136
əraziдя drenляшмянин güclənməsi иля ялагядарdır; 2. Тorpaq-
ların meliorasiyası növü – torpaqların bitki kökləri yerləşən
qatlarının kənd təsərrüfatı bitkiləri üçün səhərli olan ifrat
duzdan təmizlənməsi. buna yuyulma və ya süni drenajın
tikintisi ilə nail olunur. Torpaqların dövri olaraq süni şəkildə
duzsuzlaşdırılması arid zonanın bütün təbii zəif drenaj olunan
suvarılan torpaqları üçün lazımdır.
ТОРПАЬЫН ЕКОЛОЭИЙАСЫ (Еколоэй оф ландс) – торпаг-
ларын щяр щансы мяканда мцяййян дювр ярзиндя тарихян инкишаф
едиб формалашмасында вя мягсядйюнлц истифадяси заманы
онларда мейдана эялян хасся вя хцсусиййятлярин йаранмасында
иштирак едян тябии вя антрополоъи амиллярин бирэя гаршылыглы
вящдятидир. Торпаг тябии тарихи жисм олмагла биткиляр цчцн
лазым олан гида маддяляринин аккумлйасийасында, синтезиндя
вя онларын биткилярля юртцлмясиндя ачыг функсийалы чох мцряк-
кяб системдир. Она эюря дя торпагларын еколоэийасы чохсащяли
олуб мцхтялиф бюлмяляри ящатя едир. ( шякил 21).
TORPAQLARIN MELİORASİYASI (Soil Reclamation)
– torpaqların мцнбитлийинин uzun müddətli artırılması məqsədи
ilə onların ясаслы yaxşılaşdırılması. Fiziki-coğrafi şəraitdən asılı
olaraq müxtəlif qrup və növ TM-сы tətbiq olunur. Hidrotexniki
meliorasiya – suvarma və torpaqların qurudulması; kimyəvi –
turş torpaqların ящянэляшдирилмяси, шоракятляшмиш торпагларын
эипсляшдирилмяси; şorлашмыш torpaqların дузсузлашдырылması,
qələvi torpaqların turşulaşdırılması, torpaqların fiziki vəziy-
yətinin meliorasiyası – daşların yığışdırılması, gilли torpaqların
qumlaşdırılması, yüngül (гумлу, гумсал) və torfлу torpaqların
колматаж йолу иля gilləşdirilməsi və s.; bioloji meliorasiya –
aqromeşə meliorasiya (qumлугlarын, йамаълары йуйулмуш
гобуларын вя yarğanlarын meşəляшдирилмяси, горуйуъу meşə zo-
laqlarınын салынması) eroziyaйа, yuyulмалара вя соврулмайа
мяруз галмыш torpaqlarын чямянляшдирилмяси (чимлясдирилмяси).
137
Шякил
21.
Торпаь
ын
е
кол
оэийасынын
бюлмяляри
(
Г
.Йагубов
, А
. Худа
вердийева
,2007)
138
TORPAQLARIN REKULTİVASİYASI (Land recultiva-
tion) – инсанларын тясяррцфат фяалиййятляри иля ялагядар мцнбит
торпаг гатынын чиркляндирилмиш вя позулмуш (bax) torpaqların
биоложи məhsuldarlığının bərpa едилмясиня йюнялдилян tədbirlər
комплекси.
ТОРПАГЛАРЫН ШОРЛАШМАСЫ (Соил Салинитй) – грунт
вя йа сятщ сулары иля торпагларда асан щялл олунан дузларын артыг
дяряъядя топланмасы иля онларын биткиляр цчцн зящярли тясир
эюстярмя мигдарындан чох олмасы.
TORPAQLARIN YAXŞILAŞDIRILMASININ AQRO-
MEŞƏ-OTARILMA SISTEMИ (Agro-silvipastoralizm sys-
tem) – мал-гаранын бяслянмяси вя кянд тясяррцфаты bitkiləriнин
birэə becərilməsi иля йанашы чох иллик аьаъ биткиляринин якил-
мясиня аид aqromeşəçiliyin xüsusi типи.
