumət
təşkilatları şəbəkəsi (EKA);
-
SADKK Afrika regionunun su hövzələrinin idarə
edilməsi üzrə şəbəkə (EKA);
-
Ç
ako, Argentinanın arid zonası şəbəkəsi (EKLA);
-
Dendroenerji şəbəkəsi, Peru (EKLA).
TƏMTƏRAQLI SƏHRA (Caddilac Desert) – ABŞ-ıın
qərbində ABŞ Meliorasiya Bürosunun fəaliyyəti nəticəsində
suvarma əsasında yaranmış səhraların simvolik adı. Onların
mənimsənilməsinя həsr олунмуш kitab 1986-cı ildə ABŞ-da
çı
xmışdır. Müəllifi – Mark Reysner.
TƏRƏFLƏRİN KONFRANSI (Conference of the Parties)
– səhralaşmaya qarşı mübarizə üzrə BMT Konvensiyasının ali
orqanı. O, öz mandatı çərçivəsində сямяряли həyata keçməsinə
yardın üçün lazım olan qərarları qəbul edir. Xüsusən o: müntə-
zəm olaraq, Konvensiyanın həyata keçməsinin şərhini aparır;
məlumat mübadiləsini genişləndirir və yumşaldır;
Konvensiya-
nın reallaşması üçün lazım olan köməkçi orqanları təsis edir;
konsensus əsasında proseduralarын qaydalarını və maliyyə
qaydalarını razılaşdırır və qəbul edir; öz fəaliyyətinin proqra-
mını və büdcəsini təsdiq edir; digər uyğun Konvensiyalarla
əlaqələri genişləndirir və möhkəmləndirir;
köməkçi orqanlarla
ona təqdim edilmiş sənədlərə, məruzələrə baxır və s.
Tərəflərin Konfранsı Daimi Katibliyi təyin edir və onun
fəaliyyətinin təmini üzrə ölçü götürür.
Səhralaşmaya qarşı mübarizə üzrə BMT Konvensiyasının
22-ci maddəsinə əsasən, Konfрансыnın birinci sessiyası Kon-
134
vensiyanın qüvvəyə minməsi tarixindən bir il gec olmayaraq
keçirilir.
Növbəti ikinci, üçüncü və dördüncü sessiyalar hər
ilbəil, sonrakılar ися iki ildən bir keçirilir.
TORPAĞI QORUYAN MEŞƏ ƏKİLİLƏRİ (Wind-
Break-Belts) – torpaqları eroziyadan və digər əlverişsiz şərait-
lərdən qorumaq funksiyalarını yerinə yetirən meşə qurşaqları
və ya meşə bitkilərinин беъярилдийи sahələr.
TORPAĞIN SU-DUZ REJİMİ (Water and salt regime of
soil) – torpaqдакы rütubətiн onун тяркибиндя həll olунmuş
duzlarла бирликдя bitkilər tərəfindən заман ярзиндя мянимся-
нилмяси, ифраз олунмасы вя йердяйишмясинин бирэя баш вермя ща-
дисясидир.
TORPAĞIN TÜKƏNMƏSİ (Land Depletion) – təbii sə-
bəblər üzündən torpaqda bitkilərin inkişafı üçün əlverişsiz
proseslərin yaranması nəticəsində torpağın мцнбитлийинин да-
йанаглы itkisi.
TORPAQDAN İSTİFADƏ (Land use) – torpağın biofizi-
ki parametrlərinдян istifadəsinin xarakteri və formaları.
TORPAQ QURAQLIĞI (Soil Drought) –suyun
bitkilərə
ç
atmasını ləngidən və ya tamamilə арадан галдыран torpaq
quruması.
TORPAQLARIN BƏRPASI (Rehabilitation of lands) –
təbii fəlakəт вя йа insanların тясяррцфат fəaliyyəti nəticəsində
pozulmuş torpaqların münbitliyinin bərpası; pozulmuş torpaq-
lardan təkrar istifadə (bax).
TORPAQLARIN DEQRADASİYASI (Land Degrada-
tion) – torpaqларdan istifadə нятиъясиндя bir
və ya bir neçə
proseslərin, йахуд инсанларын тясяррцфат фяалиййяти вя мяскун-
лашма структурунун тясири алтында гураг, йарымгураг вя гуру
щумид районларда дямйя вя суварылма шяраитиндя якиналты,
135
йахуд отлаг алты еляъядя мешя вя мешяли сащялярдя торпагларын
биоложи вя игтисади мящсулдарлыьынын азалмасы, йа да итирилмясидир
ки, бурайа ашаьыдакылар дахилдир: 1) torpaqların su və ya külək
eroziyası, 2) torpaqların fiziki, kimyəvi və bioloji, еляъя дя
iqtisadi хассяляринин pisləşməsi, 3) təbii bitki örtüyünün uzun
müddət itирилмяsi;
Гуру иглим шяраитиндяки бу торагларда deqradasiya
yaradan
щямин üç əsas amilлярə ашаьыдакылары аид етмяк олар: hədдян
чох otarma (34,5%), meşəsizləşmə (29,5%) və kənd təsərrüfatı
ишляринин aparılmasınда mövcud təcrübə (28,1%).
TORPAQLARIN DEQRADASİYASININ QLOBAЛ
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ (GLASOD) (Global Assessment
of Soil Degradation, GLASOD) – BMTİP və Niderlandın
Torpaqlar üzrə Beynəlxalq soraq və məlumat mərkəzi arasında
əməkdaşlığın nəticəsi. GLASOD-un məlumatları əsasında 1:10
000 000 miqyasında torpaqların antropogen deqradasiyasının
dünya xəritəsi tərtib olunmuşdur (1990-cı il), (bax, cədvəl 9).
Cədvəl 9
Antropogen eroziyaйa уьрамыш torpaqların GLASOD
qiymətləndirilməsi
(Deichmann and Eklundh, 1991)
Еroziyaya уьрамыш торпагларын сащяси
(qitəлярin sahəsinдян, %)
Qitə
Su eroziyası
Külək eroziyası
Afrika
Asiya
Avstraliya
Avropa
Şimali
Amerika
Cənubi Amerika
227,4 (7,7)
439,6 (10,3)
82,9 (9,4)
114,5 (12,1)
106,1 (4,8)
123,2 (7,0)
186,6 (6,3)
222,1 (5,2)
16,4 (1,9)
42,2 (4,4)
39,2 (1,8)
41,9 (2,4)
TORPAQLARIN DUZSUZLAŞDIRILMASI (Salinizati-
on control) – 1. torpaqlardan suda həll olan duzun kənar-
laşdırılması üzrə təbii proses.Бу аdətən iqlimin yumşalması və