Vahid qazi
Yüklə 4,45 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cəmil HƏSƏNLİ
- Yaddaş ləpirləri
7 Kitabda maraqla oxunan daha iki yazı diq- qəti cəlb edir. “Bekar(a) ömür” və “Özünü axta- ranlar ölkəsi və ya maydan sonra gələn aprel”. Ölkəmizin 23 aylıq şərəf nümunəsi olan Xalq Cümhuriyyəti tariximizə müasir baxış ikinci ya- zının qayəsini təşkil edir. Müasir mədəniyyəti- mizə baxış, qədim türk yaddaşına, adətinə, ən- ənəsinə və tarixinə həsr edilmiş bir filmə üç mil- yonluq bir türk şəhərində üç tamaşaçının tapıl- maması, doğrudan da, həyəcan təbilidir. Bu təbili çalanlardan biri də Vahid Qazi və onun oxuculara təqdim edilən “Yaddaş ləpirləri. De- mokratiya yazıları” kitabıdır. Qəm naxışların- dan toxunmuş Qarabağ xalısı – bir kitab... Cəmil HƏSƏNLİ, tarix elmləri doktoru, professor 8 9 Nərgiz, Uğur, Ayan üçün 10 Yaddaş ləpirləri 11 12 Ölü şəhərlər muzeyi Azərbaycan və Ermənistan ziyalılarından ibarət bir qrup qarşılıqlı səfərlə hər iki ölkənin media həya- tına canlanma gətirdi. Ardınca Azərbaycan prezidenti Rusiya telekanalına müsahibəsində Qarabağ proble- miylə bağlı yeni və ciddi açıqlama verdi. Ermənistan prezidenti isə kiprli həmkarı ilə görüşdə yeni olmayan fikirlərini bir daha təkrarladı. Mövzu qəzet və saytlarımızı zəbt edib, bolluğu ilə göz çıxarır. Əsas sual da budur: “Sən Qarabağa ge- dərdinmi?” Ən müxtəlif cavablar oldu. Mənim ürəyimi titrədən də bu sualın bir qarabağlı kimi mənə də ünvanla- na biləcəyi “qorxusu” idi – bu suala nə cavab verərdim... *** Dünya sivilizasiyasının beşiklərindən olan Krımda on altı ölü şəhər açıq muzey kimi durur, hamısının da öz tarixi, mədəni kimliyi var. Onlardan birinin – Puşki- nin “Baxçasaray fontanı” şeirinin hesabına rus-kommu- nist fəlakətindən adını qoruya bilmiş əsrarəngiz Baxça- saray şəhərinin qədim hissəsindəki Xan Sarayının dar- vazası ağzından yuxarı qalxan yolun sonunda, sanki göy üzünə dikələn cığırın o biri ucunda, buludların əha- təsində mövqe tutan Cufut-Kala mağara-şəhəri 15 ildi qəlbimi və ruhumu fəth edib. Cufut-Kala Krım xanlığının paytaxtı olub. Sonralar xanlıq böyüdükcə ərazi azlığı və su problemi sə- 13 bəbindən xan aşağıda, daha böyük yerdə özünə paytaxt seçib Baxçasarayı. Cufut-Kalanı isə qəraim türklərinə verib. Krım-tatarca “cuhudların qalası”, qəraimcə isə “Cuft Kale”, yəni, “çift qala”, “cüt qala” anlamını verir. 1994-cü ilin yayında, türkçülüyün hələ qanımı qaynatdığı dönəmdə yüzillərin araba təkərlərinin daş yollarda bəzən barmaq uzunluğunda dərinə işləmiş izlərini səmt tutub dar küçələrlə getdiyim vaxt keçir- diyim hislər hələ də dipdiridir. Hündürlüyü 5 adam boyunda, duruşundan tarixin zəhmi tökülən cənub darvazasından girib bir vaxtlar tacirlərin mal satdığı bazarın sağ yanından keçirəm. Bir az da sağa burulub mağara-evlərin balaca oyuq- pəncərələrinin önündən ötürəm, burnuma xoş və tanış iy gəlir. Təzə gəlin piti asıb ərini gözləyir. Şu- şada Sabir əminin – “Turist Sabir”in pitisinin qo- xusuydu eynən. Yoluma davam edirəm. Kiçik meydançada ağ- saqqal kişilər çöməlib oturublar, söhbət edirlər: “De- yəsən, bizim sözümüzü xana çatdırmırlar, axı. Bəlkə, özümüz bir də onun hüzuruna gedək? Deyək ki, su- suz yaşamaq olmur burda. Neçə ildir söz verilir, am- ma əlac edən yoxdur. Hamı çıxıb gedəcək, şəhər boş qalacaq axırda”. Bir başqası cavab verir: “Xanın bizi dinləməyə vaxtı nə gəzir... Yenə harasa üz tutur, de- yirlər, bu dəfə Moskvaya hücum edəcək. Getsin, al- sın, bizim uşaqlar da pis vuruşmurlar, sözüm yox, amma bizim də işimizə əncam çəksin barı”. Küçə sola burulur. Tində qəraim kenassasıdı, yə- ni məbədi. Qəraizm yəhudiliyin təriqətidi. Şəhərin 14 əksər evlərindən fərqli olaraq, bura daşdan tikilib, üs- tü kirəmitlidir. (Şəhərdə heç ev yoxdur ha, ev dedi- yimiz yonulub-yarılıb qayadan düzəldilmiş mağara- sığınacaqlara bənzəyir.) İbadət vaxtıdı, deyəsən. Düz keçirəm. Qəraimlərin tarixini hərə bir yerə yazır, mən on- ları xəzərlərin davamçıları hesab edənlərdənəm. Türk dilində danışırlar. Dini ayinləri də qəraim türkcəsin- dədi. Qarşıdan gələn öküz arabasına yol verib yoluma davam edirəm. Təkərlər ağ sal daşların içində açılmış bir xətt boyunca diyirlənir. Eynən relsin üstüylə gedən tramvay kimi. Çıxardıqları səslər də bənzəyir bir-birinə. Sağ tərəf sıldırımdır, odur ki, yol sola bu- rulur. Aşağıda dərin dərələr göz aparır, yavaş-yavaş öyrəşirsən. Xuraman özünü buradan atıb? Görəsən, niyə atıb? Səbəbini bilən varmı? Tini dönürəm. Böyük mənzərə qarşımdadı. Sol- da şəhərin ən hündür tikilisidi. Bura Toxtamış xanın qızı Canıke xanımın 1437-ci ildə tikilmiş məqbərəsi- di. Ziyarət edirəm. Bu ucalıqdan baxanda babası Çin- giz xanın yaratdığı tarixin ən əzəmətli imperiyasının sərhədlərinin səmada Tenqrinin qapısı ağzında üfüqə çevrildiyini asanca görə bilər hər türk oğlu türk. Özü- mü bu məkanın, bu üfüqin bir parçası hiss edirəm. Şahin kimi bu sonsuzluğa şığımaq istəyirəm, elə dəli şahinlərin özü kimi. Tarix yaddaşımdan retrovari gö- rüntülərlə keçir, özüm tarix oluram... Bir qədər sağda mağara-şəhərin ikinci darvazası- dı. Əsrləri addımlayırammış kimi nəhəng divar daşla- Yüklə 4,45 Kb. Dostları ilə paylaş:
|