Torpaqlarin səhralaşmasi üZRƏ İzahli lüĞƏT

 
149 
Бəzi alimlər belə hesab edirlər ki, Y. mülayim, subtropik və 
tropik qurşaqlarda xüsusi zonalar əmələ gətirir.  
 
YARIMSƏHRA ZONALARI (Semidesert zone) – 
yarımsəhra landşaftınын  üstünlük təşkil etdiyi coğrafi zonalar. 
Bax, subtropik yarımsəhra zonaları, mülayim qurşaqların 
yarımsəhra zonaları.  
 
YAŞIL  İNQİLAB  (Green revolution) – inkişaf etməkdə 
olan  ölkələrdə  kənd təsərrüfatı istehsalının intensivləşməsində 
texnoloji tərəqqi. Səmərəli tətbiqi yalnız gübrələrin, zəhərli 
kimyəvi preparatların, suvarmanın, iş  qüvvəsinin ixtisaslaşma 
səviyyəsinin artması ilə  mümkün olan kənd təsərrüfatı  və 
əsasən də ərzaq (buğda və düyü) bitkilərinin hibrid sortlarının 
yaradılmasını daxil edir. 60-cı illərin ortalarında geniş yayılmış 
və bir sıra texniki və iqtisadi amillərin qarşılıqlı  əlaqəsi ilə 
nəticələnmişdir. Bu amillər arasında birinci dərəcəli əhəmiyyət 
iki beynəlxalq iqtisadi-istehsal proseslərinə aiddir: inkişaf 
etmiş  ölkələrdə  kənd təsərrüfatında elmi texniki devriliş  və 
inkişaf etməkdə olan ölkələrdə kənd təsərrüfatının kənd təsər-
rüfatı elmi və texnologiyalarının nailiyyətlərinə  həssas olan 
səviyyəyə çatmış   texniki, iqtisadi və sosial inkişafı. 
 
YAŞIL KƏMƏR  (Green belt) – zolaq şəklində meşə 
bitkilərinin yaradılması, mövcud meşə massivlərinin qorun-
ması, meşə salma, qumлугларын möhkəmləndirilməsi, dəmyə və 
suvarма  əkinçiliйи  şəraitində  kənd təsərrüfatı bitkilərinin 
becərilməsi, otarılmanın intensivliyinin tənzimlənməsi və 
otlaqların əvəz olunması və s.-ni daxil edən tədbirlər məcmusu. 
Бюйцк  səhranın cənuba doğru hərəkətinə qarşı qoruyucu 
tədbir kimi “Yaşıl kəmər”in yaradılması ideyası 1935-ci ildə 
ingilis meşəçisi Stebbinq tərəfindən irəli sürülmüşdür. YK 
yaradılması  Şimali Afrika (Əlcязаir, Liviya, Mərakeş, Tunis) 
ö
lkələrində  uğurla həyata keçirilir. BMT-nin səhralaşma 
problemləri  üzrə Konfранsında ilk növbədə  Бюйцк  səhranın 
şimal və  cənub sərhədləri boyunca YK yaradılması  üzrə iki 
layihəyə baxılmışdır.    

---

 
150 
“YAŞIL KİTAB”  (Green book) – nadir və aztapılan 
landşaft haqqında  məlumatlarы юзцндя saxlayan kitab. MSOP 
tərəfindən hazırlanır.  
 
Y. BLAUSTAYN ADINA SƏHRALARIN ELMİ TƏDQİ-
QAT  İNSTİTUTU  (The Jacob Blaustein Institute for Desert 
Research) – 1973-cü ildə yaradılmışdır.  Щидрометеоrologiya, 
helioenerjiдян istiфadə, memarlıq, sosial problemlər, iqtisadi 
ehtiyatlar, ekologiya, bitkilərin ekofiziologiyası,  şorлашманын 
bitki və torpaqlara təsiri, regional planlaşdırma sahələrində 
araşdırmalar aparır.  İnstitutun yerləşməsinə  əsasən, Naqev 
səhrası  mərkəzində  əsas diqqət bitkiləri səhranın istisi иля 
йанашы, soyuğundan da qoruyan xüsusi oranjereyalarda kənd 
təsərrüfatı bitkilərinin becərilməsi; quraqlığa məruz qalmış 
regionlara zülalla zəngin yosunların becərilməsi  üçün günəş 
enerjisi və  şor suyun istifadəsi; yerli сел  суларынын istifadəsi 
bazasında qədim səhra kənd təsərrüfatı metodlarının bərpası; 
səhra şəraitlərində istixanalardan istifadə; müvəqqəti passiv və 
günəş  qızmalarından (illik yanacaq xərcləri 12 dollar təşkil 
edir) istifadə etməklə, effektiv saman evlərinin tikilməsi; çirkab 
sularla suvarmanın  ətraf mühitə  təsiri; Cənubi Aфrika 
səhralarında qoyunçuluğun introduksiyası. Ayrı-ayrı  nəşrlər 
buraxır.  
Yerləşdiyi ərazi: Sde Bokere, İsrail. 
 
