Sağlığa
Gündoğdu
47
Bunun yanı sıra böyle bir isteği olduğu bilinen
kişinin bedeni de tüm varislerin onayıyla aynı amaçla
bağışlanabilir. Bu konuda Tıp Fakültelerinin Anatomi
Anabilim Dallarına başvurulmalıdır. Bağışlanan
bedenler üzerinde çalışmalar son derece katı tıp ahlakı
çerçevesinde, gereken saygı gösterilerek yürütülmekte,
daha sonrasında kişinin isteği doğrultusunda cenaze
işlemleri yapılmaktadır.
Tıp Fakültelerine bağışlanan vücutlar eğitim ve
araştırma amaçlı kullanılmaktadır. Fakülteler ancak
vücudu bilimsel çalışmaya uygun olmayan bağışları
kabul etmeyebilir. AIDS, sarılık (Hepatit B ve C) gibi
çalışanların ve öğrencilerin sağlığını etkileyecek hastalığı
olanlar eğitim amaçlarına uygun değildir. Kadavralar
üzerinde çalışmalar tamamlandıktan sonra Fakültelerin
yetkili birimleri tarafından gömülmesi sağlanır. Bağışçı,
kendisine ait bir mezar yerine gömülmek isteğini
belirtmemiş ise bulunan bölgenin belediyesinin tespit
edeceği bir mezarlığa defnedilir. Bağışçının kendisine
ait bir mezar yeri mevcut ise belirtilen yere defnedilir.
Defin ve cenaze töreni ile ilgili tercihler bağış işlemi
sırasında bağışçıya sorulur. Bağışçının inançlarına uygun
şekilde ilgili kuruluşlara cenaze işlemleri yaptırılır.
Sahip olduğu mezar yeri var ise tapu fotokopisi istenir.
Cenazelerin yakılarak defnedilmesi nokrasında gerekli
mevzuat düzenlemesi henüz gerçekleşmediğinden,
ülkemiz şartlarında gerçekleştirilemeyecek bu tip cenaze
işlemleri için tıp fakülteleri sorumlu değildir. Bağışçının
cenaze töreninin ailesi tarafından düzenlenmesi isteği
belirtilmiş ise Tıp Fakültelerinde gerekli işlemler
yapıldıktan sonra cenaze aileye teslim edilir. Anatomi
eğitimini lisans düzeyi, anatomi uzmanlık/doktora eğitimi
ve hekimlerin mezuniyet sonrası eğitimi şeklinde kategorize
edebiliriz. Lisans eğitimi sırasında hem teorik hem pratik
uygulamalar eğitim programlarında yer almaktadır.
Batı ülkelerindeki Anatomi eğitimi incelendiğinde
kadavra ağırlıkları çeşitlilik göstermekle birlikte teorik
derslerin en az yarısı kadar, bazı fakültelerde daha da
yüksek oranlarda laboratuvar eğitimine yer verilmektedir.
Bir tıp öğrencisinin hayatı boyunca hiç unutamayacağı
anılarından biri Anatomi pratiğinde, kadavra ile ilk
karşılaştığı andır. Tıp öğrenimi içindeki Anatomi dersleri,
“bedenin geçiciliği” ve “insanı parçalara ayırma”
kavramları ile yüzleştiricidir. Bu yüzleşmeye tahammül
edebilme, kişinin hekim olmayı kaldırabileceğinin
ölçütü gibi görülür. Disseksiyona katılan öğrenci burada
yaşadıklarının izlerini artık daima taşıyacaktır. Anatomi
bilimi tıbbın gelişimi ile paralel giden ve önemini
binlerce yıldır koruyan bir bilim dalı olagelmiştir.
Tıbbın alt dallarının çeşitlenmesi ile Anatomi eğitimine
ayrılan sürede, yöntemlerde zaman içinde değişiklikler
olmaktadır. Ancak Anatomi eğitiminin yüzyıllardır
değişmeyen yöntemi kadavra üzerinde uygulamalı
eğitimdir. Gelişen teknoloji kadavra üzerinde uygulamalı
Anatomi eğitimine destek olmakta ve çeşitlilik katmaktadır.
Özellikle son 20 yılda hızla gelişen teknolojik olanaklar
Anatomi eğitiminde de yaygın şekilde kullanılmaya
başlanmıştır. Çok daha mükemmel modellerden, detaylı
bilgisayar programlarından eğitimde yararlanılmaktadır.
Ancak kullanılan modeller, bilgisayar programları
ne kadar mükemmel olursa olsun insan kadavrası ile
eğitimin yerini henüz alamamıştır ve yakın bir gelecekte
de alacağına ilişkin öngörüler yoktur.
Anatomi eğitiminde modeller kadavra eksiği olduğu ya da
kadavrada göstermenin zor olduğu yapıların öğretilmesi
sırasında ve tamamlayıcı olarak kullanılmaktadır. Benzer
şekilde bilgisayar programları da eğitime destek verme
amacıyla kullanılmaktadır. Her ne kadar bilgisayar
programları çok popüler olsa da gözden kaçırılmaması
gereken husus özellikle tıp alanında ileri ülkelerin
tamamında geniş Anatomi Disseksiyon Laboratuvarlarının
mevcut olduğu ve eğitimlerini temel olarak kadavra
üzerinde çalışmaya göre şekillendirmiş olmalarıdır.
