85
Bu yerda h
l
– o’zanning uzunligi buyicha ishkalanish natijasida yukotilgan napor. U
Darsi-Veyzbax formulasidan aniklanadi.
Σ h
i
– Maxalliy karshiliklar ta’sirida maxalliy yukotilgannapor. Darsi-Veyzbax
formulasidagi λ–ega bo’lmagan fizik koeffitsiyent. Gidravlikada λ-gidravlik ishkalanish
koeffitsiyenti deb ataladi.
Doiraviy quvurdagi naporli laminar xarakat uchun yuqoridagi yo’l bilan
λ =
Re
64
Puazeyl formulasi olingan.
Keyingi vaqtlarda qator olimlar tomonidan λ ni xisoblash formulalari umuman
uning Re soniga va o’zanning nisbiy g’adirbudirligiga bog’liq ekanligi isbotlangan.
λ = f
d
Re;
d
=
nisbiy g’adirbudirlik
λ – koeffitsiyentining xususiyatlari xaqidagi eng to’lik ma’lumot
olishga Nikuradze
tajribalarining natijalari imkoniyat berdi.
Nikuradze birinchi bulib diametri d bulgan oddiy doiraviy quvurda tajriba
utkazgan. Quvurdv oraligi l bulgan 1-1 va 2-2 kesimlarda P
1
va P
2
pyezometrlar xamda J
jumrak urnatilgan. Jumrak yerdamida quvurdagi suyuqlik xarakatining tezligini
xoxlagancha uzgartirish mumkin.
Nikuradza quvur devoriga kum zarrachalarini yelimlab yepishtirib sun’iy
gadirbudirlik xosil kildi va quvurlarda tezlikni uzgartirish
yuli Bilan Reynold sonining
turli kiymatlarda quvurning l uzunligi buyicha yukotilgan napor hl ni aniklagan. Sungra
Darsi-Veyzbax
h
l
=
g
d
l
2
2
formuladan foydalanib gidravlik ishqalanish koeffitsiyentini topgan. Nikuradze
tajribalarining natijasini maxsus grafik ko’rinishda ifodaladi. Bunda ordinata o’qiga
lg(100λ) absissalar o’qiga lgRe miqdorlari qo’yilgan. Bu grafikda qator egri va to’g’ri
chiziqlar mavjud. Ulaning xar biri aniq bir nisbiy g’adirbudirlikka ega. Bu grafikda
gidravlik ishqalanish koeffitsiyenti Reynolds soniga va o’zanning
nisbiy
g’adirbudirligiga bog’liqligini ko’rsatadi.
λ = f
a
Re;
Nikuradze grafigi suyuqlik xarakati paytida yo’qotilgan napor to’g’risida
muommoni umumlashtirgan va u quyidagi natijalarni ko’rsatgan
1)
gidravlik ishqalanish koeffitsiyenti λ umumiy ko’rinishda Reynolds soni va o’zan
devorning g’adirbudirliklariga bog’liq
86
2)
suyuqlik xarakatining xususiy xollari mavjud ekanligini xisobga olsak u xolda xar
bir xususiy xol uchun gidravlik ishqalanish koeffitsiyenti λ fakat Re soniga yoki
fakat nisbiy g’adirbudirlikka bog’lik bo’ladi.
Nikuradze grafigining barcha maydoni 3 ta zonaga bo’lish mumkin:
1-zona. Laminar xarakat zonasi. Bu zona uchun
A) Reynolds soni Re≤ Rekkr
B) yoqotilgan napor o’zanning g’adirbudirligiga bog’lik emas. Chunki xar xil
g’adirbudirliklarga tegishli λ=f(Re) egri chiziqlar kelib shu xarakatni ifodalovchi 1,2,3
to’g’ri chiziqqa ko’shilyapti.
C) λ Puazel formulasi y’ordamida xisoblanadi.
λ =
Re
64
D) λ fakat Re soniga bog’liq λ = f ( Re)
2-zona. Bu zonani «almashish» zonasi deyiladi.
Bu zonada laminar xarakatga
o’tish mumkin va aksincha turbulent xarakat laminar xarakatga o’tishi mumkin. Bu
yerda Reynolds soni 100÷2320 dan 4000÷40000 gacha bulishi mumkin. Unda xam
laminar (1-2-3) chiziq xam turbulent (5-4-2) chiziq xarakati paydo bo’lishi mumkin.
3-zona. Bu zona turbulent xarakat zonasi deyiladi. U IV vertikal o’ng tomonda
joylashgan. Bu zona o’z xolicha 3ta soxaga bulinadi.
A) o’zan devori silliq soxasi (2-4-5) to’gri chiziq. Ko’pincha Blazius chizig’i deb
ataladi.
1) λ = f ( Re)
2) λ =
25
.
0
Re
3164
.
0
Blazius tenglamasi.
B) o’zan devori gidravlik silliq soxadan 2chi darajali qarshilik soxaga o’tish yoki
dokvadratik soxa (2-4-5) chiziq bilan A-B to’gri chiziq o’rtasida joylashgan.
1)
d
f
Re;
2)
25
.
0
Re
68
11
.
0
d
A. Altshul formulasi.
V) 2chi darajali qarshilik soxa. Bu soxa ABchiziqdan o’ngda joylashgan.
1)
Re
f
Reynolds soniga bog’lik emas. G’adir
budirlikka tegishli xamma
gorizontal chiziqlar to’gri va gorizontal oqqa parallel.
2)
a
f
faqat nisbiy g’adirbudrlikka bog’lik.
3)
25
.
0
11
.
0
d
Shifrinson formulasi.
Suv o‘tkazgich quvurlarning qaysi birida suv oqsa, o‘sha joyda har xil mahalliy
to‘siqlar torayish, kengayish, diafragma, jo‘mrak va hokazolar, qo‘shimcha qarshiliklarni
keltirib chiqaradi. Mahalliy qarshiliklar bor yerda (shu oralikda) oqim o‘z
energiyasining
bir bo‘lagini yo‘qotadi. Shu oraliqning uzunligi juda qisqa bo‘lgan- ligi uchun uni
mahalliy gidravlik qarshilik deyiladi. Mahalliy qarshiliklarning ko‘rinishlari juda ko‘p va
har xil, ammo ularning hammasi uchun umumiy ko‘rsatma mavjud.
87
11.8- rasm. Nikuradze grafigi.
Dostları ilə paylaş: