Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research
Yüklə 0,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
- 621 -
Sibir vekâyinamelerinden önemli olan ve birçok araştırmacının temel kaynakları içerisinde yer alan; Stroganov, Esipov ve Remezov vekâyinamelerinin farklı kişiler tarafından çeşitli tarihlerde yapılan neşirleri Rus İmparatorluk Arheografi Komisyonu tarafından 1907’de toplu halde yayınlanmıştır 38 . Eserin giriş kısmında Sibirya vekâyinameleri hakkında geniş bir değerlendirme yazısı da yer almaktadır. Bu vekâyinamelerin muhteva bakımından ortak özelliği Sibirya’nın Ruslar tarafından fethinin hikâyesidir. Bunların dışında Sibir tarihini ilgilendiren bölgesel vekâyinameler de bulunmaktadır. Bunlardan birisi bulunduğu yerin adıylaKungurskaya Letopis şeklinde adlandırılmıştır.1648-1649 tarihlerinde kurulan Kungur Sibirya’ya acılan yeni yolun başlıca duraklarından biri idi. Eserin, buraya gelen yeni yerleşimciler kanalıyla ulaştığı sanılmaktadır.Bu vekâyinamenin, 1703’te Sibirya tarihi araştırmaları esnasında Kungur’da bulunan ve Kungur’un haritasını çıkaran Remezov tarafından bulunduğu tahmin edilmektedir. Bölgesel nitelikli bir diğer vekâyiname türü eser,tarihi veriler ve resmi belgeler kullanılarak hazırlanmış olan Letopis Yakutskago Kraya
adlandırılan eserdir. Rus Çarı Mihail Feodoroviç (1613-1645) döneminden başlayarak İmparator III. Aleksandr (1881-1884) dönemine kadar Yakutistan tarihine ışık tutan olaylar kronolojik olarak eserde kaydedilmiştir. Coğrafya Kaynakları/Haritalar (Çerteji) Sibirya’nın tarihi coğrafyası bakımından önemli kaynaklar çertejnaya kniga adlandırılan yazma eser ve haritalardır. Sibirya şehirlerinin, kale ve istihkâmlarının, köy ve kasabalarının sınırlarını, coğrafi yapısını, nehir ve göllerini, ticaret yollarını, elçilik heyetlerinin geçiş güzergâhlarınıtasvir eden bu eserler,anlatılan bölgenin coğrafi bilgileri yanısıra tarihi, etnoğrafik özelliklerini de ortaya koyuyordu. Çertejlerin hazırlanmasının Sibirya’nın genel coğrafi tasviri amacı yanı sıra stratejik amaçları da bulunuyordu. Nerelerde kaleler kurulabileceği, ne kadar asker ve mühimmat yerleştirilebileceği, muhtemel saldırılar karşısında nasıl ve nerelerde koruma tedbirleri alınacağı bu kayıtlar üzerinde tayin ediliyordu. Sibirya’daki şehirler arasında ve şehirlerle diğer önemli noktalar arasındaki mesafeler nehirler temel alınarak hesaplanıyordu. Çertejlerinbazıları Sibirya’nın genelini, bazıları ise sadece belli bölgeleri tasvir ediyordu. Günümüze ulaşan çertejlerin bir kısmı Moskova’da Sibir Prikazi bünyesinde hazırlanmış, bir kısmı ise Sibirya’da hazırlanarak Moskova’ya gönderilmiştir. Günümüzde çertejlerin önemli bir bölümü Moskova arşivlerinde, Sibir Prikazı ve Adalet Bakanlığı Evrakı arasında bulunmaktadır. XVII. asırda Sibirya’da hazırlanmış olan çertejlerin büyük bir bölümünü günümüze ulaşmadığı bilinmektedir 40 .
eden bir kaynaktır ve günümüzde Moskova Adalet Bakanlığı Arşivi’nde bulunmaktadır. Spasski tarafından açıklamalı notlarla yayınlanan 41 1672 tarihli Sibir Çerteji’nde Tobolsk ve çevresindeki şehirler, hudut karakolları, kasabalar, mezralar, mevkiler, yollar, nehirler, göller, şehirler arası mesafeler kayda geçirilmiştir.Sibir Prikazi Arşivi’nde bulunan bölgesel nitelikli çertejlerden birisi 1683tarihlidir. Yenisey asilzadelerinden Aleksey Galkin ve Feodor Rosputin tarafından hazırlanmış olan bu çertej İlimsk ve Yeniseysk üyezdleri ile Tunguz Nehri boyundaki volostları tasvir ediyordu. 1691-1692tarihlerinde mahallinde hazırlanmış olan çertej, Yakutsk ve İlimsk üyezdlerini, Lena Nehri boyundaki volostları, 1698’de Moskova’da hazırlanmış olan çertej ise Amur Nehri ve sistemini tasvir ediyordu 42 .
Bilinen çertejlerin başında yukarıda ismi zikredilen vekâyiname yazarı Remezov’un Çertejnaya Kniga Sibiri gelmektedir. 1701’de hazırlanmış olan bu eser 1882’de Arheografi Komisyonu tarafından yayınlanmıştır. Remezov eserini hazırlarken, kendinden öncekiler tarafından hazırlanmış olan, bilhassa XVII. asrın sonlarına ait bölgesel nitelikli çertejleri, coğrafi elyazma eserlerini ve Sibirya’yı iyi tanıyan kaynak kişilerden topladığı verileri kullanmıştır 43 . Tobolsk’ta vazifeli askeri ve idari yetkililerle, Tobolsk’a dışarıdan gelen Kazan’lı, Ufa’lı, Perm’li ve daha başka yabancı kaynak kişilerle görüşmüş, onlardan yaşadıkları, bildikleri toprakların ölçüsünü, yolların mesafesini, şehirleri, köy ve volostları, nehirleri, gölleri, dereleri, Pomorsk sahillerini, kıyıları, adaları, deniz endüstrisi noktalarını, dağları, ormanları hasılı Sibirya coğrafyasına dair hemen her şeyi kayda geçirmiştir. Remezov’un kaynak kişilerinden en önemlisi ise Tobolsk’ta görüştüğü “Kamçatka Fatihi”, “Kamçatka Ermakı”unvanlarıyla anılan Vladimir Atlasov’dur. Atlasov Kamçatka’ya yaptığı ilk seferinden sonra Tobolsk’a gelmiş ve burada seferle ilgili voyvodaları bilgilendirdiği sırada Remezov da dahil olarak onun anlatımlarını kayda geçirip eserinde kullanmıştır. Neticede ortaya muazzam bir Sibir atlası yanısıra Sibirya’nın etnoğrafik haritası da ortaya çıkmıştır.
38
1907), İmperatorskoy Arheografiçeskoy Komissii, S. Peterburg. 39 V. L. Priklonski (1896), Letopis Yakutskago Kraya, Krasnoyarsk. 40 N. N. Ogloblin (1892), İstoçniki Çertejnoy Knigi Sibiri Semena Remezova, S. Peterburg. 41 G. Spasski (1849), Spisok s Çerteja Sibirskiya Zemli, Moskva. 42 N. N. Ogloblin (1892), İstoçniki Çertejnoy Knigi Sibiri Semena Remezova, S. Peterburg. 43 Remezov’un eseri ve kullandığı kaynaklar hakkında bkz, N. N. Ogloblin (1892), İstoçniki Çertejnoy Knigi Sibiri Semena Remezova, S. Peterburg. Yüklə 0,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|