TORPAQLARIN YAXŞILAŞDIRILMASININ AQRO-
MEШЯ SİSTEMİ (Agro-silviculture system) – кянд тясяррцфаты
вя çoxillik ağac bitkilərinin бирэя уйьун шякилдя becərilməsiня
аид агромешячилийин хцсуси типи .
TORPAQLARIN YAXŞILAŞDIRILMASININ MEŞƏ-
OTLAQ SİSTEMİ (Sivil-Pastoral System) – Отлаг мал-
гаранын сахланмасы иля бирликдя чохиллик аьаъ биткиляринин
беъярилмяси йолу иля гураг торпагларын мянимсянилмяси системи.
TORPAQ ÜZRƏ BEYNƏLXALQ SORĞU VƏ MƏLU-
MAT MƏRKƏZİ (International Soil Reference and Informa-
tion Centre (ISRIC)) – Beynəlxalq torpaq muzeyinin bazasın-
da yaradılmışdır (1966). Mərkəz dünya torpaqlarının təsnifatı,
xəritələşməsi və standartlaşması məsələləri üzrə məlumatların
yığılmasıны, hazırlanmasıны və mübadiləsini həyata keçirir.
İllik məruzələri, texniki məqalələri, torpaq monoqrafiyala
-
rını buraxır.
Yerləşdiyi ərazi: Vaqeninqen, Niderland.
139
TROPİK SƏHRALAR ZONASI (Tropical semidesert
zone) – materikdaxili və гярбi okeanyanı rayonlarынын tropik
qurşağın təbii zonaları. Ən böyük sahələri Afrikada (Бюйцк
сящра, Namib), Asiyada (30
0
ş.d.-dən cənuba Ərəbistan yarım-
adası) və Avstraliyada (Böyük Qumлу, Viktoriya səhrası); Ş. və
C. Amerikada materikin гярб kənarları boyunca tutur. İsti
(orta aylıq temperatur 35
0
-yə qədər), çox quru, kəskin
kontinental iqlimли, demək olar ki, səth axınlarının tamamilə
olmaması, hədsiz seyrək kserofit bitkiляри, skeletли torpaглары
və kasıb heyvanat aləmi ilə сяъиййялянирляр. Гярб okeanyanı
səhralar цчцн (Namib, Atakama və s.) – havanın yüksək nisbi
нямлийi, dumanлы, nisbətən aşağı temperaturлу олмалары иля
сяъиййялянирляр.
TOZ TUFANI (Dust storm) – külək tərəfindən böyük
miqdarda toz və ya qumun yerdəyişдирилməsi – səhra və
бозгырлар üçün tipik hadisə. Toz havaдан milionларла ton
miqdarda tozlanma məhbəsindən çox uzaq sahələrə «йайа»
bilərляр (bəzən minlərlə kilometrlər). toz tufanları ABŞ, Çin,
Misir, Orta Asiya дювлятляриндя daha tez-tez baş verir.
TOZ PİYALƏSİ (Dust Boül) – “böyük quraqlıq”ın (1926-
1933), Kanzas ştatının qərbi, Oklahoma, Nyu-Meksiko, və
Koloradonun гярб hissəsi daxil olmaqla ABŞ-ın бюйцк
düzənлийində hədsiz otarılma və şumlanmanın birləşməsi
nəticəsində misilsiz təbii fəlakət və ya sürətlənmiş səhralaşma
nümunəsi. bu ad 15 aprel 1935-ci ildə “İvninq star” qəzetində
çı
xmışdır. Bu vaxta qədər 500 km yol keçmiş toz tufanıнын
tozu 3 km hündürlüyə qaldıraraq 1000 km məsafəni asanlıqla
ö
rtmüşdü. Bəzi tufanlar 450 kv km sahəni əhatə edirdilər,
bununla belə, yalnız 11 may 1934-cü ilin tufanı 300 mln ton
məhsuldar torpaг кцтлясини havaya qaldırmışdı (təxminən
Panama kanalının tikilməsi zamanı çıxarılmış torpağın ümumi
çə
kisi гядяр). 5sm-dən 20 sm-ə qədər tozlu və ya lilli torpaq
Atlantika sahilinə aparılmışdı. 36 mln ha əkinçilik üçün
Dostları ilə paylaş: |