Uluslararası Türk Dünyası Bilimsel Araştırmalar Dergisi
QILMAN İLKİN MUSAYEV’İN “TÜRK ORDUSU BAKIDA” ADLI HATIRATINDA KAFKAS
Yüklə 4,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 3. QILMAN İLKİN MUSAYEV’İN “TÜRK ORDUSU BAKIDA” ADLI HATIRATINDA KAFKAS
İSLAM ORDUSU Birinci Dünya Savaşı yıllarında Osmanlı Devleti’nin kazandığı en önemli askeri zaferlerden biri de Bakü’nün İngiliz ve diğer işgalci unsurlardan kurtarılmasıdır. 15 Eylül 1918 tarihinde Nuri Paşa komutasındaki Kafkas İslam Ordusu Bakü’yü düşman işgalinden azad eder. Böylelikle Azerbaycan Müslüman-Türk halkına karşı Bolşevik-Taşnak çeteleri tarafından yapılan soykırım politikalarına son verilir. Nuri Paşa komutasındaki Kafkas İslam Ordusu’nun bu fedakârlığı, tüm Azerbaycan ve aynı zamanda Bakü ahalisi üzerinde derin bir etki bırakmıştır (Musayev, 2003: 2). 1917 Yılında Rusya’da inkılâp yaşandı. Qılman İlkin Musayev’e göre, inkılâbın etkisiyle Rusya’da yaşayan bütün Türk halkları bağımsızlık ve muhtariyet maksadıyla girişimlerde bulundular. 2 Martta Çar II. Nikolay tahtından çekildi. Bu çekilmeden sonra Rusya’da iki başlı bir yönetim oluşturuldu. Bunlar: Geçici Hükümet ve Sovyetler Hükümeti idi. Kafkasya milletvekillerinin 116 Cilt /Volume 2, Sayı/Issue: 1, Haziran/June 2021 Ankara teşebbüsü üzerine Rusya Devlet Meclisi (Duma) 9 Martta Kafkasya’nın idaresi için hususi bir komisyon görevlendirdi. Komisyonda A. Harlamov (Başkan), Muhammed Yusuf Caferov (Tiflis Siyasi Mümessili) ve M.İ.Panacanov da bulunuyordu. St. Petersburg’dan gelen komisyon üyeleri öncelikle Bakü’de bir toplantı yaptılar. Düzenlenen bu toplantıda halkın, geçici hükümeti desteklemesi kararını aldılar. Daha sonra devrim sürecinde yaşananlar halka anlatılarak geçici hükümetin desteklenmesini talep ettiler. Qılman İlkin Musayev, toplantı üyesi Muhammed Yusuf Caferov’un bu dönemde yaptığı konuşmanın bir kesitine eserinde yer vermiştir. Bu konuşma aşağıda verilmiştir (Musayev, 2003: 15). “Biz, St. Petersburg’dan buraya Rusya’nın azad olmuş vatandaşlarını (sizi) tebrik etmeye geldik. Bize Devlet Meclisi (Duma) tarafından çetin bir vazife verilmiştir. Bu vazife Kafkasya’nın bizim tarafımızdan idare olunmasıdır. Bu vazife, Kurucu Meclisin (Meclis-i Müessisan) tam olarak toplanıp asıl kanunla yeni bir emir verilmesine dek devam edecektir. Yoldaşlar, hakikaten büyük bir hadise baş göstermiştir! Artık Çar yoktur. Onun çürümüş ve kuvvetli bir memleketi felaket haline düşürülmüş, idaresi daha yoktur. Rus Milleti vaktinde kendisini kurtarmaya kalkışmıştır. Lakin iş hâlen bitmemiştir. Elde ettiğimizi güçlendirmek lazımdır. ” (Musayev, 2003: 15-16). 15 Kasım 1917’de Transkafkasya (Güney Kafkasya) Komiserliği oluşturuldu. Bu komiserliğe Azerbaycan’dan Fetali Han Hoyski ve Muhammed Yusuf Caferov dâhil edilmişti. Kurulan komiserliğin teşebbüsü ile Kafkas Cephesinden dönen askerler silahsızlandırılır ve bu silahlar Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan silahlı kuvvetlerine devredilmiştir (Musayev, 2003: 16- 17). 10 Şubat 1918 tarihinde açılan Transkafkasya Seym’i Güney Kafkasya’dan Kurucu Meclise seçilmiş Menşevik, Taşnak ve Müsavatçılardan meydana gelmekteydi. 26 Mart 1918 tarihinde Seym, Güney Kafkasya Komiserliğini lağvetti. Ardından Seym, 22 Nisan 1918’de Kafkasya’nın Sovyet Rusya’dan ayrıldığını resmileştirdi. Transkafkasya Seym’i Türklerle barış görüşmeleri gerçekleştirdi. Lakin bu görüşmeler uzun sürdü. Bu görüşmeler sürecinde Seym’de yaşanan iç tartışmalar ortak ve genel bir karar doğurmuyordu. Çünkü Transkafkasya Seym’inin Türklerle görüşmelerini sürdürebilmeleri için hâlen hukuki bir konumları yoktu. Bu mesele müzakere edilmek üzere Seym’in 9 Nisan tarihli toplantısında gündeme alındı. Türklerle yapılacak antlaşmanın yasal olabilmesi için Seym, uzun süren görüşmeler neticesinde Transkafkasya Bağımsız Demokratik Federal Cumhuriyeti’ni ilan etti. Bu Cumhuriyetin de fark edilen sembolleri dışında önceki komiserlikten pek bir farkı yoktu. Genel bir planı olmayan Seym, ister istemez parçalanmaya mahkumdu. Nitekim 25 Mayısta Seym’in son toplantısı gerçekleşti. Bir gün sonra ise Transkafkasya Bağımsız Demokratik Federal Cumhuriyeti dağıldı. Gürcistan 28 Mayıs 1918 tarihinde bağımsızlığını ilan etti. Seym’in müslüman üyeleri de Milli Şura’yı oluşturarak Mehmet Emin Resulzâde’yi başkan seçtiler (Musayev, 2003: 17). 28 Mayıs 1918’ de Bağımsız Azerbaycan Cumhuriyeti ilan edildi. Aynı gün Azerbaycan Cumhuriyeti’nin ilk geçici hükümet kabinesi oluşturuldu (Musayev, 2003: 18). Yeni kurulmuş Kafkasya cumhuriyetleri varlıklarını sürdürebilmek için öncelikle askeri kuvvete muhtaç idiler. Ordusu olmayan bir devlet uzun süre yaşayamazdı. Güçlü devletlerin desteğini almak isteyen Kafkasya Cumhuriyetleri 4 Haziran 1918’de Batum’da bir konferans düzenlediler. Burada Azerbaycan ile Osmanlı Devleti arasında bir antlaşma yapıldı. Bu anlaşma ile Azerbaycan Milli Şura’sı Osmanlı Devleti’nin desteğini almıştı. Osmanlı Devleti de bu antlaşmadan kârlı çıkmıştı. Zira burada alınan karar ile Osmanlı Devleti istediği zaman Azerbaycan’a ordu gönderebilecekti. Yapılan barış antlaşmasının dördüncü maddesinde Osmanlı Devleti’nin Azerbaycan’ın güvenliği için destek olacağı belirtiliyordu. Yine bu maddeye göre Osmanlı Devleti, Karabağ’ı Ermeni |