Uluslararası Türk Dünyası Bilimsel Araştırmalar Dergisi

Uluslararası Türk Dünyası Bilimsel Araştırmalar Dergisi
 
International Journal of Turkish World Scientific Researches
 
 
verdiklerini dile getirmiştir. Türk Ordusu Azerbaycan topraklarında bulunduğu sıralarda halka 
yeterince tahıl, sığır ve başka şeyler de bırakarak destek sağlamıştı (Musayev, 2003: 30-32). 
 
Kafkas İslam Ordusu Azerbaycan topraklarında iken hasad zamanı da başlamıştı. Nuri Paşa’nın 
emri  ile  ordu  neferleri  çoğu  köyde  halkın  arazi  işlerine,  tahılın  toplanmasına  ve 
harmanlanmasına  yardım  etmişlerdi.  Özellikle  Kuba  Kazası’nda  bu  yardımlar  yapılırken 
toplanan  tahıl  ürünleri  Türk  Ordusu  tarafından devlet memurlarına  teslim  edilmişti.  Bütün  bu 
bilgiler Azerbaycan Parlamentosu Üyesi Karabey Karabeyov tarafından mecliste dile getirilmişti. 
Türk Ordusu Bakü’de bulunurken bir taburu o dönemde bir köy olan Maştağa’ya yerleştirmişti. 
Bu tabur “Maştağa Taburu” olarak tarihte kayıtlara geçmiştir. Bu taburun komutanı Tevfik Paşa 
idi.  Maştağa  Taburu,  Maştağa’nın  Koçusu  (Koçu:  Bakü  Şehri’nde  kabadayılar  için  kullanılan 
Bakü’ye  has  yerel  isim.)  Meşhur  Aziz’in  iki  katlı  binasında  ikame  ettiriliyordu.  Maştağa’nın 
Seyidler ve Hanhorlar kabristanlıklarında onlarca Türk subayı ve askeri defnedilmiştir. Lakin ne 
yazık ki bakımsızlık yüzünden bütün mezarlar yerle bir olmuş, tanınamaz hale gelmiş ve hiçbir 
şehidin  mezar  taşı  kalmamıştır.  O  dönemde  Merdekan  Köy  Okulu’nda  ikamet  eden  Türk 
askerlerden şehit olanların kabirleri daha sonra tespit edilmiş olup, onlar için şehitlik abideleri 
inşa  edilmiştir.  Merdekan’daki  Türk  askeri  birliğinin  komutanı  Kemal  İbrahim  Paşa  idi 
(Musayev, 2003: 32-33). 
 
Osmanlı Devleti Birinci Dünya Savaşı’nda mağlup olan taraftaydı. 30 Ekim 1918 tarihinde İtilaf 
Devletleri  ile  Osmanlı  Devleti  arasında  Mondros  Ateşkes  Antlaşması  imzalandı.  Bu  antlaşmaya 
göre  Osmanlı  Devleti  ordusunu  Kafkasya’dan  çıkartmak  zorundaydı.  Bu  sebepten  ötürü  17 
Kasım’dan  itibaren  Türkler,  Azerbaycan  ve  Dağıstan’dan  Batum  istikametinden  geri  çekilmeye 
başladılar.  Türkler  Bakü’den  ayrıldıktan  hemen  sonra  İngilizler  Bakü’yü  işgal  ettiler.  Türkler 
Azerbaycan’dan  ayrıldıktan  sonra  Azerbaycan  Gazetesi’nin  1919  tarihli  ve  126  numaralı 
sayısında,  Türk  Ordusu’nun  eski  komutanları  Nuri  Paşa  ile  Mürsel  Paşa’nın  Batum’da 
yakalanarak tutuklandığı ve davalarının mahkemeye sunulduğu haberi yayınlanmıştı. Bu haber 
süratle bütün Azerbaycan’da duyulmuştu.  Bu  vaziyete kızmış  olan Azerbaycan halkı  her yerde 
sokaklara çıkarak mitingler düzenlemiş ve hükümetten Türk komutanlarının serbest bırakılması 
için acil tedbirler alınmasını talep etmişlerdi (Musayev, 2003: 33-34). 
 
Daha  önce  İngilizlerin  arama  listesinde  ismi  olan  Mürsel  (Bakü)  Paşa  aranmaya  başlanmıştı. 
İngilizler tarafından aranan birçok Türk komutanların arasında olan 5. Kafkas Tümeni Komutanı 
Tümgeneral Mürsel Paşa, Batum’da çeşitli tuzaklar ve oyunlar ile gözaltına alındı. Azerbaycan’ın 
birçok  bölgesinde  halk  Türk  Ordusu’nun  komutanlarının  serbest  bırakılması  için  mitingleri 
devam  ettirirken,  komutanların  hapishaneden  kaçtığı  iddia  edilmişti.  İşin  aslı 
Azerbaycanlılardan  beş  kişi  ile  Batum’dan  iki  kişinin  oluşturduğu  bir  grup,  generalleri 
hapishaneden kaçırmıştı (Musayev, 2003: 34). 
 