YENİDƏN SƏHRALAŞMA (Redesertification) – dağılmış 
yerlərdə  məhsuldar ekosistemlərin bərpası. “Səhralaşma”-nın 
antonimi. 
 
YER GÜNÜ  (Earth Day) – BMT-nin Baş Katibinin 
tapşırığı ilə hər il 21 martda qeyd edilir. 
 
“YERİN OXUNMASI” (Earthcan) - ətraf mühit və inkişaf 
ü
zrə Beynəlxalq institutun ətraf mühitin qorunması məsələləri 
ilə məşğul olan müstəqil məlumatlandırma agentliyi. O, hər il 
daha təhlükəli yerlərin  həqiqi vəziyyətini təqdim etmək 

---

 
151 
məqsədilə  ətraf mühitin vəziyyəti  üzrə cari məlumatları  və  öz 
rəylərini təchiz edir. Məlumatlar bu problemlər  üzrə geniş 
ictimai rəyin formalaşmasına imkan yaradır, yeni ekoloji 
dünya görüşünün yaranmasına və  ətraf mühitin qorunmasına 
kömək edir. Agentliyin proqramlarından biri səhralaşma 
problemidir. Onun çərçivəsində  səhralaşmaya qarşı  mübarizə 
ü
zrə BMT Konfрaнsına (bax) bu problem üzrə  xüsusi  ətraflı 
məlumat yayılmışdır. 1982-ci ildə Agentlik “Səhralaşma” 
китабчаsını buraxmışdır. 
 
YER ŞURASI FONDU (The Earth Council Foundation) – 
1992-ci ildə yaradılmış  müstəqil beynəlxalq qeyri hökumət 
təşkilatı. Onun vəzifələrinə elmi kollektiv tərəfindən aparılan 
tədqiqatlar və  həmçinin maraqlı  tərəflərin  şahidliyinə 
əsaslanan,  ətraf mühitin böhran vəziyyətləri haqda 
məlumatların qiymətləndirilməsi, təhlili  вя  с. nəşri daxildir. 
Şura  özünütərbiyə prosesinə  mümkün qədər  çox insanın cəlb 
olunmasına səbəb olaraq ətraf mühit və inkişaf  üzrə BMT 
Konfранsının qərarları və ideyalarını inkişaf etdirmək üçün və 
həmçinin qərarların hazırlanması  üzrə qlobal prosesdə  tək 
hökumət deyil, həmçinin ictimai nəzarətçi rolunu yerinə 
yetirmək məqsədilə  xüsusi biznes nümayəndələrinin də  iştirak 
etmələri üçün yaradılmışdır. 
Yerləşdiyi ərazi: San-Xose, Kosta-Rika. 
 
Z 
 
ZONAL FİZİKİ COĞRAFİYA LABORATORİYASI 
(Laboratorie de Geographic Phisique Zonale) – 1973-cü ildə 
Reym Universiteti yanında yaradılmışdır.  Əsas tədqiqat 
istiqamətləri: arid və yarımarid zonalarda humus dinamikası, 
səhralaşmaya qarşı  mübarizə, arid ərazilərin xəritələşdirilməsi 
və oxunması.  İşlər Sudan-saxel zonasında, Botsvanada, 
Misirdə və Çində aparılır. Ayrı-ayrı tirajlar dərc edir.  
Yerləşdiyi ərazi: Reyms, Fransa.
 
 

---