Uot 81-11 MÜXTƏLİFSİstemli İNGİLİs və azərbaycan diLLƏRİNDƏ tamamliq budaq cüMLƏLƏRİ VƏ onlarin müqayiSƏLİ TƏHLİLİ

 

62 

 

c)  LİFO üzrə: 

(20x950)+( 100x980)= 117000 min man.  

ç) HİFO üzrə: 

120x920=110400 min man. 

d)  LOFO üzrə: 

120x1120=134400 min man. 

Fərz  edək  ki,  Bakı  şəhərində  yerləşən  benzindoldurma  məntəqəsinin  istehlakçılara  yanacaq 

satışından əldə etdiyi rüblük gəlirin ümumi məbləği 1695000 min man. olmuşdur.  

Müəssisənin  yekun  göstəricilərinin  seçilən  uçot  üsulundan  asılılığını  müəyyən  etmək  üçün 

yuxarıdakı göstəricilərin köməyi ilə cədvəl quraq. Yekun məlumatlar cədvəl 2-də.verilmişdir. 

 

Cədvəl 2. 

Çöstəricilərin adı 

Orta maya dəyəri 

FİFO 

LİFO 

HİFO 

LOFO 

Alışdan alınan gəlir 

(min man.) 

1695000 

1695000 

1695000 

1695000 

1695000 

Satılan yanacağın maya 

dəyəri (min man.) 

1165888,8 

157700 

172700 

179300 

155300 

Mənfəət (min man.) 

529111,2 

37300 

22300 

15700 

39700 

Mənfəət vergisinin 

dərəcəsi (%) 

20 

20 

20 

20 

20 

Məfəət vergisinin 

məbləği (min man.) 

105822,2 

107460 

104460 

103140 

107940 

 

Cədvəl  məlumatlarından  göründüyü  kimi,  eyni  bir  müəssisənin  məlumatları  əsasında 

hesablanmış göstəricilər (mənfəət və mənfəətdən tutulan verginin məbləği) satılan yanacağın maya 

dəyərinin  hesablanması  metodundan  bilavasitə  asılıdır.  Nəzərə  alsaq  ki,  Azərbaycan 

Respublikasının  qanunvericiliyi  ilə  nəzərdə  tutulan  FİFO  və  LİFO  metodlarının  tətbiq  edilməsi 

qaydası  yerli  müəssisələr  tərəfindən  mənimsənilməyib,  onda  Azərbaycanın    müəssisələrində 

material  məsrəflərinın  və  qalıqlarının  orta  maya  dəyəri  üzrə  qiymətləndirilməsi  barədə  nəticə 

çıxarmaq mümkündür. İnflyasiya şəraitində pulun qazanılması və kapitalın artırılması problemi ilə 

qarşılaşan  müəssisələr  özləri  üçün  vergi  yükünün  azaldılmasına  səy  göstərirlər  [3,  24.].  Hesabat 

göstəricilərini  təhrif  etmək  yolu  ilə  bu  məqsədə  nail  olan  müəssisə  rəhbərləri  sonrakı  auditor 

yoxlamasının nəticələrindən asılı olaraq, inzibati və ya cinayət məsuliyyətindən qaça bilmirlər. 

Lakin yuxarıda nəzərdən keçirilmiş alternativ qiymətləndirmə üsullarının  tətbiq edilməsi ilə 

bağlı  məsələ  qanunvericilik  qaydasında  həll  edilərsə,  müəssisələr  onlardan  hər  hansı  birini  tətbiq 

etməklə,  vergi  yükünün  qanuni  yolla  azaldılmasına  nail  ola  bilərlər.  Belə  ki,  inflyasiya  şəraitində 

fəaliyyət  göstərən  benzindoldurma  məntəqəsi  yanacağın    maya  dəyərini  LİFO  üzrə  uçota  alarsa, 

orta maya dəyəri metodu ilə müqayisədə vergi yükü 1,3 mln. man. Azalardı, HİFO üsulunun tətbiq 

edilməsi nəticəsində isə müəssisənin 2,7 mln. man. vəsaitinə qənaət edilərdi. 

Beləliklə,  onilliklər  ərzində  Avropa  ölkələri  iqtisadiyyatının  tənzimlənməsi  sahəsində  özünün 

səmərəliliyini  təsdiq  etmiş  alternativ  uçot  üsullarının  Azərbaycan  müəssisələri  tərəfındən  tətbiq 

edilməsini nəzərdə tutan təlimatın hazırlanmasının zəruriliyi şübhə doğurmur. 

 Elmi  yeniliyi:  Qanunvericiliklə  təsbit  edilmiş  qiymətləndirmə  üsullarının  təcrübədə  tətbiqi 

mexanizmi əsaslandırılmışdır. 

Tətbiqi əhəmiyyəti: Firmalarda vergi yükünün azaldılması məqsədilə istifadə edilə bilər. 

 

        

 

 

Material ehtiyatlarının və məsrəflərinin qiymətləndirilməsi metodları 

 

---

 

63 

 

ƏDƏBİYYAT 

1.

 

Əhmədzadə M. Biznes plan praktikum. Bakı: Nafta-press, 2010, 60 s. 

2.

 

Роберт Н. Антони. Основы бухгалтерского учета. М.: Триада НТТ, 1993, 311с. 

3.

 

Крылова Н.С. Как писать бизнес-план. М.: ПРИОР, 1993, 125с. 

4.

 

Чернов В. П., Эйсенер Ю.Н. Бизнес-плaн рабочая книга.  СПб.: ЭИС, 2012. 

                                           

РЕЗЮМЕ 

МЕТОДЫ ОЦЕНКИ МАТЕРИАЛЬНЫХ ЗАПАСОВ И ЗАТРАТ 

Ахмедзаде М.И. 

 

Ключевые  слова:  налоговое  бремя,  материальные  запасы,  материальные  затраты, 

альтернативные методы оценки. 

 

Статья  посвящается  рассмотрению  методов  оценки  материалов,  обеспечивающих  снижение 

налогового  бремени  экономических  субъектов.  Указанные  методы  регулируются  нормами 

бухгалтерского  законодательства  переходного  периода.  Вероятность  практического  использования 

методов  Европейского  континентального  учета  в  условиях  азербайджанской  экономики  велика.  

Изучение  альтернативных  методов  учета,  подтвердивших  свою  эффективность  в  сфере 

регулирования  экономики  Европейских  стран,  способствует  повышению  уровня  экономического 

образования в университетах. 

 

 

SUMMARY 

EVALUATION METHODS OF MATERIAL RESOURCES AND EXPENSES 

Ahmadzade M.I. 

 

Key words: tax burden, material resources, material costs, alternativ evaluation methods 

The  article  is  devoted  to  studying  the  evaluation  methods  providing  reducing  the  tax  burdien  of 

economic  entities.  Displayed  methods  are  regulated  by  the  rules  of  financial  accounting  legislation  of 

transitional  period.  Probability  of  practical  use  of  European  continental  accounting  methods  is  high  in 

Azerbaijan's  economy  condition.  Studying  alternative  accounting  methods  that  have  confirmed  the 

effectiveness  in  European  countries  in  the  fıeld  of  economical  regulation  may  allow  to  raise  the  level  of 

economic education at universities.

 

 

 

Daxilolma tarixi: 

İlkin variant 

28.12.2016 

 

Son variant 

27.09.2017 

Əhmədzadə M.İ.  

---