Kafkas  İslam  Ordusu  XX.  yüzyılın  başlarında  Kafkasya’da  büyük  başarılar  elde  etmiştir.  Bakü 
zaferi  Kafkas  İslam  Ordusu’nun  en  önemli  başarısıdır.  Bolşevik  ve  Ermeni  Taşnaklarının 
Müslüman  Türklere  karşı  işledikleri  zulmü  ve  soykırımı  bertaraf  eden  Kafkas  İslam  Ordusu, 
Azerbaycan halkı için ayrı bir öneme sahiptir. Azerbaycanlı yazarlar ve tarihçiler Kafkas İslam 
Ordusu ile ilgili eserler kaleme alarak o dönemde yaşanılanları günümüze taşımışlardır. Qılman 
İlkin  Musayev’in  Kafkas  İslam  Ordusu’nu  anlatan  “Türk  Ordusu  Bakü’de”  isimli  çalışması  da 
ender  eserlerdendir.  Dönemin  siyasi  ve  askeri  olaylarına  ışık  tutan  bu  eser,  Kafkas  İslam 
Ordusu’nu okuyuculara tesirli bir tarzda tanıtmaktadır.  
 
 

---

 
 
120 
Cilt /Volume 2, Sayı/Issue: 1, Haziran/June 2021 Ankara
 
SONUÇ 
 
XX.  Yüzyılın  başlarında  Azerbaycan’da  tarihi  seyrin  değişmesine  neden  olan  en  önemli  olay 
Rusya’daki  Şubat  1917  Devrimi’dir.  Bu  ihtilal  sonrasında  Kafkasya  toplumlarında  oluşan 
yönetim  boşluğu  nedeniyle çatışmalar yaşanmıştır.  Azerbaycan halkı  bu  dönemde  tarihinin  en 
önemli  ölüm  kalım  sınavını  vermiştir.  Bolşevik  ve  Ermeni  Taşnaklarının  katliamlarına  karşı 
mücadele  veren  Azerbaycanlı  Türkler,  Osmanlı  Devleti’nden  destek  istemişlerdir.  Bu  talep 
akabinde  Osmanlı  Devleti  Nuri  Paşa’yı  görevlendirmiştir.  Nuri  Paşa  kumandanlığında  kurulan 
Kafkas İslam Ordusu Azerbaycan’daki Müslüman nüfusu aleyhindeki baskı, zulüm ve katliamlara 
son vererek barış ve emniyeti hâkim kılmıştır. Lakin Osmanlı Devleti Birinci Dünya Savaşı’nda 
yenilmiş  olan  İttifak  Devletleri  bloğunda  olduğundan  1918  yılında  Mondros  Ateşkes 
Antlaşması’nı imzalamak zorunda bırakılmıştır. Mondros Ateşkes Antlaşması’nda alınan kararlar 
gereği  Kafkas  İslam  Ordusu  Kafkasya’dan  geri  çekilmiş,  Azerbaycan’daki  faaliyetleri  ve 
yardımları kısa sürmüştür. Azerbaycanlı yazar ve tarihçi Qılman İlkin Musayev, Azerbaycan’da 
XX.  Yüzyılın  ilk  çeyreğinde  Müslüman  Türklere  karşı  işlenen  katliamların  ve  yaşanılan 
çatışmaların bizzat şahidi olmuştur. Qılman İlkin Musayev, özellikle Bakü Şehri’nde gerçekleşen 
olaylardan  etkilenmiş  ve  hayatı  boyunca  bu  gözlemlerini  unutamamıştır.  Bakü  Halkı  Kafkas 
İslam  Ordusu’nu  Bakü’nün  kurtarıcısı  olarak  görmüş  ve  bu  orduyu  sevinçlerle  karşılamıştır. 
Qılman  İlkin  Musayev  de  bu  sevince  ortak  olurken  daha  sonra  yaşadıklarını,  gördüklerini  ve 
işittiklerini kaleme almış ve “Türk Ordusu Bakü’de” adlı eserini yazmıştır. Bu hatıratta 1910’lu 
yıllarda gelişen olaylar ve bilinmeyen birçok husus ilk ağızdan anlatılmış ve akademik camiaya 
değerli bir kaynak teşkil olunmuştur.