U rga nch davlat u n IV er siteti kimyo kafedrasi Qo‘lyozma huquqida

1.6.1. Nanofibroin zarralarini olish
о
Bombyx mori ipak qurti pillasi qobig‘i 70 С da 0,5% Na2C 0 3 eritmasida 35
min qizdiriladi. Keyinchalik olingan tolani 80 C da kalsiy xlorid, spirt va suvning
(CaCl2/C2H5OH/H2O 1:2:8 mol nisbati) aralashmasida eritildi. Ipak fibroinining
tuzli eritmasi 10 daqiqada 5000 rpm tezlikda sentrifuga qilinganidan so‘ng,
supernatantdan CaCl2, kichik molekulalar va ba’zi aralashmalarni chiqarib tashlash
uchun toza suvga qarshi 72 soat davomida doimiy ravishda diyaliz qilindi. Natijada
paydo bo‘lgan ipak fibroini eritmasi termostatda 40 C da saqlanib, ipak fibroin
nanozarralarini tayyorlash uchun quyidagi tajribalarda qo‘llanildi. Sutsimon ipak
23

---

fibroinining eritmasidagi suv va organik erituvchilarini bir vaqtning o ‘zida

aralashmadan chiqariladi.Ushbu oqsil zarralari suvsizlanadi va mikroqismlarning
yig‘ilishi natijasida asta-sekin cho‘kindi paydo bo‘ladi. Ipak fibroini oqsilining
nanozarralarning zarralarni ajratish uchun 20 000 rpm da qayta sentrifuga qilinib
aralashmadan tozalanadi. Tadqiqotdan so‘ng ipak proteinini in vitro oqsillarni va
yetkazib beriluvchi nanozarralari (500—2000 nm) qo‘lga kiritiladi[25].
1.6.2. Ipak fibroinining molekulyar og’irligini aniqlash
Ipak fibroinining molekulyar og‘irligini aniqlashning “silliq bo ‘lmagan
elektroforez” va o ‘lchamlarni chiqarib tashlash xromatografiyasi(SEC) eng so’nggi
usulari hisoblanadi[26,27,22]. o ‘lchamlarni chiqarib tashlash xromatografiyasi
(SEC) va viskozimetriya birgalikda qo’llash qulay va arzon.
Kapillyar elektroforez tizimi (IH) yordamida ipak fibroinining molekulyar
og'irligini (MW) aniqlash uchun oddiy bo‘lmagan gel elakli kapillyar elektroforez
usuli (NGSCE) usuli ishlab chiqilgan. Usul pH=8,8 bo'lgan fon elektrolitlari-
polietilen glikol, tris (gidroksimetil) aminometan (Tris) va natriy dodesil sulfat
(SDS) uch komponentiga asoslangan. NGSCE migratsiya muddati bilan standart
oqsillarni MW o'rtasida yaxshi uzviy bog‘liklar aniqlangan. Qayta tiklangan ipak
fibroinining molekulyar og‘irligi MW=83 kDa atrofida va molekulyar og‘irligi
taqsimoti (MWD) bilan bog‘likligi aniqlangan. Ushbu mutlaq qiymat Lauril natriy
sulfat-poliakrilamid gel elektroforezidan (SDS-PAGE) olingan natijadan ko'ra
kamroqdir, ammo ularning MWD shakllari shuni ko'rsatadiki, ipak fibroinning
og’irligi MW uchun NGSCE aniq va sezgir.
Bombyx mori fibroinidagi o ‘lchamlarni chiqarib tashlash xromatografiyasi
(SEC) va viskozimetriya yordamida molyar massa taqsimotlari va o ‘rtacha molar
massalarning o ‘zgarishi natijalari bilan Mark-Houwink-Sakurada koeffitsientlarini
aniqlangan. SEC ikkita yorug‘likning tarqalishi va differentsial parchalanish
indekslari va ko‘p burchli lazer nurini tarqatuvchi detektorlarning (SEC-DRI-
MALLS) konfiguratsiyasi qo‘llanilgan. SEC-MALLS texnikasi yordamida olingan
24

---

ichki qovushqoqliklar va molyar massalarining mutlaq qiymatlari o'rtasidagi

nisbatdan hisoblangan koeffitsientlar K=1,813*10-4dm3 g-1 (±1,74*10-5), a=0,614
(±0.068). Parametr a ning qiymati LiBr eritmasidagi ipak fibroin molekulalarining
termodinamik jihatdan yaxshi eruvchan moslashuvchan polimer molekulasi kabi
harakat qilishini ko‘rsatadi.
7-jadval.