Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
çuvaşlarda da rast gəlinir [72, s.99]. Başqa bir adətə görə, bütün k ənddən bir qab un toplayır, onu çardağa qoyur, yağış yağanda ondan xəmir yoğurub kökə bişirərək yeyirdilər. S əməni mərasimində isə cücərmiş buğdanı əzib suyunu çaya, bulağa tökür, qalığına un qataraq xəmir yoğurur, kömbə bişirib yeyirdilər. S.M.Demidov səməni mərasimi də daxil, bütün yuxa rıda sadaladığımız yağışı çağırma ayinlərinin əkinçilər qədər heyvandarlara da aid olduğunu vurğulayır [140, s.18]. Üçüncü üsul yağış çağıran xüsusi adamların icra etdikl əri müxtəlif ayinlərlə bağlıdır. Ayin zamanı əsadan da istifad ə edən şəxs əsasən yüksək yerə çıxaraq başına xələt salırdı. S.M.Demidov yağışı çağıranın bu ayininin oğuz türkl ərindəki şaman ayinlərini xatırlatdığını qeyd edir [140, s.20]. Türk şamanlarının yada daşının köməyilə yağış yağdırmaları, buludları hərəkətə g ətirmələri, qar yağdırmaları da məlumdur. Kars tərəfdə uşaqlar parçadan, qolları ağacdan düzəldilmiş Çömçə Gəlini evbəev gəzdirib, qaqauzların “Pipiruda türküləri” kimi, təkərləmə oxuyurdular: Godi, Godiyi gördün mü, Godiye selam verdin mi? Godi burdan geçerken, Bir tas suyun verdinmi? Ver, Allahım, ver, bir sürü yağmur… [75, s.99] Türkiy ənin Mardin bölgəsində Godi yerinə Dodu deyilir: 106 Dodu Dodu neden oldu? Bir kaşıkcık sudan oldu. Verin Dodunun hakkını, Gitsin ardına bakını. Türkiy əli tədqiqatçı Y.Kalafat ölkənin bir çox yerl ərində bu ayinin çeşidli adlarla keçirildiyini yazır [75, s.99]. Göründüyü kimi, ist ər Azərbaycan ərazisində, istərsə d ə digər ölkələrdə yağışı yağdırmaq, Günəşi çağırmaq kimi insanların ilkin animist dünyagörüşündən doğan mərasimlər bir-birin ə çox bənzəyir, eyni məqsədə xidmət edir. Bu cür sırf təbiət qüvvələrinə xas olan məsələləri öz istəkləri istiqam ətinə yönəltməyə çalışan insanlar, əsasən, şaman olan tayfa, q əbilə başçısının, el ağsaqqalının, İslam dininin q əbulundan sonra isə mollanın, axundun bu mərasimlərdə iştirakına, yardımına ehtiyac duymuşlar. Sonrakı dövrlərdə xalqı şamansız qoyan din xadimləri (mollalar, axundlar) şamanlara olan ehtiyacı özləri ödəmək məcburiyyətində qalmışlar. Maraqlı ayinlərdən biri də yelin çağırılması ilə bağlıdır. Günəşlə yağışı çağırmaqdan fərqli olaraq yel çağırma mərasiminə o qədər də ehtiyac olmur. Bu ayin biçin biçilib d ərzlər yığılıb güntutan, yeltutan yerdəki xırmana yayıldığı vaxt icra olunurdu. Öküz vəlləri üstündə dolandırıldıqdan sonra saman şanayla, yabayla yığılıb kənara çıxarılır. Dəni sovurmaq üçün yel lazım olur: 107 A Yel baba, Yel baba, Qurban s ənə, gəl, baba. Unnuqda unumuz yox, D ənnikdə dənimiz yox. Az ərbaycanda da, bir sıra türk boylarında olduğu kimi, Yel babaya Heydar da deyilir. İnama görə, o, atını minib çaparsa, yel əsəcək: Heydar, Heydar, əsə gəl, Xırmanları basa gəl. Arvad- uşaq qırıldı, Dayanma, dur yasa g əl. Ya da: Heydar, Heydar, Heydar, Heydar. G əl, atına saman apar. Arpa des ən, Arpa m əndə. Torba des ən, Torban m əndə. S əndən təki G əlmək olsun. Min atına, Kül ək olsun. 108 Heydar, Heydar, İmana gəl. Sür atını Xırmana gəl [8, s.23-24] Türkm ənlər xırman vaxtı payanın ucuna bir dəstə saman bağlayıb dikinə yerə sancırdılar. Əgər yel payanı aşıra bil əcək gücdə əsirdisə, o zaman işə başlayır, buğdanı sovurur, «yelin piri» Haydar babaya, Mir Haydara «xuday yolu» deyil ən qurbanlıq ünvanlanırdı: «Haydarbabanın yoluna bir çör ək, yel qoysa». Sovurma zamanı yel əsirdisə, k ənarda kasıblar üçün bir vedrə buğda qoyurdular. Əgər xırman kənddən uzaqda idisə, o zaman quşlar üçün buğda s əpirdilər [140, s.20-21]. Bir çox m ərasimlərdə, ayinlərdə oxunan ovsun xarakterli n əğmələri dörd ünsürün adını verdiyi çərşənbələrə p ərçimləyən A.Nəbiyev avqust ayında taxılın sovurulması zamanı Yel babanın çağırılması məqsədilə oxunan sözləri, yanlış olaraq, yel çərşənbəsi adını verdiyi martın ortalarında qeyd olunan üçüncü ç ərşənbəyə, yəni Qara çərşənbəyə, Ölü ç ərşənbəsinə aid etmişdir: …A Yel baba, Yel baba, Qurban s ənə, gəl baba. Taxılımız yerdə qaldı. Yaxamız əldə qaldı. A Yel baba, Yel baba, Qurban s ənə, gəl baba… [26, s.33] 109 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|