Dosya
Sağlığa Gündoğdu
48
Yeni gelişen endoskopik cerrahi gibi ya da birçok minör
invaziv metot daha detaylı anatomik bilgiye ihtiyacı
arttırdığı gibi el becerisi geliştirebilmek için de kadavra
üzerinde çalışma ihtiyacını artırmıştır. Bu nedenlerledir
ki son yıllarda kadavra kursları tüm dünyada yoğun ilgi
görmekte ve oldukça yüksek ücretler karşılığında kurslar
düzenlenmektedir. Bu tip eğitimlerin malpraktisleri
azaltmanın yanı sıra morbidite ve mortalite risklerini
azaltmakta da önem arz ettiğini göz ardı etmemek
gereklidir. Gelişen detaylı görüntüleme yöntemleri
cerrahiyi organ düzeyinden dokuya taşımış ve taşımakta
hatta hücre düzeyinde cerrahi yaklaşımlara doğru
ilerlemekteyiz. Bu perspektifte bakıldığında kadavra
üzerinde anatomi eğitiminin çok daha uzun yıllar önemini
koruyacağı görülmektedir. Sonuç olarak teknolojinin
gelişimi Anatomi eğitim araçlarını çeşitlendirmekte fakat
kadavranın yerini alamamaktadır. Hatta gelişen tanı ve
yöntemler kadavra üzerinde eğitime olan ihtiyacı lisans
düzeyinden mezuniyet sonrasına taşımıştır. Günümüzde
Avrupa ülkelerinin hemen tümünde, ABD’de, Japonya,
Avustralya, Güney Afrika, Yeni Zelanda gibi kalkınmış
ülkelerin hemen tamamında tıp fakültelerinde kullanılan
cesetler ölmeden önce kendi isteği ile bedenini bilime
bağışlamış kişilerin cesetleridir. Avrupa Birliği’ne bağlı
ülkelerin hemen hemen hepsinde kadavra bağışının
nasıl yapılacağı konusu ayrıntılı yasalarla belirlenmiştir.
Türkiye de her geçen yıl tıp fakültesi öğrenci kontenjanları
artmaktadır. “Tıp fakülteleri arasında 25 kişiye bir veya
50 öğrenciye bir kadavra sunan Fakültelerin sayısı çok
az miktardadır. Ayrıca kadavra pratiği sunamayan Tıp
Fakültesi sayısı da azımsanmayacak kadar yüksektir.
Ülkemizde kadavra bulunan merkez sayısı da 20
civarındadır. Bu nedenle kadavra eksikliği, ülkemizdeki
Tıp Fakültelerinin “Temel tıp eğitimi” bakımından
en büyük sıkıntılarından biridir. Tıp Fakültelerimiz
içerisinde tıp eğitiminde kadavrayı ideal sayı olarak
belirlenen on öğrenciye bir kadavra olarak gören hiç
bir fakültemiz bulunmamaktadır. İzmir Kâtip Çelebi
Üniversitesi Tıp Fakültesi bu konuda öğrencilerine
kadavra eğitimi yaptırabilen şanslı bir fakültedir.
Ayrıca Diş Hekimliği ve Sağlık Bilimleri Fakültelerinde
de kadavra eğitimi öğrenci başarısını artıracaktır.
Mevcut yasalarda kadavra bağışına engel bir durum
bulunmamaktadır. Ancak toplumdaki bilgi eksikliği
nedeniyle gönüllü bağış sayısı yetersiz kalmaktadır.
Ülkemizde son 3 yıldır yapılan ''Bağışlayın Bedeniniz
Tıp Eğitiminde Yaşasın'' adlı kampanyada da amaç organ
bağışı gibi vatandaşlarımızın çok kutsal bir hareket olarak
bedenlerini ölüm sonrası tıp eğitiminde kullandırabilmek
ve bunun sosyal değerini paylaşabilmektir. Tıp
eğitiminin en büyük sorunu olan 'Kadavra Temini'
yönündeki toplumsal duyarlılığı arttırmak yönündeki
çalışmalara büyük ihtiyaç duyulmaktadır. Yazılı ve
görsel medyanın konuya gösterdiği duyarlılık oldukça
önemlidir. “Beden bağışı ile ilgili ayrıntılı bilgiler Türk
Anatomi ve Klinik Anatomi Derneği web sayfasından
(http://anatomidernegi.org) veya Tıp Fakülteleri Anatomi
Anabilim Dalı Başkanlıklarından temin edilebilir.
Bedenini bağışlayacak olan gönüllü bireyler Tıp Fakültesi
Anatomi Anabilim Dalı Başkanlıklarına müracaat
edebilir. “Bağışlayın Bedeniniz Tıp Eğitiminde Yaşasın”
Kaynaklar
1. Gürbüz H, Mesut R, Karlıkaya E. Kadavra bağışı
üzerine görüşler (http://www.anatomidernegi.org)
2. Şehirli Ü.S. Diseksiyon ve anatomi eğitiminde
etik. Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri
Enstitüsü Anatomi AD, Doktora Tezi İstanbul:
2001.
3. Türk Anatomi ve Klinik Anatomi Derneği, http://
www.anatomidernegi.org/kadavra-bagisi-ve-
temini (kadavra dosyası)
Dosya