Yadelli işğalçılara qarşı mübarizəsi t a r I x I n d ə N
Yüklə 431,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
aldı. M əhəm m ədhəsən ağa, M ehduqulu ağa və Xanlar ağa öz aralarında ədavəti bir kənara qoyub birləşdilər və atalarından Ə bülfət ağanı Qarabağa buraxmamağı tələb etdilər. M irm ehdi Xəzaninin yazdığına görə oğlanlarmın təsiri ilə o, Ə bülfət xana yazdı ki, qayıtsm və Qarabağ torpağm a gəlməsin. Tarixçi M irzə Camal da İbrahim xa- nin Əbülfət ağaya məktub yazaraq ondan Qarabağ tor- pağına ayaq basmamasını tələb etdiyini yazırdı. (Mirzə Camal. “Qarabağ ta rix i”. “Q arabağnam əhr”, I kitab Bakı 1989. səh 104) Əbülfət xan anladı ki, cavab qardaşlarmm təsiri ilə verilmişdir. B una görə də atasınm sözünə məhəl qoymayıb qoşunla xanlığın Zəngəzur və Qapanat (Qafan) ma- hallarına daxil oldu. Qafan çuldur və Güney mahallarını tam nəzarət altına aldı və Bərguşad çayı sahillərində dü- şərgə saldı. Onun məqsədi şahın göstərişi ilə Şuşam tut- m aq idi. İbrahim xan başda olmaqla onun oğlanlan ara çəkişmələrini bir kənara qoyaraq birlikdə xeyli qüw ə toplayaraq indiki Fizuli rayonunun ərazisində olan Tuğ və Qızılqışlaq kəndləri ətrafında baş verən döyüşdə Əbülfət ağanm hücum u dayandırıldı. Əbülfət ağanın qoşunları silah və sürsatlarmı atıb qaçdılar. Əbülfət ağa az miqdarda qoşunla qaçıb Arazın o tayına keçdi. Tarixçilərin qeyd etdiyi kimi, Fətəli şah Əbülfət ağanm uğursuzluqalrından x əbər tutub, zahirən onu ınəzəmmət etdi. İbrahimxəlil xanın yanına adam göndərib, Əbülfət ağanın guya ondan 50 icazəsiz Qarabağa hücum etdiyini bildirdi. (Bax T. Musta- fazadə. “Qarabağ xanlığı”. Bakı 2010. səh.187-188) Qarabağ xanlığını hərbi yolla itaətə gətirməyin mümkün olmadığmı görən Fətəli şah İbrahimxəlil xanı diplomatik yolla Rusiyanın himayəsi altına keçməkdən çə- kindirmək qərarına gəldi. Kərim xan, Rəhim xan və digər xanlardan ibarət elçiləri xüsusi fərmanla Qarabağa göndər- di. Fərm anm məzmunundan aydın olurdu ki, Fətəli şah in- diyə qədər heç kəsə etmədiyi güzəştlərı İbrahim xana et- məklə onu Rusiyanın himayəsi altma keçməsinə imkan vermək istəmirdi. Belə ki, Fətəli şah Qarabağ mahahnı şah xəzinəsinə çatm ah olan mədaxil ilə birlikdə əbədi olaraq İbrahimxəlil xana verməyi öhdəsinə götürürdü. Edilən bu güzəştlərin müqabilində rus qoşunlarmın hüeumunun qar- şısını almaq üçün Tiflis və Gəncə yolunun üstündə olan Əskəranın hər iki qalasında İran ordusu yerləşdirilməli, Şuşa qalasınm yaxınhğında qazılmış səngərlər də bu ordu- nun ixtiyarma verilməli idi. Lakin, şahın bu təklifləri də heç bir nəticə vermədi. İbrahim xan Qarabağ xanlığmın Rusiyanın himayəsi altına keçməsi siyasətini daha böyük inadkarhqla davam etdirirdi. Bu addımın gələcəkdə nə kimi nəticə verəcəyini düşünməyən xan müqaviləni tezliklə başa çatdırmağa tələsirdi. Onun
rus komandanlığı ilə xanlığm
