V a I i m a t o V a. A. I i. I i o I i o j o n o V

II bob. YER VA KO‘CHMAS MULK KADASTRINI
TUZISHDA ZARUR GEODEZIK ISHLAR
2.1. Koordinatalar sistemasi
Tayanch iboralar:
koordinatalar, nisbiy va absolyut balandliklar.
Yer yuzasi kattaligi va shakli turlicha bo'Igan notekisliklar 
balandlik hamda chuqurliklarning murakkab yig‘indisidan iborat. 
Yer yuzasini qog'ozda tasvirlash uchun gorizontal proyeksiyalar 
metodi qo'llaniladi. Bu metod quyidagidan iborat: yerning tabiiy 
yuzasidagi 
ABCDE
nuqtalar (1-rasm ) sathni, y a’ni gorizontal 
yuzaga vertikal chiziqlar orqali proyeksiyalanadi, bunda sathning 
yuzada 
a, b, c, d, e
nuqtalari hosil qilinadi. Bu nuqtalar yerning 
tabiiy yuzasidagi hosil nuqtalaming gorizontal proyeksiyasi deyiladi. 
Yer yuzidagi nuqtalarning gorizontal proyeksiyalari vaziyati biror 
sistemada olingan koordinatalar bilan aniqlanadi. Geodeziyada 
geografik (yoki geodezik) koordinatalar sistemasi to ‘g‘ri burchakli 
yassi Dekart, koordinatlar sistemasi va Gauss-Kryugerning to 'g 'ri 
burchakli koordinatalar sistemasidan foydalaniladi.
Boshlang'ich meridian 
PM EPt
va ekvator 
EN.K
; tekisliklari 
geografik sistemasining asosiy koordinataviy tekisliklari hisoblanadi 
(2-rasm). Grinvich m eridiani (Angliya) boshlang'ich meridian 
deb qabul qilingan. Bu koordinatalar sistemasida biror nuqtaning 
vaziyati shu nuqtada 
NO
tik chiziq va ekvator tekisligi orasida 
hosil bo'Igan burchak 
geografik kenglik
deyiladi. Shu nuqtadagi 
meridian tekisligi 
PNP{
bilan boshlang'ich meridian tekisligi 
PM EP
/ 
orasidagi burchak shu nuqtaning geografik uzoqligi deyiladi.
Ekvatordan shim ol tom onga qarab hisoblangan geografik 
kengligi 0° dan 180° sharqiy uzunlik deyiladi va «+» ishora bilan 
ifodalanadi, g'arbga qarab hisoblangani g'arbiy uzunlik deb ataladi 
va «+» ishora bilan ifodalanadi.
Yer yuzasidagi har qanday nuqtaning geografik koordinatalarini 
astronomik kuzatishlar orqali hamda geodezik o'lchashlar natijasida 
aniqlash mumkin.
43

---