Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə
Yüklə 3,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 97 hissini içindən keçirir. "Körpüsalanlar"da – Səriyyədə hətta "üsyan" tiplidir, milli qadın olaraq qalmaqala, təzadlı şəkildə, buxovlara ictimai planda etiraz edir." (Bax: Tehran Alışanoğlu. Sema Doqanla müsahibə, "Rezonans" qəzeti, 30 sentyabr - 2 oktyabr, 1998.) Tehran Əlişanoğlu başqa bir planda – ―müsbət qəhrəman‖ problematikası bucağından da Səriyyə obrazına diqqət yetirir. O, bu məsələdə İlyas Əfəndiyevin oz sözlərindən çıxış edərək yazır: "Mən heç bir zaman səni qəhrəman hesab etməmişəm" (İlyas Əfəndiyev, ―Seçilmiş əsərləri‖, altı cilddə, ikinci cild, "Yazıçı", Bakı, 1984, səh. 122) – Səriyyənin Adilə qarşı üsyanı təkcə idealın mövcud gerçəkliklərlə təzadını ifadə etmir, həm də artıq "qəhrəman" anlayışının etik və estetik məzmunlarının bir-birini tamamlamadığını göstərirdi, bununla da bir bədii kateqoriya kimi, tərkibi olduğu sosrealizmlə birgə estetik əhəmiyyətini itirmiş olurdu. Səriyyə bu sırada sonuncu surətdir. 50-ci illər nəsrinin "qəhrəman" ölçülərinə sığmayıb bir tərəfdən onun apologiyasını, digər baxımdan isə inkarını ziddiyyətli şəkildə özündə birləşdirir.‖ (Bax:Tehran Əlişanoğlu. "Qobustan" jurnalı, 1-2, 1998; Tehran Əlışanoğlu. ―Azərbaycan yeni nəsri‖, Bakı, 1999, səh. 23; 25.) Yeni mərhələ tənqidçilər, ədəbiyyatşünaslar nəslinin digər bir nümayəndəsi – İsmayıl Öməroğlu İlyas Əfəndiyev yaradıcılığını belə görür: "İlyas Əfəndiyevin bədii nəsrində şəxsiyyətin fərdi xüsusiyyətlərini göstərmək, xarakterlərin özünəməxsusluğunu müəyyənləşdirmək, həyatın gedişində meydana çıxan insani və ictimai ziddiyyətlərin mahiyyətinin üzə çıxarılmasında fərdi münasibətlərin rolunu www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 98 əsaslandırmaq, sübuta yetirmək kimi keyfiyyətlər ədəbiyyatımızda layiqincə qiymətləndirilmişdir." (Bax: İsmayıl Öməroğlu. ―İnsan həyatda və sənətdə‖. Bakı, 1998, səh. 106.) Göründüyü kimi, ―Səriyyə problemi‖ vaxt-bivaxt, müxtəlif mərhələlərdə tənqidimizi düşündürsə də, 60-cı illərdə baş vermiş bu diskusiyalar və narahatlıqlar artıq arxada qalıb. Biz bilərəkdən dərinə getmədik. Çünki yanlışlıqlar burulğanındakı keçmişi ―qurdalamaq‖ bizi də yanlışlığa gətirər. Həmçinin bu diskusiyalarda iştirak edənlərin də fikir fərqlərinə hörmət etmək borcümüzdur... Onu, bir daha qeyd edək ki, bədiiliyin və yeniliyin təssübkeşi olan tənqidimiz Səriyyə obrazının yeniliyini qəbul edərək onu hər cür haqlı-haqsız tənqidlərdən qoruya bildi. Bu əsər İlyas Əfəndiyevin digər əsərləri kimi XX əsr nəsrimizin sevilə-sevilə oxunan şedevrlərindən biri oldu. Yazıçıya böyük məhəbbət və uğur qazandırdı. Bu da nəsrimizin və ədəbi fikir tariximizin maraqlı bir fraqmentidir... İndi isə İlyas Əfəndiyev yaradıcılığının bu qisimdə başqa bir faktı barəsində ədəbi fikir tariximizin digər bir fraqmentini nəzərdən keçirək. **** ―Sarıköynəklə Valehin nağılı‖ da təxminən eyni tərzdə, ―Körpüsalanlar‖ kimi ədəbi mübahisələr doğurmuşdu. Azərbaycan bədii nəsrinin klassik nümunələri sırasında layiqli yer tutmuş bu romanın da yolu şahrah olmamışdı. Əlbəttə, İlyas müəllimin digər www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 99 əsərləri kimi ―Sarıköynəklə Valehin nağılı‖ da oxucular və tənqidçilər arasında geniş maraq doğurmuşdu. Onun ən maraqlı əsərlərindən – romanlarından biri olan ―Sarıköynəklə Valehin nağılı‖dır. Bu əsərin də ―Körpüsalanlar‖ romanı kimi qəribə və maraqlı taleyi olmuş, ədəbi tənqiddə, ən doğrusu, ideoloji işlə məşğul olan yuxarı təşkilatlarda, orta nihilist siferada bu əsər xüsusi bir qısqanclıqla qarşılanmışdı. Əsas ittihamlardan ən əsası bu idi ki, əsər sovet ideologiyasına uyğun deyildi və sovet hüquq qanunlarının ―humanist‖ əsalarını dağıdır. Yazıçının oğlu, xalq yazıçısı, tənqidçi-ədəbiyyatşünas, filologiya elmlər doktoru, professor Elçin Əfəndiyev həmin mübahisələri xatırlayaraq yazır: "Yenə bir hadisə yadıma düşür. «Sarıköynəklə Valehin nağılı» romanının çapından sonra, oxucuların böyük marağını, tənqidçilərin istəyini nəzərə alaraq, Yazıçılar İttifaqı, bu romanın da, İlyas Əfəndiyevin başqa romanları və ümumiyyətlə, başqa əsərləri kimi, sovet ideoloji tələbləri baxımından ögeyliyinə baxmayaraq, Mərkəzi Komitədən də heç bir icazə almadan, məşhur Natəvan adına klubda romanın geniş müzakirəsini keçirdi və «Ədəbiyyat və incəsənət» qəzeti bu müzakirəni geniş də işıqlandırdı (14 may 1977). Və birdən-birə Mərkəzi Komitənin yüksək rütbəli çinovnikləri (xüsusən, mədəniyyət şöbəsinin müdiri) böyük bir cidd-cəhd və kin-küdurətlə Yazıçılar İttifaqından izahat tələb etməyə başladı ki, kimdən icazə alıblar və nə üçün bu romanın müzakirəsini keçiriblər, «Ədəbiyyat və incəsənət» qəzetindən də ciddi izahat tələb etdilər ki, nə üçün bu müzakirənin materiallarını dərc edib? Yüklə 3,14 Kb. Dostları ilə paylaş:
|