37
Jahon tilshunosligida
til va uning ijtimoiyligi, paydo bo‘lishi va
rivojlanish jaroyonlari haqida xilma-xil fikrlar bildirilgan.
Tilning
ijtimoiyligi,
rivojlanishi
va nutq bilan munosabati xususida Ferdinand
de Sossyur va
Vilgelm fon Gumboldtlarning fikrlari etakchi o‘rin
egallaydi.
Nazariyotsi olim
Ferdinand de Sossyur
ning fikricha, til kishilik
jamiyatida bajaradigan vazifasiga ko‘ra aloqa quroli,
fikrni ifodalaydigan
vositadir. Ijtimoiy tabiati jihatidan qaralganda til ijtimoiy hodisadir. Ichki
tuzilishiga ko‘ra til sof belgilar sistemasidir.
Tilning taqdiri uning yashashi, rivojlanishi faqat shu tilda
gaplashuvchi jamiyatga bog‘liq. Til jamiyat bilan paydo bo‘lganidek,
jamiyat bilan birga o‘ladi [M.Irisqulov, 1992: 10].
Til
qonunlarini, uning rivojlanishi jamiyat tarixi bilan va shu tilni
yaratgan
xalqning
tarixi
bilan
chambarchas
bog‘liq
holda
o‘rgangandagina bu masalani to‘g‘ri hal qilish mumkin. Hamma narsa
sistemadan iborat bo‘lgani kabi til ham o‘zining tuzilishi bilan,
ayrim
unsurlarining o‘zaro munosabati bilan butun bir ideal tizimni tashkil
etadi Bu masala F.de Sossyur va Vilgelm fon Gumboldt qarashlarida
aniq aks etadi.
Tilning ishlash tizimi haqida N.Xomskiy quyidagi fikrlarni yozadi:
“Inson ongida dastlab mazmunini tashkil etuvchi propozitiv tizim
vujudga keladi. So‘ngra ushbu tizim grammatik
transformatsiya deb
nomlanuvchi formal operatsiya yordamida fizik signal qiyofasini oladi”
[V.A.Zveginsev, 1973: 80-81].
V.A.Zveginsev to‘g‘ri qayd qilganidek, tilning yashash makoni
inson ongidir. Til insonlar ongida taraqqiy qiladi,
yashaydi va
rivojlanadi. Til nasldan naslga, avloddan avlodga o‘tadigan irsiy hodisa
emas, aksincha, til jamiyat taraqqiyotining mahsulidir. Bolaning qaysi
tilda so‘zlay boshlashi uni o‘rab turgan til muhitiga bog‘liq. Misol
uchun, o‘zbek bolasi go‘daklikdan
tojiklar orasida tarbiyalansa, u faqat
tojikcha so‘zlab, o‘z ona tilini bilmasligi mumkin. Ammo bolaning
biologik belgilari (yuz tuzilishi, sochining rangi va hokazolar)
o‘zgarmagan holda shakllanib boradi.
Til
jamiyatga xizmat qiladi, jamiyatda yashaydi, taraqqiy qiladi.
Shuning uchun ham tom ma’noda ijtimoiy hodisadir.