Yaşar rzayev
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
____________Milli Kitabxana____________ 129 bərpa olunması uğrunda mübarizə apardıqlarına inanmışdılar. Yeri gəlmişkən, xatırlamaq olar ki, bütün ziddiyyətlərinə baxmayaraq, İ.Stalinin və M.C.Bağırovun şəxsi həyatları ilə bağlı məqamlar bu inamın dövriyyədə qalmasına təsir göstərirdi. Stalin müharibədə əsir düşən oğlunu alman generalına dəyişmədi, M.C.Bağırov 1943-cü ilin iyununda cəbhədə həlak olan oğlunun cənazəsinin Bakıya gətirilməsinə təkid etmədi, “mənim balam heç kimin balasından, əzizindən, doğmasından artıq deyil. Harada canını tapşırıb, orada da torpağa tapşırılsın” – dedi ( 23). Və həmin M.C.Bağırov müharibə cəbhələrində azərbaycanlı döyüşçülərin mənafeyini qorumaq üçün qətiyyətli mövqe nümayiş etdirmişdi... Əllinci illərin ortalarında, Stalin şəxsiyyətinə pərəstişin ciddi tənqidindən sonra əvvəlki inam bir ilğım kimi çəkildi. Çəkildi, lakin tamam yox olmadı, səksəninci illərin sonunadək müxtəlif yozumlarda, axtarışlarda, motivlərdə yaşamağa çalışdı. 1.6.2. “AZƏRBAYCAN ROMANI” HADİSƏSİ. XX əsrdə Azərbaycan ədəbiyyatının təsbit etdiyimiz mərhələlərinin 70 illik dövrünü (1920-1990) necə adlandırmaq məsələsi ətrafında ədəbi fikrin mülahizələri anlaşılandır. Dövrün ədəbiyyatını necə adlandırmalı: “Azərbaycan sovet ____________Milli Kitabxana____________ 130 ədəbiyyatı”, yaxud “Sovet dövrü Azərbaycan ədəbiyyatı”? Tədqiqatda ikinci təyinatın üzərində dayanmağa məqsədəuyğun bilir və hesab edirik ki, “sovet ədəbiyyatı” deyimi həmin dövrü bütövlükdə qədimlərdən gələn Azərbaycan ədəbiyyatından fərqləndirmək və ayırmaq meylinin ifadəsi olmuşdur (bu sözlər SSRİ tərkibindəki digər xalqların ədəbiyyatına da aiddir). Beləliklə, sovet dövrü Azərbaycan ədəbiyyatı və Azərbaycan romanı. Otuzuncu illərin əvvəllərində ilk addımlarını atan romanlarımızın estetikası heç də birdən-birə deyil, tədricən, zəngin bir yol keçəndən sonra yaranmışdır. Roman tədqiqatçılarının təsdiq etdiyi kimi, klassik dastanlarımız, Nizami və Füzuli əsərləri, klassik şairlərimizin lirikasındakı zərif hisslər, qəlbin psixoloji incəliklərinə toxunmaq kimi xüsusiyyətlər, şifahi xalq yaradıcılığı – nağıl, lətifə, rəvayətlər və s. kimi mənbələr, M.F.Axundovun, C.Məmmədquluzadənin, M.Ə.Sabirin, N.Nərimanovun bədii irsi Azərbaycan romanının yaranmasını təmin edən amillərdir. Məlumdur ki, Sovet hakimiyyətinin ilk on ilində – iyirminci illərdə Azərbaycanda roman janrı təşəkkül tapmadı. Ədəbi fikirdə bu məsələnin sosial-nəzəri şərhi kifayət qədər əsaslıdır. Bədii nəsrimiz hələlik öz imkanlarını hekayə janrında sınamışdır. Düzdür, “yeni nəsl”in nümayəndələri hələ lazımınca ____________Milli Kitabxana____________ 131 ortaya çıxa bilməmişdilər və sənətin siyasi-ideoloji meyarlarla qiymətləndirildiyi bir dövrdə yaradıcılıq imkanları da məhdud çərçivədəyidi. Lakin, “təkcə təsvir etdiyi tarixi-sosial problemlərə görə yox, həm də bədii təfəkkürdə müəyyən inkişaf stimulu əmələ gətirdiyinə və nəsrin daha iri formalarına keçmək üçün poetik zəmin yaratdığına görə hekayə həmin dövr üçün böyük əhəmiyyət kəsb etmişdir. Əlbəttə, hekayə və roman başqa-başqa janrlardır, təsvir və təfəkkür imkanları müxtəlifdir. Lakin eyni zamanda təkcə növ əlamətinə və nəsr formasına görə deyil, məhz bir sıra daxili struktur komponentlərinə görə bu janrlar arasında tipoloji qohumluq əlaqələri vardır. Ona görə 20-ci illərin hekayə janrında tutumlanan Azərbaycan nəsri 30- cu illərin lap əvvəllərində “birdən-birə” roman janrına keçə bildi. Bununla belə, Azərbaycan romanı klassik yaşarlı ənənəsinin, o cümlədən XIX əsrin ikinci yarısı və çevriliş ərəfəsi yaradıcılıq imkanının 30-cu illər romanına daxili təkanı az olmamışdır. Başqa sözlə, müasir Azərbaycan romanı (30-cu illər) yenidən özünə qayıtdı, keçmişinə boylandı və imkanına inandı. Lakin indi artıq zaman və şərait başqa idi, mövzu, ideologiya və qəhraman tipi dəyişmişdi, yazıçı istər-istəməz dövrün nəbzini tutmağa məcbur idi. Onun vətəndaşlığı, ____________Milli Kitabxana____________ 132 vətənpərvərliyi və nəhayət sənətinin xəlqiliyi bu “zəmanə ruhu”na bağlı idi” (33, 127). Əlbəttə, dövrün dramaturgiyasının və poeziyasının da yeni roman janrının yaranmasında rolu istisna olunmur. Ümumiyyətlə, 1920-1930-cu illərin Azərbaycan nəsri, o cümlədən romanı bir sıra özünəməxsus tipoloji əlamətlərə malikdir və ona vahid bir ədəbi-bədii proses daxilində yanaşmaq lazımdır. Yeni Azərbaycan romanının yaranması, şəksiz, ədəbiyyatın, mədəniyyətin və ictimai həyatın böyük hadisəsi kimi qiymətləndirilməlidir. Yeni roman janrının yaranması Azərbaycan ədəbiyyatında hansı özəllikləri ilə əlamətdardır? Aşağıdakı qaydada ümumiləşmələr aparmaq olar: – Otuzuncu illərdə təşəkkül tapan yeni Azərbaycan romanı özündə təkcə tarixi zaman anlayışını deyil, həm də bütöv bir bədii-estetik mərhələni ifadə edir; – Janrın spesifikası və vəzifələri müəyyənləşir, roman təfəkkürü, epik roman ənənəsi yaranır; – Gənc romançılarda mövzü birliyi özünü göstərsə də, onlar üslub müxtəlifliyi ilə seçilirlər; – Yeni dövrün gercəklikləri və insan xarakterləri romanda geniş bədii lövhələr və məqamlarla öz inikasını tapır; Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|