müstəqilliyini qoruyub saxlamaq şərti ilə himayə haqqmda müqavilə bağlamaq üçün danışıqlara başlamaq tədbiri də bəzi obyektiv və subyektiv səbəblərdən də boşa çıxırdı. 51
1804-cü ilin vanvarında Gəncəni zəbt etdikdən sonra Sisiaııov gö/.ol Q anıbağ vo Şəki bölgəsini ələ keçirməyi qarşısıııa nıoqsod qoyaraq onlara təzyiq göstərir və hədə- qorxu golirdi. Hətta Rus generalı məktublannm birində İbrahimxolil xanı “qorxaq, tülkü, ağacda bitməyən yar- paq" kinıi ifadolərlə təhqir edərək xanın damşıqlar haq- qında tokliflni rədd etmişdi. Sisianov kinayə ilə İbrahim xana yazırdı “ D ünyada harada görünüb ki, qartal milçəklə danışıqlar aparsm. Z ə if güclüyə itaət etmək üçün yaran- m ışdır” (Bax.T.M ustafazadə, “Qarabağ xanlığı”. Bakı 2010. səh. 189) Bir qədər sonra isə general İbrahim xandan sözsüz R usiya him ayəsini qəbul etməsini ultumativ tərzdə tələb etdi. Bu zam an Q arabağ xanlığında daxili vəziyyət mürək- kəb idi. A ğa M əhəm m əd şah Qacarın dağıdıcı yürüşləri nəticəsində xanlığın əhalisi var-yoxdan çıxmış, ərzaq m əhsullarm ın qıtlığı ilə üzləşmişlər. M əlum dur ki, Qarabağ həm Rusiya, həm də Qacarlar dövləti üçün böyük Strateji əhəıniyyətə malik idi. Şuşa o zaman ki, İran sərkərdələrinin və o cümlədən şahın özünün rəyinə görə cənubi Qafqazm açarı, Rusiya üçün İranm qapısı hesab edilirdi. Bu baxımdan da Qarabağı tezliklə ələ ke- çirməyə tələsən Sisianov Qarabağ xanlığını dinc yolla itaətə gətirmək xəttini əsas götürərək öz şəxsi nümayəndələrini m ayor Lisanoviç başda olmaqla Şuşaya göndərir ki, xanı Rusiyanm himayəsini qəbul etməyə razı salsmlar. 52 Mayor Lisaneviç Şuşaya gələn kimi xan nüfuzlu bəy- ləri də çağırmaqla yığıncaq keçirdi. Bir həftəyə yaxm məsləhətləşmələrdən sonra bütün bəylər və saray adamları Rusiyam n himayəsini qəbul etmək haqqmdakı təklifı rədd etdılər.
Ancaq gərgin keçən mübahisələrə İbrahimxəlil son qoydu. Xan divanın rəyi ilə hesablaşmayaraq müqavilənin mətnini qəbul etdi. Müqavilənin imzalanması haqqmda İbrahim xanın prinsipial razılığını alan Sisianov 1805-ci il mart ayının 14-də İbrahim xana yazdığı məktublarmda olduqca məm- nun olduğunu bildirdi. 0 , eyni zamanda aprel ayında çara məktub göndərərək İbrahimxəlil xanın, eləcə də onun ya- xın qohumu Şəki xanı Səlim xanın müqaviləni imzalaya- raq imperatora sədaqət andı içməyə razılaşdıqları haqqın- da məlumat verdi. General ümid etdiyini bildirdi ki, xanla- rın ödəyəcəyi bac-xərac Gürcüstandakı rus inzibati ida- rəsinin xəzinəsini xeyli zənginləşdirəcəkdir. (Bax. T.Mus-
Beləliklə İbrahim xan və Şəkili Səlim xan öz əyanları və xidmətçiləri ilə (sayı 600 nəfərə çatırdı) Sisianovun Gən- cədən 20 verst aralıda Kürəkçay sahilindəki düşərgəsinə gələrək 1805-ci il maym 14-də müstəmləkəçilik xarakterli bədnam Kürəkçay himayə müqaviləsini imzaladılar və im- peratora sədaqət andı içərək, öhdəliklər götürdülər. 53
Yüklə 431,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|